Vắc xin phế cầu phòng ngừa nhiều bệnh lý nguy hiểm do phế cầu khuẩn gây ra, đặc biệt là các bệnh phế cầu xâm lấn như viêm phổi, viêm màng não, nhiễm trùng huyết… Để đạt hiệu quả bảo vệ tối ưu, trẻ em và người lớn cần tiêm ngừa đủ mũi, đúng lịch và đầy đủ các loại vắc xin phế cầu được khuyến cáo. Tuy nhiên, không ít phụ huynh thắc mắc: tiêm 1 mũi phế cầu có được không? Cùng chuyên gia tìm hiểu chi tiết trong bài viết sau.
Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi ThS.BS Ngô Thị Kim Phượng – Quản lý Y khoa vùng 2 miền Trung – Tây Nguyên, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC
Hiện nay, tại Việt Nam được phê duyệt sử dụng 4 loại vắc xin phế cầu cho trẻ em và người lớn. Bao gồm:
| Tên vắc xin phế cầu | Vắc xin Phế cầu 10 – Synflorix | Vắc xin Phế cầu 13 – Prevenar 13 | Vắc xin Phế cầu 15 – Vaxneuvance | Vắc xin Phế cầu 23 – Pneumovax 23 |
| Hãng (nước sản xuất) | GSK (Bỉ) | Pfizer (Bỉ) | MSD (Mỹ) | MSD (Mỹ) |
| Số tuýp huyết thanh phế cầu có trong vắc xin | 10 tuýp huyết thanh phế cầu khuẩn, gồm: 1, 4, 5, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19F và 23F | 13 tuýp huyết thanh phế cầu khuẩn, gồm: 1, 3, 4, 5, 6A, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19A, 19F và 23F | 15 tuýp huyết thanh phế cầu khuẩn, gồm: 1, 3, 4, 5, 6A, 6B, 7F, 9V, 14, 18C, 19A, 19F, 22F, 23F, 33F | 23 tuýp huyết thanh phế cầu khuẩn, gồm: 1, 2, 3, 4, 5, 6B, 7F, 8, 9N, 9V, 10A, 11A, 12F, 14, 15B, 17F, 18C, 19A, 19F, 20, 22F, 23F, 33F |
| Công nghệ sản xuất | Vắc xin cộng hợp | Vắc xin cộng hợp | Vắc xin cộng hợp | Vắc xin polysaccharide |
| Đối tượng | Trẻ từ 2 tháng (tối thiểu 6 tuần tuổi) đến 5 tuổi | Trẻ từ 2 tháng (tối thiểu 6 tuần tuổi) đến người lớn không có giới hạn tuổi trên | Trẻ từ 2 tháng (tối thiểu 6 tuần tuổi) đến người lớn không có giới hạn tuổi trên | Trẻ từ tròn 2 tuổi trở lên và người lớn không có giới hạn tuổi trên |
Trẻ từ 6 tuần tuổi có thể bắt đầu tiêm vắc xin Phế cầu 10 hoặc Phế cầu 13 hoặc Phế cầu 15, theo phác đồ phù hợp để kích hoạt miễn dịch sớm và hiệu quả:
| Vắc xin phế cầu 10 – Synflorix (Bỉ) | Vắc xin phế cầu 13 – Prevenar 13 (Bỉ) | Vắc xin phế cầu 15 – Vaxneuvance (Mỹ) |
Trẻ từ 2 – 6 tháng tuổi, cần tiêm 4 mũi phế cầu với phác đồ:
Trẻ từ 7 – 11 tháng tuổi, cần tiêm 3 mũi phế cầu với phác đồ:
Trẻ từ 1 – 5 tuổi, cần tiêm 2 mũi phế cầu với phác đồ:
|
Trẻ từ 6 tuần tuổi – 6 tháng tuổi, cần tiêm 4 mũi phế cầu với phác đồ:
Trẻ từ 7 – 11 tháng tuổi, cần tiêm 3 mũi phế cầu với phác đồ:
Trẻ từ 12 – 23 tháng tuổi, cần tiêm 2 mũi phế cầu với phác đồ:
Trẻ từ 24 tháng tuổi, cần tiêm 1 mũi phế cầu |
Trẻ từ 6 tuần tuổi đến dưới 7 tháng tuổi: lịch tiêm 4 mũi:
Trẻ từ 7 tháng tuổi đến dưới 12 tháng tuổi: Lịch tiêm 3 mũi:
Lịch tiêm cho trẻ từ 1 tuổi đến dưới 2 tuổi: 02 mũi cách nhau 02 tháng Lịch tiêm cho trẻ từ 2 tuổi trở lên: 01 liều duy nhất |
Từ lúc 2 tuổi, trẻ có nguy cơ cần cần tiêm bổ sung thêm 1 mũi vắc xin Phế cầu 23 để mở rộng phổ bảo vệ khỏi các tuýp huyết thanh của vi khuẩn phế cầu. Việc tiêm bổ sung vắc xin Phế cầu 23 không chỉ củng cố hiệu quả bảo vệ từ các vắc xin Phế cầu cộng hợp đã tiêm trước đó mà còn mở rộng khả năng chống lại nhiều tuýp phế cầu nguy hiểm khác. Đây là cơ hội để cơ thể tái tiếp cận các tuýp huyết thanh cũ, đồng thời bảo vệ thêm những tuýp mới chỉ có trong Phế cầu 23.
Hiện nay các nhà khoa học đã phân lập được hơn 100 tuýp huyết thanh phế cầu khuẩn, chính vì thế trẻ em và người lớn cần tiêm đầy đủ, đúng lịch các loại vắc xin phế cầu theo khuyến cáo của bác sĩ để đảm bảo sinh kháng thể bảo vệ khỏi các tuýp huyết thanh phế cầu đầy đủ nhất.
Ở người trưởng thành có nguy cơ như nhóm từ 50 tuổi trở lên hoặc có bệnh nền mạn tính, việc chủ động tiêm vắc xin phế cầu là giải pháp phòng bệnh hiệu quả và cần thiết. Vắc xin Phế cầu 13 hoặc Phế cầu 15 nên được tiêm càng sớm càng tốt để cơ thể kịp thời tạo kháng thể, giảm nguy cơ mắc các bệnh nặng như viêm phổi, nhiễm khuẩn huyết hay viêm màng não do phế cầu khuẩn.
Sau đó, người lớn có nguy cơ được khuyến cáo tiêm thêm vắc xin Phế cầu 23 để mở rộng phạm vi bảo vệ với nhiều chủng phế cầu hơn, đặc biệt là trong bối cảnh gia tăng đề kháng kháng sinh và áp lực lên hệ thống y tế.
Chuyên gia cho biết việc chỉ tiêm một liều vắc xin phế cầu là không đủ để hình thành hàng rào miễn dịch bền vững và bao phủ đủ rộng khỏi các tuýp huyết thanh phế cầu nguy hiểm và lưu hành phổ biến hiện nay.
Ở trẻ dưới 2 tuổi, hệ miễn dịch (1) còn non yếu, khả năng tạo đáp ứng miễn dịch chưa hoàn thiện. Nhóm tuổi này cần tuân thủ nghiêm ngặt phác đồ từ 2 – 4 mũi vắc xin Phế cầu cộng hợp 10/13/15, tùy vào độ tuổi bắt đầu tiêm chủng, để đảm bảo kích hoạt và duy trì khả năng sinh kháng thể bảo vệ. Một mũi duy nhất trong trường hợp này không thể cung cấp khả năng bảo vệ đầy đủ.
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng liều đầu tiên chỉ đóng vai trò “khởi động” hệ miễn dịch, nhưng các liều tiếp theo mới đóng vai trò duy trì và củng cố trí nhớ miễn dịch. Điều này đặc biệt quan trọng với những tuýp huyết thanh như tuýp số 3, vốn là nguyên nhân gây ra các biến chứng nghiêm trọng như viêm phổi, viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết ở trẻ nhỏ. Việc không tiêm đủ liều có thể khiến trẻ không được bảo vệ hiệu quả trước các chủng vi khuẩn nguy hiểm, làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh hoặc biến chứng nặng.
Đối với người lớn, đặc biệt là những người thuộc nhóm nguy cơ cao (người già, người suy giảm miễn dịch, mắc bệnh lý mạn tính, hút thuốc lá, nghiện rượu, ghép ốc tai…), việc chỉ tiêm một mũi Phế cầu 13 hoặc 15 mà không tiêm bổ sung Phế cầu 23 là không đủ để bảo vệ toàn diện.
Phế cầu 13 và Phế cầu 15 chỉ bảo vệ trước tối đa 15 tuýp huyết thanh phổ biến nhất, trong khi Phế cầu 23 mở rộng phạm vi bảo vệ thêm khoảng 9 tuýp quan trọng khác, bao phủ nhiều hơn trước các chủng vi khuẩn nguy hiểm, đặc biệt là ở nhóm có nguy cơ cao nhiễm bệnh.
Thực tế, các tuýp có trong Phế cầu 23 như tuýp huyết thanh phế cầu số 2, 8, 9N, 10A, 11A, 12F, 15B, 7F và 20. Đây là các tuýp huyết thanh đã được ghi nhận gây ra nhiều ca nhiễm khuẩn nguy hiểm, trong khi chúng không nằm trong danh mục bảo vệ của Phế cầu 13 và Phế cầu 15.
Trong y học dự phòng, một liều vắc xin chỉ đóng vai trò khởi động phản ứng miễn dịch, hoàn toàn chưa đủ để hình thành hàng rào bảo vệ bền vững, đặc biệt với các tác nhân gây bệnh nguy hiểm như phế cầu khuẩn. Do đó, việc chỉ tiêm một mũi vắc xin phế cầu là không phù hợp, thậm chí tiềm ẩn nguy cơ nghiêm trọng đối với những nhóm đối tượng có nguy cơ cao.
Đối với trẻ nhỏ, hệ miễn dịch chưa phát triển hoàn thiện, khiến nhóm này dễ bị tổn thương trước các tác nhân vi khuẩn, đặc biệt là phế cầu khuẩn. Trẻ em dưới 2 tuổi cần tuân thủ phác đồ 2 – 4 mũi tiêm vắc xin Phế cầu (10 hoặc 13 hoặc 15) để hệ miễn dịch đủ thời gian hoạt hóa, ghi nhớ và đáp ứng lâu dài với các tuýp huyết thanh nguy hiểm. Chỉ tiêm một mũi ở trẻ nhỏ sẽ không đủ để bảo vệ trước các bệnh nhiễm khuẩn nghiêm trọng.
Các nghiên cứu lâm sàng đã chỉ ra rằng, việc không hoàn thành đủ liều vắc xin ở trẻ dưới 2 tuổi có thể dẫn đến nguy cơ mắc bệnh cao hơn đáng kể so với những trẻ tuân thủ đầy đủ phác đồ. Vì vậy, cha mẹ cần đặc biệt lưu ý đảm bảo trẻ được tiêm đủ số mũi theo hướng dẫn của bác sĩ.
Người cao tuổi là nhóm dễ bị tổn thương bởi các bệnh phế cầu khuẩn xâm lấn do hệ miễn dịch suy giảm theo thời gian.
Trong khi đó, người có vấn đề suy giảm miễn dịch (như bệnh nhân ung thư, HIV/AIDS hay những người đang sử dụng thuốc ức chế miễn dịch, những người mắc các bệnh mạn tính như bệnh tim mạch, đái tháo đường, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), bệnh thận mạn tính hoặc bệnh gan mạn tính, người ghép ốc tai, mắc bệnh dò dịch não tủy hoặc có nguy cơ phế cầu xâm lấn, người hút thuốc lá, nghiện rượu…) đều có khả năng tạo kháng thể kém hơn bình thường.
Vậy, chỉ tiêm 1 mũi phế cầu có được không? Chỉ tiêm một mũi vắc xin Phế cầu (dù là Phế cầu 13, Phế cầu 15 hay Phế cầu 23) sẽ không đủ để phát triển hệ miễn dịch với phạm vi bảo vệ rộng cũng như duy trì trí nhớ miễn dịch lâu dài.
Đặc biệt, ở những người trên 65 tuổi, việc kết hợp tiêm đầy đủ các loại vắc xin phế cầu cộng hợp (Phế cầu 13 hoặc 15) và Phế cầu 23 không chỉ củng cố mà còn mở rộng khả năng phòng ngừa lên hơn 23 tuýp huyết thanh, bảo vệ trước nhiều chủng vi khuẩn nguy hiểm vốn gây ra các biến chứng nặng như viêm phổi và nhiễm khuẩn huyết ở nhóm này.
Tóm lại, với các nhóm đối tượng nguy cơ cao, việc chỉ tiêm một liều vắc xin phế cầu không đơn thuần là chưa đủ, mà là bỏ lỡ cơ hội then chốt để xây dựng miễn dịch bền vững trước một tác nhân gây bệnh có khả năng xâm lấn cao, biến chứng nhanh và khó lường. Trong bối cảnh gia tăng tình trạng kháng kháng sinh và tỷ lệ biến thể huyết thanh phế cầu ngày càng đa dạng, tiêm chủng không đầy đủ chính là kẽ hở lớn trong chiến lược bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Để đạt hiệu quả phòng bệnh tối ưu, mỗi cá nhân, đặc biệt là nhóm nguy cơ cần được tiêm đủ loại vắc xin, đúng số liều và đúng thời điểm theo khuyến cáo của bác sĩ.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Dưới góc nhìn chuyên môn, bài viết đã làm rõ thắc mắc tiêm 1 mũi phế cầu có được không. Chỉ tiêm 1 mũi vắc xin Phế cầu là không đủ để bảo vệ toàn diện, đặc biệt với trẻ nhỏ, người già, những người có nguy cơ cao. Một mũi duy nhất chỉ kích hoạt miễn dịch cơ bản, không thể đảm bảo khả năng bảo vệ lâu dài và toàn diện. Để phòng ngừa hiệu quả các bệnh nguy hiểm do phế cầu khuẩn, cần tuân thủ đầy đủ phác đồ tiêm chủng theo hướng dẫn của bác sĩ.
