Kỹ thuật bóng đối xung động mạch chủ (IABP): Chỉ định, quy trình

Kỹ thuật bóng đối xung động mạch chủ (IABP) là một trong những kỹ thuật hỗ trợ tuần hoàn cơ học. Kỹ thuật này được sử dụng phổ biến với những trường hợp bệnh nặng ở phòng hồi sức có bệnh lý tim mạch. Với khả năng cải thiện huyết động học và hỗ trợ chức năng tim, IABP đã mang lại hy vọng cho nhiều bệnh nhân trong tình trạng nguy kịch.

IABP là gì?

IABP là chữ viết tắt của Intra-Aortic Balloon Pump, hay còn gọi là bóng đối xung động mạch chủ, là dụng cụ cơ học hỗ trợ tuần hoàn tạm thời nhằm duy trì tưới máu cơ tim, giảm tải và cải thiện lưu lượng tim, giảm công tim và duy trì tưới máu cơ quan đích.

Phương pháp bóng đối xung động mạch chủ IABP hoạt động như thế nào?

IABP bao gồm một bóng nhỏ được đặt trong lòng động mạch chủ và kết nối với máy điều khiển bên ngoài cơ thể. Thiết bị này hoạt động đồng bộ một cách chính xác với chu kỳ tim. Bóng xẹp xuống vào thì tâm thu, làm giảm tải giúp tim bơm máu vào động mạch chủ dễ dàng hơn, nên tăng lưu lượng tim. Bóng được bơm phồng lên vào thì tâm trương, làm tăng huyết áp tâm trương, nên tăng lưu lượng tưới máu mạch vành. IABP còn tăng vận tốc và lưu lượng máu lên tuần hoàn não. (1)

Vai trò của máy bơm bóng đối xung động mạch chủ IABP trong điều trị bệnh tim mạch

Liệu pháp IABP được sử dụng để điều trị sốc tim, khi tim không thể bơm đủ máu để đáp ứng nhu cầu của cơ thể. Một số vấn đề về tim có thể gây ra tình trạng sốc tim bao gồm:

• Đau thắt ngực không ổn định.
• Đau tim.
• Rối loạn nhịp tim.
• Suy tim.
• Khuyết tật ở tim.

Người bệnh cũng có thể cần IABP khi làm một thủ thuật y khoa nhất định như can thiệp động mạch vành qua da. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, ngay cả khi tim không thể bơm đủ máu, người bệnh vẫn không được áp dụng kỹ thuật đặt bóng đối xung động mạch chủ như bị hở van động mạch chủ, phình động mạch chủ…

Chỉ định sử dụng kỹ thuật đặt bóng đối xung động mạch chủ IABP cho đối tượng nào?

1. Nhóm chỉ định có lợi ích rõ ràng

Các trường hợp được chỉ định áp dụng kỹ thuật bóng đối xung động mạch chủ có lợi ích rõ ràng bao gồm:

• Hở van 2 lá nặng cấp tính.
• Nhồi máu cơ tim cấp gây thông liên thất.
• Loạn nhịp thất kháng trị.
• Đau thắt ngực không ổn định trơ với điều trị nội khoa.
• Suy tim mất bù cần hỗ trợ chuẩn bị ghép tim hay tim nhân tạo. (2)

2. Bóng đối xung trên những bệnh nhân được can thiệp mạch vành qua da

• Không nên sử dụng thường quy cho tất cả bệnh nhân nhồi máu cơ tim cấp biến chứng sốc tim (nhóm III).
• Nên sử dụng khi can thiệp mạch vành qua da cho những bệnh nhân hội chứng vành cấp có huyết áp không ổn định/hoặc sốc tim do biến chứng cơ học (IIa-C).
• Can thiệp mạch vành qua da trên những bệnh nhân nguy cơ rất cao (can thiệp thân chung mạch vành trái, can thiệp chỉ còn 1 nhánh mạch vành duy nhất, tổn thương nặng nhiều nhánh mạch vành) có suy chức năng tâm thu thất trái nặng (phân suất tống máu < 35%) hoặc mới bị suy tim mất bù, khi can thiệp không kéo quá dài thời gian (bóng đối xung động mạch chủ dự trữ phòng khi có biến chứng hoặc sốc tim).

3. Nhóm chỉ định có lợi ích tương đối

• Hẹp khít van động mạch chủ mất bù.
• Hỗ trợ chu phẫu cho bệnh nhân bắc cầu nối chủ vành nguy cơ cao.
• Bệnh nhân can thiệp mạch vành nguy cơ cao.

4. Nhóm chỉ định lợi ích chưa rõ ràng

Một số trường hợp bệnh nhân được áp dụng kỹ thuật bóng đối xung động mạch chủ mặc dù chưa có lợi ích rõ ràng nhưng vẫn được chỉ định bao gồm: bệnh nhân bị nhiễm khuẩn huyết hoặc hỗ trợ bệnh nhân ECMO.

Chống chỉ định đặt bóng IABP cho đối tượng nào?

1. Chống chỉ định tuyệt đối

Các trường hợp chống chỉ định tuyệt đối đặt bóng IABP ở những bệnh nhân bị hở van động mạch chủ nặng, bệnh nhân bị bóc tách động mạch chủ, bệnh lý tim giai đoạn cuối không hồi phục, stent động mạch chủ.

2. Chống chỉ định tương đối

Các trường hợp chống chỉ định tương đối của IABP bao gồm:

• Bệnh lý động mạch đùi chậu (xơ vữa nặng).
• Phình động mạch chủ bụng.
• Nhiễm khuẩn không kiểm soát được.
• Các rối loạn nhịp tim quá nhanh.
• Mảnh ghép đùi-chậu.
• Bệnh lý mạch máu ngoại vi nặng.
• Phẫu thuật tạo hình các động mạch lớn.
• Rối loạn đông máu.

Ưu điểm kỹ thuật IABP bóng đối xung động mạch chủ

Kỹ thuật bóng đối xung động mạch chủ (IABP) có nhiều ưu điểm trong điều trị các bệnh lý tim mạch nặng như:

• Cải thiện tưới máu cơ tim: IABP tăng áp lực tâm trương, cải thiện dòng máu đến động mạch vành, giúp tăng cường cung cấp oxy và dưỡng chất cho cơ tim.
• Giảm gánh nặng cho tim: Giảm hậu tải trong thì tâm thu, giảm công việc và nhu cầu oxy của cơ tim.
• Tăng cung lượng tim: Cải thiện cung lượng tim, tăng tưới máu cho các cơ quan quan trọng.
• Can thiệp ít xâm lấn: Đặt và rút bóng có thể thực hiện tại giường, giảm nguy cơ và thời gian phục hồi.
• Linh hoạt trong sử dụng: Áp dụng được trong nhiều tình huống lâm sàng khác nhau, từ cấp cứu đến hỗ trợ phẫu thuật.
• Kiểm soát dễ dàng: Hoạt động của IABP có thể điều chỉnh và kiểm soát qua máy điều khiển, phù hợp với từng bệnh nhân.

Rủi ro khi thực hiện đặt bóng đối xung trong động mạch chủ IABP

Bất kì thủ thuật y tế nào cũng sẽ tồn tại một số rủi ro nhất định. Đối với kỹ thuật đặt bóng đối xung động mạch chủ, người bệnh có thể gặp một số rủi ro bao gồm:

• Bóng vỡ có thể dẫn đến hình thành cục máu đông.
• Chảy máu quá nhiều.
• Đặt bóng không đúng vị trí có thể dẫn đến tổn thương thận hoặc các vấn đề khác.
• Thất bại khi đặt bóng do giải phẫu bất thường, rách bóng.
• Nhiễm trùng.
• Tổn thương động mạch.
• Chèn ép tim.
• Biến chứng huyết học như giảm tiểu cầu, tán huyết.
• Đột quỵ.

Quy trình bơm bóng đối xung động mạch chủ IABP

1. Chuẩn bị trước thủ thuật

Trước khi thực hiện thủ thuật, người bệnh cần trao đổi kỹ với bác sĩ về tình trạng sức khỏe của bản thân, các loại thuốc đang sử dụng, có nghi ngờ mang thai hoặc đang mang thai hay không. Bác sĩ sẽ có chỉ định làm các phương pháp cận lâm sàng để đánh giá sức khỏe người bệnh trước khi đặt IABP như:

• Xét nghiệm máu để kiểm tra tình trạng thiếu máu và nhiễm trùng.
• Điện tâm đồ.
• Chụp X-quang ngực.
• Siêu âm tim.
• Thông tim.

2. Các bước tiến hành trong quá trình bơm IABP

Quá trình bơm IABP thường được tiến hành trong quá trình phẫu thuật tim, ống thông có đầu bóng được đưa vào mạch máu và đưa đến tim. Tuy nhiên, trong trường hợp khẩn cấp, bệnh nhân có thể được đặt ống thông trên giường bệnh hoặc trong phòng thông tim. Các bước tiến hành trong quá trình bơm IABP như sau:

• Bệnh nhân được gây mê toàn thân nếu được bơm IABP trong quá trình phẫu thuật. Trong những trường hợp khác, người bệnh có thể được dùng thuốc an thần và tiêm thuốc gây tê tại vị trí đưa ống thông (catheter) vào.
• Trong quá trình thực hiện, nhịp tim, huyết áp và các dấu hiệu sinh tồn khác của người bệnh sẽ được theo dõi sát sao.
• Đưa ống thông vào động mạch ở chân và luồn bóng qua ống thông.
• Bác sĩ phẫu thuật sẽ đưa ống thông vào một phần động mạch chủ ở vùng ngực và sử dụng hình ảnh chụp X-quang để dẫn bóng và ống thông lên động mạch chủ.
• Nối máy bơm bóng động mạch chủ vào một máy để báo cho bóng phồng lên khi tim thư giãn và sẽ xẹp xuống khi tim co bóp.
• Đầu ống thông sẽ được cố định chắc chắn để giữ nguyên vị trí. (3)

3. Theo dõi và xử trí tai biến sau khi đặt IABP

Sau khi đặt IABP, người bệnh có cảm thấy đau ngực, tuy nhiên, cơn đau sẽ biến mất trong vòng vài phút. Đầu giường của người bệnh nên được nâng lên, chân có ống thông phải được giữ thẳng để giúp bóng không bị dịch chuyển ra khỏi vị trí. Bác sĩ có thể cho chụp X-quang ngực hàng ngày để đảm bảo thiết bị vẫn ở đúng vị trí, đồng thời cho người bệnh dùng thuốc heparin để giúp ngăn ngừa hình thành cục máu đông.

Khi đến lúc tháo bơm, người bệnh có thể sẽ được dùng thuốc an thần để thư giãn. Sau đó, bác sĩ sẽ tháo ống thông và bóng đi kèm, khâu vết rạch trên chân hoặc ấn trực tiếp trong vài phút.

Những lưu ý cho người bệnh được đặt bóng đối xung động mạch chủ IABP

• Hạn chế vận động: Bệnh nhân cần hạn chế cử động, đặc biệt là chân bên đặt catheter IABP, tránh làm gập catheter, đảm bảo hoạt động hiệu quả của thiết bị và tránh các biến chứng có thể xảy ra.
• Duy trì tư thế thích hợp: Giữ đầu giường nâng cao khoảng 30 độ và tránh nằm nghiêng về bên đặt catheter. Tư thế này giúp tối ưu hóa hoạt động của IABP và giảm nguy cơ gập catheter, đồng thời giúp bệnh nhân thoải mái hơn.
• Theo dõi và thông báo với bác sĩ về các dấu hiệu bất thường, đặc biệt là đau, tê hoặc lạnh ở chân bên đặt catheter, nhằm phát hiện sớm các biến chứng tiềm ẩn như thiếu máu cục bộ hoặc tắc mạch.
• Vệ sinh cá nhân cẩn thận: Tránh làm ướt hoặc bẩn vị trí đặt catheter và tuân thủ hướng dẫn của điều dưỡng viên về cách vệ sinh cơ thể nhằm giảm nguy cơ nhiễm trùng tại vị trí đặt catheter.
• Bệnh nhân cần tuân thủ chế độ ăn do bác sĩ chỉ định, có thể giảm muối theo hướng dẫn để giúp kiểm soát huyết áp và giảm gánh nặng cho tim, đồng thời hỗ trợ hiệu quả điều trị của IABP.
• Sử dụng thuốc theo đúng chỉ định của bác sĩ: Không tự ý dùng bất kỳ loại thuốc nào mà không có sự đồng ý của bác sĩ và thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc đang sử dụng.

Câu hỏi thường gặp

1. Thời gian phục hồi đặt bóng đối xung động mạch chủ IABP?

Thời gian phục hồi sau khi đặt bóng đối xung động mạch chủ thường kéo dài từ vài ngày đến vài tuần, tùy thuộc vào tình trạng cụ thể của bệnh nhân. Sau khi rút bóng IABP, bệnh nhân cần nghỉ ngơi tại giường trong 4-6 giờ đầu và được theo dõi chặt chẽ trong 24-48 giờ tiếp theo để đảm bảo không có biến chứng. Hầu hết bệnh nhân có thể trở lại hoạt động bình thường sau 1-2 tuần kể từ khi rút IABP, tuy nhiên thời gian phục hồi hoàn toàn có thể kéo dài hơn đối với những trường hợp có bệnh lý tim mạch nặng.

2. Bóng đối xung động mạch chủ IABP sử dụng trong bao lâu?

Hầu hết các tường hợp người bệnh được chỉ định sử dụng bơm bóng nội động mạch chủ trong vài ngày. Bác sĩ có thể tạm thời dừng bơm sau vài ngày để xem tim phản ứng như thế nào. Nếu tim tự bơm máu tốt, người bệnh có thể được tháo bơm.

Trong những trường hợp nghiêm trọng, bệnh nhân cần phải tiếp tục sử dụng IABP cho đến khi có lựa chọn khác như tim hiến tặng để cấy ghép .

3. Khi nào nên gặp bác sĩ sau khi thực hiện IABP?

Bệnh nhân nên thông báo ngay với bác sĩ nếu gặp bất kỳ dấu hiệu nhiễm trùng hoặc biến chứng nào sau phẫu thuật tim, bao gồm:

• Sưng tấy hoặc đỏ quá mức xung quanh vị trí đặt ống thông.
• Sốt.
• Tim đập nhanh.
• Khó thở.
• Sưng ở mắt cá chân hoặc bàn tay.
• Tăng cân nhanh một cách bất thường.

Để đặt lịch khám, tư vấn và điều trị trực tiếp với các các chuyên gia giàu kinh nghiệm tại Trung tâm Tim mạch, Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách có thể liên hệ theo thông tin sau:

Kỹ thuật bóng đối xung động mạch chủ (IABP) đã chứng minh vai trò quan trọng của mình trong việc hỗ trợ điều trị các bệnh lý tim mạch nặng. Tuy nhiên, việc sử dụng IABP cần được cân nhắc cẩn thận, dựa trên đánh giá toàn diện về tình trạng của từng bệnh nhân và tuân thủ nghiêm ngặt các hướng dẫn lâm sàng.