Tán sỏi ngoài cơ thể là gì? Quy trình, chỉ định và chống chỉ định

Tán sỏi ngoài cơ thể còn được biết đến với tên gọi là tán sỏi bằng sóng xung kích ngoài cơ thể (ESWL) đã mang đến lựa chọn điều trị không xâm lấn cho các trường hợp mắc sỏi thận, sỏi niệu quản. Tìm hiểu kỹ hơn về phương pháp tán sỏi ngoài cơ thể thông qua những chia sẻ từ bác sĩ CKI Phạm Cao Tháp, khoa Tiết niệu, Trung tâm Tiết niệu – Thận học – Nam khoa, BVĐK Tâm Anh trong bài viết bên dưới.

Tán sỏi ngoài cơ thể là gì?

Tán sỏi ngoài cơ thể là kỹ thuật điều trị sỏi không xâm lấn, sử dụng sóng xung kích năng lượng cao để tán sỏi thành nhiều mảnh nhỏ, sau đó các mảnh sỏi nhỏ có thể xuôi theo dòng nước tiểu ra ngoài. Tán sỏi ngoài cơ thể còn được biết đến với tên gọi tán sỏi bằng sóng xung kích ngoài cơ thể. Tán sỏi ngoài cơ thể không phải phẫu thuật và có thời gian phục hồi nhanh. Phương pháp này được áp dụng vào đầu những năm 1980 đã “cách mạng hóa” việc điều trị sỏi thận, niệu quản.

Tán sỏi ngoài cơ thể có tác dụng gì?

Tán sỏi ngoài cơ thể có tác dụng phá vỡ sỏi trong thận, niệu quản bằng năng lượng sóng xung kích, thành các hạt nhỏ, mảnh vụn, có thể trôi theo dòng nước tiểu ra ngoài. Phương pháp này đặc biệt có hiệu quả trong việc điều trị sỏi thận có kích thước từ nhỏ đến trung bình, vì khả năng tiếp cận sỏi tốt hơn các vị trí khác. Cụ thể: (1)

Phương pháp tán sỏi bằng sóng xung kích ngoài cơ thể cho sỏi thận (ESWL) là phương pháp điều trị không xâm lấn chính cho sỏi thận. Phương pháp này mang lại hiệu quả tốt hơn cho các trường hợp bị sỏi thận kích thước trung bình, có thể dễ dàng nhìn thấy bằng tia X. ESWL không được khuyến cáo cho những người có sỏi kèm theo nhiễm khuẩn đường tiết niệu, vì một số mảnh vỡ, vi khuẩn có thể không đào thải hoàn toàn khỏi thận.

Chỉ định và chống chỉ định tán sỏi ngoài cơ thể?

Tán sỏi ngoài cơ thể có chỉ định và chống chỉ định trong các trường hợp sau:

1. Các trường hợp nên áp dụng

Các trường hợp nên áp dụng tán sỏi ngoài cơ thể gồm:

• Sỏi thận, sỏi niệu quản có kích thước nhỏ hơn 2cm.
• Chỉ định tương đối cho các trường hợp không phù hợp để phẫu thuật do nguy cơ phẫu thuật cao hoặc thích thủ thuật ít xâm lấn hơn.

2. Các trường hợp không nên áp dụng

Các trường hợp không nên áp dụng tán sỏi ngoài cơ thể gồm:

• Phụ nữ mang thai.
• Nhiễm trùng đường tiết niệu đang diễn tiến, cần được giải quyết nhiễm trùng trước khi tán sỏi.
• Tăng huyết áp nặng hoặc không thể kiểm soát.
• Phình động mạch chủ bụng.
• Rối loạn đông máu và rối loạn nhịp tim không kiểm soát.
• Sỏi lớn hơn 2cm.
• Trường hợp có bất thường về giải phẫu như hẹp niệu đạo, hẹp niệu quản thì cần giải quyết tình trạng này trước khi tán sỏi.
• Người bệnh đang dùng một số loại thuốc như chất làm loãng máu.

Một số yếu tố sau cũng gây ảnh hưởng đến việc điều trị sỏi bằng phương pháp ESWL:

• Tình trạng thừa cân, béo phì có thể gây khó khăn khi đặt tư thế nằm trong quá trình điều trị và làm giảm chất lượng hình ảnh chụp X-quang.
• Nếu sỏi nằm gần da (khoảng cách dưới 10 cm), thì khả năng tán sạch sỏi bằng phương pháp tán sỏi ngoài cơ thể (ESWL) sẽ cao hơn.
• Ngược lại, những người có chỉ số khối cơ thể (BMI) cao, tức là béo phì (BMI trên 30 kg/m2), thường có tỷ lệ thành công thấp hơn khi tán sỏi.
• Ngoài ra, một số bất thường về cấu trúc của thận và cơ thể, như: thận có túi thừa, thận bị xoay lệch, cột sống cong hoặc thận dính vào nhau (thận móng ngựa), cũng cần được kiểm tra kỹ trước khi quyết định có nên thực hiện phương pháp tán sỏi ngoài cơ thể hay không.

Ưu và nhược điểm tán sỏi ngoài cơ thể

Sự ra đời của phương pháp tán sỏi ngoài cơ thể là thành tựu to lớn, góp phần khắc phục các hạn chế từ phẫu thuật mổ mở cho sỏi tiết niệu nói chung. Song song với những ưu điểm vượt trội, tán sỏi ngoài cơ thể cũng tồn tại một vài hạn chế nhất định.

1. Ưu điểm

Ưu điểm vượt trội của phương pháp tán sỏi ngoài cơ thể bao gồm:

• Ít xâm lấn và dung nạp rất tốt trong nhiều trường hợp.
• Tỷ lệ biến chứng thấp.
• Thủ thuật an toàn hơn.
• Thời gian thực hiện tương đối ngắn và có thể dự đoán được.
• Tốt nhất nên sử dụng cho sỏi niệu quản đoạn gần (sỏi niệu quản ⅓ trên) và sỏi thận.
• Thường có thể thực hiện dưới gây mê toàn thân bằng thuốc tiêm tĩnh mạch.
• Thường không cần đặt stent JJ (stent niệu quản), ngoại trừ trường hợp cần giảm triệu chứng hoặc kiểm soát nhiễm trùng trước khi thực hiện thủ thuật.
• Được nhiều người bệnh ưa chuộng vì không muốn phẫu thuật xâm lấn nhiều hơn.
• Phù hợp với người bệnh có thể trạng yếu, trẻ em hoặc người lớn tuổi.
• ESWL tiết kiệm chi phí hơn nhiều so với các thủ thuật nội soi tiết niệu khác.

2. Nhược điểm

Nhược điểm của tán sỏi ngoài cơ thể so với nội soi niệu quản bao gồm:

• Không tối ưu cho sỏi không cản quang hoặc sỏi rất cứng như brushite, cystine, canxi oxalat monohydrate và axit uric.
• Có thể không hiệu quả đối với sỏi cứng có độ Hounsfield cao (>1.000 HU trên chụp CT không cản quang).
• Ít hiệu quả hơn đối với sỏi kích thước lớn, đặc biệt là sỏi >2cm.
• Sẽ không mang lại kết quả tối ưu ở những người có khoảng cách từ da đến sỏi >10cm hoặc ở những người béo phì do bệnh.
• Không lý tưởng đối với những sỏi nhỏ nằm thành đám, hoặc nhiều viên sỏi.
• Sỏi đài dưới có thể được phân mảnh bằng ESWL nhưng khả năng tự đào thải thấp hơn nhiều, dẫn đến tỷ lệ sạch sỏi thấp.
• Cần nhiều hơn 1 lần điều trị tán sỏi và thường mất nhiều thời gian hơn.

Quy trình tán sỏi ngoài cơ thể

Quy trình tán sỏi ngoài cơ thể mất khoảng 1 giờ, đôi khi dài hơn tùy thuộc vào kích thước và số lượng sỏi cần điều trị. Trong suốt quá trình, người bệnh sẽ trải qua những điều sau:

• Người bệnh được kiểm tra sức khỏe tổng quát.
• Người bệnh sẽ được đặt nằm trên 1 chiếc bàn trong phòng điều trị chuyên khoa có máy sóng xung kích và thiết bị siêu âm hoặc chụp X-quang.
• Sau khi người bệnh được gây mê, bác sĩ sẽ sử dụng máy chụp X-quang vi tính, đôi khi kết hợp với siêu âm, để xác định vị trí của sỏi.
• Bác sĩ sẽ đặt người bệnh vào vị trí tốt nhất để hướng sóng xung kích vào sỏi.
• Sau đó, áp dụng một loạt sóng xung kích (vài trăm đến vài nghìn lần shocks) được phóng vào sỏi. Bác sĩ sẽ điều chỉnh công suất và khoảng cách giữa các sóng xung kích khi cần thiết để phá vỡ sỏi.
• Sau khi hoàn thành điều trị tán sỏi ngoài cơ thể, người bệnh sẽ được đưa về khoa để theo dõi, sau đó vài giờ có thể xuất viện. Sỏi nhỏ sau tán sẽ thoát ra ngoài theo đường tự nhiên.

Trên đây chỉ là quy trình tán sỏi ngoài cơ thể nói chung, mang tính chất tham khảo, tùy thuộc từng trường hợp cụ thể, quy trình có thể thay đổi nhằm đảm bảo an toàn và tối ưu hiệu quả điều trị cho người bệnh.

Tác dụng phụ và biến chứng có thể gặp

Tán sỏi ngoài cơ thường được xem là phương pháp điều trị an toàn. Sóng xung kích nhắm vào những viên sỏi với độ chính xác cao và thường không làm tổn thương các cơ quan và mô xung quanh. Tuy nhiên, một số nhóm người có nguy cơ biến chứng cao hơn sau khi tán sỏi. Vì an toàn của người bệnh, bác sĩ có thể cần cân nhắc đến nhiều yếu tố để tạm hoãn điều trị tán sỏi ngoài cơ thể hoặc chuyển sang phương án điều trị thay thế khác, nếu người bệnh: (2)

• Đang mang thai.
• Có máy tạo nhịp tim hoặc thiết bị cấy ghép khác có thể bị sóng xung kích phá vỡ.
• Uống thuốc làm loãng máu (aspirin) hoặc bị rối loạn chảy máu (người bệnh sẽ cần ngừng dùng aspirin hoặc thuốc làm loãng máu khác ít nhất 5 ngày trước khi thực hiện ESWL).
• Trong các biến chứng phải xử lý cấp cứu do sỏi gây ra, điều mà ESWL không thể đảm bảo.

Các biến chứng của tán sỏi ngoài cơ thể bao gồm:

• Rò rỉ hoặc vỡ phình động mạch bụng.
• Nhiễm khuẩn huyết và nhiễm trùng hậu phẫu (nguy cơ nhiễm trùng sau phẫu thuật là khoảng 10%).
• Tổn thương đường tiêu hóa ở nhiều loại, với tỷ lệ 1,8%.
• Tiểu máu nhưng thường có thể tự khỏi.
• Tạo thành chuỗi sỏi (steinstrasse) hoặc 1 mảnh sỏi lớn. Steinstrasse xảy ra ở khoảng 3% trong số tất cả các trường hợp ESWL. Trong trường hợp này người bệnh có thể cần đặt stent JJ, nội soi niệu quản hoặc ESWL lặp lại.
• Tụ máu quanh thận, dưới bao hoặc trong thận, xảy ra ở khoảng 1% – 4,6% các trường hợp, với nguy cơ tăng ở những người đang dùng thuốc chống đông và những người bị tăng huyết áp.
• Đau quặn thận, được ghi nhận ở khoảng 40% trường hợp và thường được điều trị nội khoa bằng thuốc chẹn alpha và thuốc giảm đau, có khả năng cần đặt stent JJ hoặc nội soi niệu quản.
• Chấn thương hoặc dập nhu mô thận thường được điều trị bảo tồn.
• Bầm tím da.
• Nếu không có mảnh vỡ nào của sỏi được đào thải qua nước tiểu trong vòng 2 tuần, tán sỏi qua da có thể đã thất bại và cần tiến hành điều trị tán sỏi lặp lại hoặc lựa chọn phương án điều trị thay thế khác.

Lưu ý khi lựa chọn tán sỏi ngoài cơ thể

Khi lựa chọn tán sỏi ngoài cơ thể để điều trị sỏi thận, sỏi niệu quản cần lưu ý rằng người bệnh phải trao đổi với bác sĩ về hiệu quả điều trị, rủi ro, quy trình và được bác sĩ tư vấn, giải đáp các thắc mắc để xem đây có phải lựa chọn điều trị phù hợp hay không? Người bệnh có thể hình dung được những gì sẽ diễn ra để an tâm hơn khi điều trị.

Hướng dẫn chăm sóc sau tán sỏi ngoài cơ thể

Sau khi được điều trị bằng tán sỏi bằng sóng xung kích ngoại bào (ESWL), điều quan trọng là người bệnh phải uống nhiều nước để giúp loại bỏ các mảnh sỏi dễ hơn, người bệnh có thể cần tiến hành lọc nước tiểu để thu thập bất kỳ mảnh vỡ nào để phân tích và dùng thuốc giảm đau theo toa và thực hiện một số hướng dẫn chăm sóc theo lời của bác sĩ. Dưới đây là một số hướng dẫn chăm sóc người bệnh sau tán sỏi, bao gồm:

• Trong vòng 24 giờ sau khi gây mê, người bệnh không lái xe hoặc vận hành máy móc, không sử dụng rượu, thuốc an thần, thuốc ngủ hoặc bất kỳ loại thuốc không kê đơn nào, ngoại trừ thuốc được bác sĩ kê đơn.
• Uống nhiều nước sau khi tán sỏi, tránh ăn quá no, quá nhiều sau khi điều trị. Nên ăn chế độ ăn bình thường, vừa đủ với nhiều chất xơ để ngăn ngừa táo bón.
• Sau tán sỏi, người bệnh vẫn có thể có các hoạt động, sinh hoạt bình thường như tắm gội, đi lại và làm việc bình thường trong quá trình sỏi được đào thải.
• Người bệnh có thể bị đau trong quá trình cơ thể đào thải sỏi sau (ESWL). Người bệnh có thể nhận thấy các triệu chứng như: cần đi tiểu thường xuyên hoặc cảm giác cấp bách, bị đau hoặc châm chích khi đi tiểu, thấy máu, cục máu đông và mảnh sỏi trong nước tiểu, đây là các dấu hiệu cho thấy tán sỏi có hiệu quả và cơ thể người bệnh đang dần hồi phục. Một số người đào thải sỏi trong vài ngày sau tán sỏi, một số khác có thể mất khoảng 6 tuần để cơ thể đào thải hết các mảnh vụn này.
• Dùng thuốc giảm đau theo chỉ định của bác sĩ.
• Tái khám sau tán sỏi để bác sĩ có thể theo dõi quá trình đào thải sỏi, phục hồi và kiểm tra xem liệu sỏi có nguy có tái phát hay không.

Câu hỏi liên quan

1. Tán sỏi ngoài cơ thể có đau không?

Tán sỏi ngoài cơ thể không đau, trong suốt quá trình tán sỏi, người bệnh được được sử dụng các loại thuốc giảm đau trước và sau khi tán và gần như không cảm nhận được bất kỳ cảm giác nào.

2. Chi phí tán sỏi ngoài cơ thể bao nhiêu tiền?

Chi phí tán sỏi ngoài cơ thể khoảng 15.000.000 đồng/ca, chưa bao gồm chi phí xét nghiệm, thuốc và các vật tư y tế tiêu hao, chưa khấu trừ thanh toán từ BHYT, Bảo hiểm cá nhân,… Chi phí trên được cập nhật vào tháng 04.2025 và chỉ mang tính chất tham khảo, có thể thay đổi theo thời gian.

3. Tán sỏi ngoài cơ thể có cần nằm viện không?

Tán sỏi ngoài cơ thể không cần nằm viện. Sau khi tán sỏi người bệnh cần theo dõi thêm vài giờ và sau đó người bệnh có thể về nhà và theo dõi quá trình đào thải sỏi, thực hiện các chăm sóc, dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ và cần tái khám theo lịch hẹn.

4. Địa chỉ tán sỏi ngoài cơ thể uy tín và đảm bảo

Khoa Tiết niệu, Trung tâm Tiết niệu – Thận học – Nam khoa, BVĐK Tâm Anh TP.HCM là địa chỉ tán sỏi ngoài cơ thể uy tín và đảm bảo. Tại đây có máy tán sỏi ngoài cơ thể thế hệ mới, đội ngũ bác sĩ là những chuyên gia trong lĩnh vực điều trị sỏi tiết niệu, đã điều trị thành công rất nhiều ca tán sỏi ngoài cơ thể nhanh chóng, an toàn và hiệu quả.

Có thể nói, tán sỏi ngoài cơ thể (ESWL) là phương pháp điều trị an toàn, không xâm lấn, phù hợp với nhiều trường hợp khác nhau và mang lại hiệu quả cao, an toàn khi loại bỏ sỏi, được ưu tiên sử dụng nhiều trong điều trị sỏi tiết niệu.

Hy vọng với những thông tin bài viết vừa chia sẻ đã giúp bạn hiểu thêm về phương pháp điều trị sỏi không xâm lấn này, cũng như các thông tin hữu ích về chỉ định, chống chỉ định, ưu – nhược điểm, quy trình điều trị bằng tán sỏi ngoài cơ thể.