Bạn biết gì về xạ trị áp sát liều cao không?

Xạ trị áp sát liều cao (High Dose Rate Brachytherapy) đang trở thành phương pháp xạ trị tiêu chuẩn cho nhiều bệnh ung thư. Vậy nguyên lý và ưu điểm của phương pháp này là gì? Cần lưu ý gì khi điều trị? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết sau.

Xạ trị áp sát liều cao là gì?

Xạ trị áp sát liều cao (HDR) là phương pháp đặt nguồn phóng xạ trực tiếp hoặc rất gần khối u trong một khoảng thời gian ngắn, nhằm tiêu diệt tế bào ung thư, giảm thiểu ảnh hưởng đến mô lành xung quanh. Nguồn xạ có thể ở dạng hạt, viên nang, kim, ống… tùy thuộc vào cơ quan điều trị, vị trí đặt và loại nguồn xạ.

Phương pháp này có ưu điểm là thời gian điều trị (đặt nguồn phóng xạ trong cơ thể) ngắn, người bệnh không cần lưu trú hay cấy nguồn xạ vào cơ thể. Từ đó, hạn chế nguy cơ phơi nhiễm cho nhân viên y tế hay cần cách ly người bệnh trong quá trình xạ trị.

Ưu nhược điểm của xạ trị áp sát liều cao

Hiện phương pháp này đang được ứng dụng rộng rãi hơn nhờ có nhiều ưu điểm như:

• Tập trung chính xác, bảo vệ mô lành: nguồn phóng xạ được đặt ngay trong hoặc sát khối u, nên liều tia cao tập trung chính xác vào vùng cần điều trị. Cường độ tia giảm nhanh theo khoảng cách, giúp mô lành xung quanh ít bị ảnh hưởng hơn so với xạ trị ngoài.
• Thời gian điều trị ngắn: thời gian sẽ được rút ngắn hơn so với liều thấp, mỗi buổi xạ trị thường chỉ dưới 30 phút. Từ đó, giúp người bệnh tiết kiệm thời gian nhưng vẫn được điều trị hiệu quả.
• Hiệu quả điều trị cao: HDR có khả năng tiêu diệt tế bào ung thư tốt, có thể được chỉ định để điều trị nhiều bệnh ung thư như tuyến tiền liệt, đầu cổ, ung thư phụ khoa…
• Không phải lưu nguồn: người bệnh không cần để nguồn xạ trong cơ thể, không cần cách ly khi điều trị hay ảnh hưởng đến người xung quanh.

Một số nhược điểm của liệu pháp áp sát liều cao có thể kể đến như:

• Chỉ áp dụng được cho một số bệnh ung thư: dù có nhiều ưu điểm, phương pháp này chỉ phù hợp với một số loại ung thư nhất định như vùng sinh dục, mô mềm, vùng đầu cổ…
• Yêu cầu kỹ thuật cao: không phải bệnh viện nào cũng có điều trị bằng xạ trị áp sát, bác sĩ và nhân viên y tế cần phải được đào tạo chuyên sâu, có nguồn phóng xạ và trang thiết bị hiện đại.
• Nguy cơ biến chứng: giống bất kỳ phương pháp điều trị nào, liệu pháp này cũng có nguy cơ gây một số biến chứng tại chỗ như viêm, chảy máu tại chỗ.

Chỉ định và chống chỉ định

Những trường hợp phổ biến được chỉ định xạ trị áp sát bao gồm:

• Ung thư phụ khoa: Ung thư cổ tử cung, ung thư tử cung, ung thư âm đạo. Đây là những bệnh ung thư mà xạ trị áp sát mang lại hiệu quả cao và có chỉ định gần như tuyệt đối trong điều trị triệt để.
• Ung thư tuyến tiền liệt: Là một trong những chỉ định phổ biến của xạ trị áp sát.
• Các loại ung thư khác: Ung thư vú, ung thư đầu và cổ, ung thư da, ung thư trực tràng, ung thư mắt, thực quản, phổi và bàng quang cũng có thể được điều trị bằng phương pháp này tùy vào từng trường hợp cụ thể.

Phương pháp có thể chống chỉ định trong một số trường hợp đặc biệt như:

• Người bệnh sức khỏe yếu, không chịu được gây mê hay tác dụng phụ điều trị.
• Khối u xâm lấn quá rộng, không xác định rõ ranh giới.
• Phụ nữ đang mang thai (trừ trường hợp đặc biệt, có hội chẩn đa chuyên khoa).

Quy trình thực hiện xạ trị áp sát liều cao gồm những gì?

Cách tiến hành xạ trị áp sát sẽ khác nhau tùy vào loại ung thư, vị trí khối u và hình thức điều trị. Về cơ bản, quy trình thường gồm các bước sau:

1. Trước khi điều trị

Trước khi thực hiện, người bệnh có thể được gây tê hoặc gây mê để không cảm thấy đau. Bác sĩ sẽ giải thích kỹ và giúp người bệnh thoải mái trước khi bắt đầu.

2. Trong khi điều trị

Bác sĩ đưa một ống nhỏ (catheter hoặc dụng cụ chuyên biệt) đến vị trí khối u. Hình ảnh chụp X-quang, siêu âm hoặc CT scan sẽ được sử dụng để đảm bảo đặt đúng chỗ. Qua ống dẫn, nguồn phóng xạ sẽ được đưa vào trong hoặc gần khối u. Sau khoảng thời gian ngắn (thường vài phút), nguồn xạ sẽ di chuyển ra khỏi cơ thể.

Quá trình này được thực hiện tự động bằng hệ thống điều khiển bên ngoài và trang thiết bị hiện đại giúp tránh phơi nhiễm không cần thiết cho người bệnh, thân nhân và nhân viên y tế.

3. Sau điều trị

Sau khi tháo bỏ dụng cụ, nếu có khó chịu, người bệnh sẽ được hỗ trợ bằng thuốc giảm đau. Người bệnh thường được theo dõi thêm một thời gian ngắn trước khi về nhà.

Tác dụng phụ khi xạ trị áp sát liều cao

Người được điều trị bằng phương pháp HDR có thể gặp một số tác dụng phụ ngắn hạn như: (1)

• Đau hoặc khó chịu nhẹ tại vị trí đặt dụng cụ (âm đạo, trực tràng, vú, miệng…).
• Sưng, đỏ, viêm da nhẹ vùng đặt nguồn xạ.
• Mệt mỏi, chán ăn, cảm giác nặng bụng hoặc căng tức nhẹ.
• Rối loạn tiểu tiện, đại tiện nhẹ nếu điều trị ung thư phụ khoa, tuyến tiền liệt.
• Chảy dịch, tiết dịch âm đạo (trong điều trị phụ khoa), thường tự hết sau khi kết thúc điều trị.

Các tác dụng phụ thường tự hết sau một vài tuần điều trị.

Chăm sóc sau khi xạ trị áp sát liều cao

Nhìn chung, đây là phương pháp ít tác dụng phụ, tuy nhiên, người bệnh cũng nên chăm sóc sức khỏe đúng cách để điều trị an toàn, hiệu quả hơn:

• Trong quá trình điều trị, nên duy trì nghỉ ngơi đủ, vận động vừa phải, tránh stress, lo âu kéo dài.
• Ăn đầy đủ chất dinh dưỡng đạm; rau xanh, trái cây tươi để bổ sung chất dinh dưỡng thiết yếu giúp cơ thể phục hồi tốt hơn sau điều trị.
• Uống đủ nước (1,5-2 lít/ngày) để giảm kích thích bàng quang, niêm mạc nếu khu vực xạ trị ở gần các cơ quan này.
• Báo ngay cho bác sĩ nếu:
  • Tiểu ra máu, chảy máu âm đạo kéo dài, đau nhiều, sốt >38°C.
  • Vết đặt catheter sưng, đỏ hoặc rỉ dịch.
• Giữ vùng điều trị sạch và khô, rửa nhẹ bằng nước ấm, tránh xà phòng mạnh.

Lưu ý khi xạ trị áp sát liều cao

Dưới đây là một số lưu ý cần nhớ khi điều trị bằng phương pháp này:

• Phương pháp này không khiến cơ thể nhiễm xạ sau khi kết thúc buổi điều trị.
• Người bệnh có thể sinh hoạt bình thường với gia đình, an toàn cho trẻ em và phụ nữ mang thai.
• Hiệu quả điều trị phụ thuộc nhiều vào sự hợp tác, tuân thủ lịch và hướng dẫn chăm sóc sau xạ trị.
• Với các bệnh ung thư sinh dục nữ, tuyến tiền liệt, người bệnh nên tham khảo ý kiến của bác sĩ về cách vệ sinh, lưu ý khi quan hệ tình dục.

Trên đây là một số thông tin cần biết về phương pháp xạ trị áp sát liều cao. HDR đang ngày càng trở nên phổ biến vì nhiều ưu điểm như thời gian điều trị nhanh, người bệnh không cần phải cấy nguồn xạ cũng như hiệu quả điều trị cao