Phế cầu khuẩn là tác nhân gây ra nhiều bệnh lý nghiêm trọng như viêm phổi, viêm màng não,nhiễm khuẩn huyết…, đặc biệt phổ biến ở trẻ nhỏ dưới 5 tuổi và người trên 65 tuổi. Vắc xin phòng phế cầu là biện pháp phòng bệnh chủ động giúp giảm nguy cơ mắc bệnh, trong đó một số loại yêu cầu tiêm mũi nhắc lại để duy trì hiệu quả bảo vệ. Vậy, vắc xin phế cầu có mũi tiêm nhắc hay không? Không tiêm mũi nhắc lại phế cầu có sao không? Bài viết dưới đây, chuyên gia sẽ làm rõ vấn đề này.
Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BS Phạm Đình Đông – Quản lý Y khoa vùng 7 miền Bắc, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC
Việc tiêm nhắc lại vắc xin phế cầu là rất cần thiết để duy trì hiệu lực bảo vệ của vắc xin trong thời gian dài, đặc biệt ở những đối tượng có nguy cơ cao như trẻ em dưới 5 tuổi, người trên 65 tuổi, người mắc bệnh mạn tính hoặc suy giảm miễn dịch.
Khi chưa hoàn thành lịch tiêm khuyến cáo, sau một thời gian, lượng kháng thể trong cơ thể sẽ suy giảm, khiến khả năng phòng bệnh yếu đi, làm gia tăng nguy cơ lây nhiễm và mắc các bệnh do phế cầu gây ra. Mũi nhắc lại có vai trò “tiếp kháng thể”, kịp thời giúp cơ thể duy trì nồng độ kháng thể cần thiết để chống lại phế cầu khuẩn.
Sandy Salverson, Phó Chủ tịch điều hành mảng dược tại OSF HealthCare, cho biết mũi vắc xin nhắc lại đóng vai trò kích hoạt lại trí nhớ miễn dịch của cơ thể, giúp tăng cường khả năng nhận diện và phản ứng với virus hoặc vi khuẩn gây bệnh. Dù việc tiêm nhắc có thể bị trì hoãn trong một khoảng thời gian, từ vài tuần đến vài năm, nhưng để đạt hiệu quả bảo vệ tối ưu, vẫn nên tiêm đúng lịch theo khuyến cáo của chuyên gia y tế.
Việc bỏ qua mũi tiêm nhắc lại vắc xin phế cầu có thể làm suy giảm rõ rệt khả năng bảo vệ của cơ thể trước các bệnh lý do vi khuẩn phế cầu gây ra. Các mũi tiêm ban đầu giúp cơ thể xây dựng hệ thống miễn dịch bảo vệ. Tuy nhiên, mức độ kháng thể sẽ giảm dần theo thời gian. Nếu không tiêm mũi nhắc, khả năng bảo vệ của cơ thể sẽ không còn đủ để chống lại phế cầu khuẩn.
Khi hiệu lực miễn dịch giảm xuống, nguy cơ mắc bệnh sẽ gia tăng, đặc biệt là ở những người có hệ miễn dịch yếu hoặc thuộc nhóm nguy cơ cao. Khi cơ thể không được bảo vệ hiệu quả, nguy cơ biến chứng nghiêm trọng từ các bệnh phế cầu (viêm màng não, nhiễm trùng huyết, hoặc suy hô hấp do viêm phổi nặng) sẽ tăng lên, đặc biệt ở trẻ nhỏ với hệ miễn dịch chưa hoàn thiện.
Các nghiên cứu y khoa cho thấy, mức độ kháng thể trong cơ thể sau mỗi liều vắc xin sẽ giảm dần theo thời gian. Mũi nhắc lại được thiết kế để “nhắc nhở” hệ miễn dịch và củng cố khả năng bảo vệ lâu dài. Đặc biệt, đối với các bệnh nghiêm trọng như phế cầu khuẩn, việc tuân thủ đầy đủ lịch tiêm chủng bao gồm cả các mũi nhắc lại, là chìa khóa để đảm bảo hiệu quả phòng bệnh tối ưu. Vậy nếu không tiêm mũi nhắc lại phế cầu có sao không? Câu trả lời sẽ được chuyên gia phân tích cụ thể ngay dưới đây:
Vắc xin có nhiệm vụ kích hoạt hệ miễn dịch sản sinh kháng thể (1), tạo lá chắn bảo vệ cơ thể trước nguy cơ nhiễm bệnh. Tuy nhiên, kháng thể không tồn tại vĩnh viễn. Mũi tiêm nhắc lại chính là bước then chốt để tái kích hoạt hệ miễn dịch, duy trì nồng độ kháng thể ở mức hiệu quả, đặc biệt quan trọng đối với trẻ nhỏ – đối tượng có hệ miễn dịch chưa hoàn thiện.
Nếu trẻ chỉ tiêm các mũi cơ bản mà bỏ qua mũi nhắc lại, khả năng bảo vệ sẽ giảm theo thời gian, khiến trẻ dễ bị tấn công bởi vi khuẩn phế cầu – tác nhân chính gây viêm phổi, viêm tai giữa, viêm màng não và nhiều biến chứng nặng khác.
Thực tế cho thấy, các quốc gia có thu nhập cao – nơi áp dụng lịch tiêm đầy đủ, bao gồm cả mũi nhắc lại đã gần như xóa sổ được các chủng phế cầu khuẩn nằm trong vắc xin. Ngược lại, tại nhiều nước chỉ dừng lại ở tiêm liều cơ bản, vi khuẩn phế cầu vẫn tồn tại phổ biến, dù tỷ lệ bao phủ tiêm chủng tương đối cao. Điều này khẳng định vai trò thiết yếu của mũi tiêm nhắc lại – không chỉ để bảo vệ cá nhân mà còn góp phần kiểm soát dịch bệnh ở quy mô cộng đồng.
Việc tiêm chủng không đầy đủ vắc xin phòng phế cầu sẽ khiến cơ thể dễ bị tổn thương trước sự tấn công của vi khuẩn phế cầu, đặc biệt nguy hiểm đối với những người có hệ miễn dịch yếu như trẻ nhỏ, người già hoặc người mắc bệnh nền. Khi không được ngăn chặn từ sớm, vi khuẩn phế cầu có thể cư trú tại vùng mũi – họng, từ đó lan rộng sang các cơ quan khác trong cơ thể.
Chúng không chỉ gây viêm nhiễm tại chỗ như viêm tai giữa, viêm xoang, mà còn có thể tiến sâu hơn vào đường hô hấp dưới như phế quản, phổi. Nguy hiểm hơn, phế cầu khuẩn có khả năng vượt qua hàng rào bảo vệ tự nhiên của cơ thể, xâm nhập vào máu và hệ thần kinh trung ương, dẫn đến các biến chứng nặng nề như nhiễm trùng huyết hoặc viêm màng não – những bệnh lý có thể đe dọa đến tính mạng nếu không được xử lý kịp thời.
Không tiêm mũi nhắc lại vắc xin phế cầu đồng nghĩa với việc tạo ra khoảng trống trong hệ miễn dịch, không chỉ cho chính người đó mà còn ảnh hưởng đến những người xung quanh. Phế cầu khuẩn là một vi sinh vật cư trú phổ biến ở vùng hầu họng, với khả năng truyền nhiễm cao thông qua giọt bắn khi nói chuyện, ho hoặc hắt hơi.
Theo ghi nhận từ các tổ chức y tế quốc tế, tỷ lệ trẻ em chưa được tiêm đầy đủ vắc xin phế cầu thường có mối liên hệ trực tiếp với các đợt bùng phát viêm phổi, viêm tai giữa và các bệnh do phế cầu tại cộng đồng. Trong một xã hội hiện đại, tiêm chủng không chỉ là biện pháp phòng bệnh cá nhân mà còn là nghĩa vụ cộng đồng để ngăn chặn dịch bệnh lan rộng.
Thời điểm tiêm mũi nhắc lại vắc xin phế cầu sẽ khác nhau tùy theo độ tuổi, loại vắc xin sử dụng và lịch sử tiêm chủng của từng trẻ. Mũi nhắc có thể được chỉ định khi trẻ ở các mốc 10 tháng tuổi, 11 – 15 tháng tuổi hoặc 24 tháng tuổi hoặc trong trường hợp miễn dịch suy yếu hay theo chỉ định riêng của bác sĩ.
Mục tiêu là kích hoạt lại trí nhớ miễn dịch và tăng cường lượng kháng thể, đặc biệt quan trọng với những người có nguy cơ cao mắc bệnh do phế cầu khuẩn. Tuy nhiên, để được tiêm mũi nhắc, trẻ cần hoàn thành đầy đủ phác đồ cơ bản gồm 3 – 4 liều vắc xin, tùy theo loại vắc xin và thời điểm bắt đầu tiêm.
Hiện nay, tại Việt Nam đang lưu hành 4 loại vắc xin phế cầu chính:
Thời điểm tiêm mũi nhắc lại của 3 loại vắc xin phế cầu chi tiết như sau:
| Vắc xin Phế cầu 10 – Synflorix (Bỉ) | Vắc xin Phế cầu 13 – Prevenar 13 (Bỉ) | Vắc xin Phế cầu 23 – Pneumovax 23 (Mỹ) | Vắc xin Phế cầu 15 – Vaxneuvance (Mỹ) |
Trẻ từ 6 tuần đến 6 tháng tuổi có lịch tiêm:
→ Mũi nhắc lại: sau 6 tháng kể từ mũi thứ 3. Hoặc:
→ Mũi nhắc lại: sau 6 tháng kể từ mũi 3. Trẻ từ 7-11 tháng tuổi (chưa từng được tiêm phòng vắc xin trước đó) có lịch tiêm:
→ Mũi nhắc lại: Mũi 3 cách mũi 2 là 6 tháng. Nếu trẻ 1 tuổi, mũi 3 cách mũi 2 ít nhất là 2 tháng. Trẻ từ 12 tháng đến trước sinh nhật lần thứ 6 (chưa từng được tiêm phòng vắc xin trước đó) có lịch tiêm:
|
Trẻ từ 6 tuần tuổi đến dưới 7 tháng tuổi có lịch tiêm:
→ Mũi 4 (mũi nhắc lại): tối thiểu 8 tháng kể từ mũi thứ 3 → Mũi 4 cách mũi 3 tối thiểu 2 tháng khi trẻ trên 1 tuổi. Trẻ từ 7 tháng đến dưới 12 tháng tuổi (chưa từng được tiêm phòng vắc xin trước đó):
→ Mũi 3 (mũi nhắc lại): cách mũi 2 tối thiểu 6 tháng. → Nếu trẻ trên 1 tuổi: Mũi 3 nhắc lại, cách mũi 2 tối thiểu 2 tháng. Trẻ từ 12 tháng đến dưới 24 tháng tuổi (chưa từng được tiêm phòng vắc xin trước đó)
|
Trẻ từ 2 tuổi trở lên và người lớn:
→ Lịch tiêm chủng lại: Người có nguy cơ cao mắc bệnh phế cầu xâm lấn (≥2 tuổi): Tiêm chủng lại 5 năm sau liều cơ bản hoặc theo chỉ định của bác sĩ điều trị. |
Trẻ từ 6 tuần tuổi đến dưới 7 tháng tuổi: lịch tiêm 4 mũi:
Trẻ từ 7 tháng tuổi đến dưới 12 tháng tuổi: Lịch tiêm 3 mũi:
Lịch tiêm cho trẻ từ 1 tuổi đến dưới 2 tuổi: 02 mũi cách nhau 02 tháng Lịch tiêm cho trẻ từ 2 tuổi trở lên: 01 liều duy nhất. |
Mũi tiêm nhắc lại vắc xin phế cầu có vai trò quan trọng không kém các mũi cơ bản, nhằm củng cố hàng rào miễn dịch cho trẻ. Để quá trình tiêm chủng diễn ra an toàn và hiệu quả, người tiêm vắc xin hoặc bố mẹ (nếu người tiêm là trẻ nhỏ) cần chuẩn bị kỹ lưỡng cả trước và sau khi tiêm.
Việc chuẩn bị trước tiêm không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro mà còn hỗ trợ bác sĩ đánh giá chính xác tình trạng của người tiêm. Một số lưu ý bao gồm:
Giai đoạn theo dõi sau tiêm cũng quan trọng không kém. Trong ít nhất 30 phút đầu, người tiêm cần được ở lại điểm tiêm để theo dõi các phản ứng cấp tính có thể xảy ra như: nổi mẩn, khó thở, buồn nôn, hoặc thay đổi sắc da. Nếu có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào, cần báo ngay cho nhân viên y tế để được hỗ trợ kịp thời.
Nếu sau thời gian theo dõi ban đầu trẻ không có biểu hiện bất thường, phụ huynh có thể đưa trẻ về nhà, tiếp tục quan sát sức khỏe trong vòng 24 – 48 giờ. Trong thời gian này, cần lưu ý đến các biểu hiện như sốt, sưng đỏ tại chỗ tiêm hoặc thay đổi hành vi ăn ngủ của trẻ và tuân thủ hướng dẫn chăm sóc sau tiêm của nhân viên y tế.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Qua những phân tích trên, thắc mắc không tiêm mũi nhắc lại phế cầu có sao không đã được giải đáp. Việc bỏ qua mũi tiêm nhắc không chỉ làm giảm hiệu lực bảo vệ của vắc xin mà còn tiềm ẩn nguy cơ lây lan mầm bệnh trong cộng đồng. Đối với trẻ nhỏ – đối tượng dễ bị tổn thương nhất trước vi khuẩn phế cầu cần tiêm đủ và đúng lịch, bao gồm cả mũi nhắc lại, chính là cách thiết thực để củng cố miễn dịch và bảo vệ sức khỏe lâu dài.
