Nguyên nhân ung thư da và yếu tố nguy cơ ai cũng nên biết

Ung thư da rất phổ biến với các loại chính, gồm: ung thư biểu mô tế bào vảy, ung thư biểu mô tế bào đáy và ung thư hắc tố; trong đó ung thư hắc tố thường gây tử vong. Vậy nguyên nhân ung thư da do đâu? Bài viết này, thạc sĩ bác sĩ chuyên khoa II Phạm Tuấn Mạnh, Khoa Ngoại Vú – Đầu Mặt Cổ, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM sẽ lưu ý một số nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây ung thư da.

Nguyên nhân ung thư da là gì?

Nguyên nhân ung thư da là yếu tố khiến tế bào ung thư xuất hiện trong cấu trúc da. Ung thư da là ung thư biểu mô (carcinoma) ác tính xuất phát từ cấu trúc da. Bệnh thường có các loại như: ung thư biểu mô tế bào đáy – xuất phát từ tế bào không sừng hóa lớp đáy của biểu bì và ung thư biểu mô tế bào gai – phát triển từ tế bào sừng hóa của biểu bì. Bệnh còn có một số dạng ung thư da ít gặp khác như: carcinoma tuyến mồ hôi, tuyến bã nhờn, bệnh bướu sùi dạng nấm, sarcoma kaposi, carcinoma tế bào merkel, ung thư di căn, ung thư hắc tố (melanoma)…

Hiện, nguyên nhân chủ yếu gây ung thư da là tiếp xúc với tia cực tím. Ngoài ra, ung thư da còn do một số nguyên nhân khác ít gặp hơn như: đột biến gen điều hòa, tiếp xúc với bức xạ ion hóa, arsenic, chất hữu cơ đa nhân thơm, suy giảm miễn dịch…

1. Tiếp xúc với bức xạ: người thường tiếp xúc với bức xạ trong công việc hoặc người bệnh đã từng xạ trị sẽ có nguy cơ mắc bệnh ung thư da không phải u hắc tố.
2. Hệ thống miễn dịch suy yếu: một số người bệnh có hệ miễn dịch suy yếu, gồm: (1)
   • Người đã ghép tạng hoặc tủy xương và đang dùng thuốc ức chế miễn dịch.
   • HIV/AIDS.
   • Bệnh viêm nhiễm như viêm ruột.

Các yếu tố nguy cơ ung thư da phổ biến

Ngoài một số nguyên nhân gây ung thư da còn có một số yếu tố nguy cơ ung thư da phổ biến, bao gồm:

1. Màu da và tóc sáng

Người có màu tóc và da sáng thường có nguy cơ mắc bệnh ung thư da cao nhất.

2. Tuổi tác

Người càng lớn tuổi sẽ có nhiều khả năng mắc ung thư da không phải u hắc tố. Tuy nhiên, bệnh cũng có thể phát triển ở người trẻ tuổi.

3. Yếu tố di truyền và tiền sử gia đình

Nếu ba hoặc mẹ từng mắc ung thư da tế bào vảy (SCC), con sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn người bình thường. Ngoài ra, người có tiền sử gia đình mắc bệnh u hắc tố cũng có nguy cơ mắc ung thư da tế bào đáy (BCC) cao hơn.

4. Có nhiều nốt ruồi hoặc nốt ruồi bất thường

Người có nhiều nốt ruồi hoặc nốt ruồi bất thường như nốt ruồi loạn sản sẽ có nguy cơ mắc ung thư da cao hơn. Nốt ruồi bất thường trông không đều và lớn hơn nốt ruồi bình thường. Người có tiền sử nốt ruồi bất thường hãy theo dõi nhằm nhận biết dấu hiệu thay đổi lạ và đến gặp bác sĩ để được điều trị kịp thời. (2)

5. Tình trạng bệnh về da

Các tình trạng bệnh lý về da như: sẹo bỏng, viêm da mạn tính, vết loét, sẽ có nguy cơ mắc carcinoma tế bào gai.

• Bệnh dày sừng quang hóa: nguyên nhân do tiếp xúc với ánh nắng mặt trời trong nhiều năm. Triệu chứng bệnh gồm: xuất hiện mảng da nhỏ, thô ráp, có vảy và đỏ, thường xuất hiện nhiều ở mặt, tay… Đặc biệt, người làm việc ngoài trời, da trắng, tóc đỏ hoặc vàng, dễ bị cháy nắng sẽ dễ mắc bệnh dày sừng quang hóa hơn. Người mắc bệnh này, da đã tổn thương nên cần che chắn kỹ khi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Theo thời gian, tình trạng này có thể chuyển thành ung thư biểu mô tế bào vảy.
• Bệnh khô da sắc tố: tình trạng da này thường do di truyền và rất hiếm gặp, thường xuất hiện khi mới sinh hoặc trong độ tuổi thiếu niên. Da không thể phục hồi tổn thương do ánh nắng mặt trời nếu mắc tình trạng này. Người bệnh cần tránh mọi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời và các nguồn tia UV khác. Ngoài ra, người mắc tình trạng này thường dễ ung thư da ở vùng da hở.
• Đang điều trị bệnh vẩy nến: điều trị bệnh vẩy nến thường bằng tia cực tím psoralen (PUVA) có thể làm tăng nguy cơ ung thư da. Vì vậy, liệu trình điều trị bằng phương pháp này cần có bác sĩ chỉ định và theo dõi cẩn thận.
• Đang điều trị bệnh chàm: chàm hay viêm da cơ địa có thể được điều trị bằng tia cực tím và thuốc methoxsalen (psoralen) nên có thể làm tăng nguy cơ ung thư da. Vì vậy, việc điều trị cần có bác sĩ theo dõi và đưa ra liều lượng phù hợp.

6. Thường xuyên tiếp xúc với hóa chất

Người tiếp xúc với hóa chất có nguy cơ mắc carcinoma tế bào gai. Một số hóa chất, gồm:

• Nhựa than đá.
• Bồ hóng.
• Nhựa creozot.
• Sản phẩm dầu mỏ như: dầu khoáng hoặc dầu động cơ.
• Dầu đá phiến.
• Thạch tín.

7. HPV

Nhiễm HPV (type 36,38,8) cũng có nguy cơ cao mắc carcinoma tế bào gai.

8. Viêm tủy xương

Người bệnh viêm tủy xương cũng có yếu tố nguy cơ mắc carcinoma tế bào gai.

Cách phòng ngừa bệnh ung thư da

Dựa vào nguyên nhân ung thư da và yếu tố nguy cơ, khách hàng có thể lưu ý một số cách ngừa bệnh, bao gồm:

• Hạn chế tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời, đặc biệt lúc 10h-16h.
• Thoa kem chống nắng.
• Mặc quần áo dài tay, đội nón, đeo khẩu trang… khi đi ra ngoài.
• Kiểm tra da định kỳ.

Trường hợp, người bệnh nhận thấy da xuất hiện dấu hiệu bất thường, hãy đến gặp bác sĩ để được khám, chẩn đoán và lên liện trình điều trị nếu cần. Quy trình chẩn đoán bệnh ung thư thường, gồm:

• Lâm sàng: bác sĩ sẽ kiểm tra da, đặc biệt vùng có dấu hiệu bất thường của người bệnh. Thông thường, carcinoma tế bào đáy giai đoạn sớm chỉ làm thay đổi màu sắc da, dày sừng không đều. Khoảng 75% carcinoma tế bào đáy gặp ở vùng đầu cổ.
• Cận lâm sàng: bác sĩ chủ yếu chẩn đoán bằng phương pháp sinh thiết, cụ thể: sinh thiết 1 phần hoặc sinh thiết trọn tổn thương. Ngoài ra, bác sĩ có thể sử dụng thêm một số phương pháp chẩn đoán hình ảnh để khảo sát di căn hạch và di căn xa.

Nếu kết quả xác định người bệnh mắc ung thư da. Bác sĩ sẽ trao đổi với người bệnh và tư vấn một số phương pháp điều trị phù hợp như:

• Đốt điện và nạo: sử dụng cho tổn thương nhỏ, chưa điều trị trước đó, mô học không thuộc loại diễn tiến mạnh, đặc biệt ở vị trí nguy cơ thấp (thân, cổ, chi). Phương pháp này chống chỉ định với tổn thương lớn, xâm lấn sâu hoặc trường hợp tái phát.
• Phẫu thuật đông lạnh: sử dụng nitrogen lỏng có nhiệt độ âm 50⁰C đến âm 60⁰C gây chết mô da ác tính. Qua nhiều chu kỳ đông lạnh và rã đông, mô da ác tính sẽ dần hoại tử.  Nhiệt độ khi phẫu thuật sẽ được bác sĩ kiểm soát với dụng cụ đo độ đông lạnh.
• Phẫu thuật bằng laser CO2: ít sử dụng và ít có nghiên cứu đề cập đến. Khi kết hợp với phương pháp nạo, laser CO2 phát huy hiệu quả trong trường hợp carcinoma tế bào đáy có kích thước lớn hoặc đa ổ nguy cơ thấp. Đặc biệt, phương pháp này không để lại sẹo xấu.
• Phẫu thuật cắt rộng – tạo hình: phẫu thuật cắt rộng bướu và mô lành xung quanh, sau đó tùy vào khuyết hổng sẽ thực hiện may khép hoặc tạo hình bằng vạt da, ghép da. Phương pháp này hiệu quả cao, tỷ lệ điều trị khỏi bệnh >90%. Với carcinoma tế bào đáy rìa diện cắt được khuyến cáo 2mm–10mm. Với carcinoma tế bào gai rìa diện cắt được khuyến cáo 4mm-15mm tính từ quầng đỏ. Phương pháp tạo hình bằng vạt tại chỗ có thể sử dụng vạt trượt, vạt xoay, vạt đảo cuống dưới da… tùy theo vị trí, độ lớn của tổn thương da và cấu trúc giải phẫu nơi cho vạt. Phương pháp ghép da có thể sử dụng ghép da dày toàn phần hoặc ghép da mỏng (ghép da dày một phần) có sự hỗ trợ của máy bào da.
• Một số phương pháp khác ít dùng như:
  • Điều trị nội khoa tại chỗ: imiquimod, interferon, 5-FU, điều trị quang động học.
  • Hóa trị dựa trên cisplatin: sử dụng ở trường hợp ung thư đã di căn xa.
  • Hóa trị dự phòng: sử dụng retinoid tại chỗ. Phương pháp này có tính dung nạp tốt khi sử dụng kéo dài nhưng tác dụng phụ là gây dị thai và sử dụng thuốc kéo dài.

Tiên lượng ung thư da sẽ khác nhau tùy thuộc vào một số yếu tố như: loại giải phẫu, giai đoạn bệnh, mức độ xâm lấn (>4mm là nguy cơ cao), xâm lấn khoang lympho mạch máu, vị trí bướu, diện cắt sau phẫu thuật.

Đơn vị Ngoại Vú – Đầu Mặt Cổ, Trung tâm Khám chữa bệnh Tâm Anh Quận 7 và Khoa Ngoại Vú – Đầu Mặt Cổ, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Tp.HCM nổi bật với nhiều phương pháp điều trị hiện đại, quy trình điều trị chặt chẽ, kết hợp đa mô thức sẽ giúp người bệnh có nhiều lựa chọn và cơ hội điều trị bệnh vùng đầu, mặt, cổ, tuyến vú… Hơn nữa, nơi đây quy tụ đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm, chuyên môn cao, luôn tận tâm theo sát từ khâu tư vấn đến hậu phẫu sẽ mang lại sự hài lòng và an tâm cho người bệnh.

Hầu hết nguyên dân gây ung thư da chủ yếu do tiếp xúc với tia cực tím, đặc biệt phổ biến là ánh nắng mặt trời. Thông qua bài “Nguyên nhân ung thư da và yếu tố nguy cơ ai cũng nên biết” bạn nắm được một số nguyên nhân, yếu tố nguy cơ và phần nào biết cách ngừa bệnh. Đồng thời, hãy tự kiểm tra da đình kỳ tại nhà và đến gặp bác sĩ để được khám và lên liệu trình điều trị kịp thời nếu nhận thấy dấu hiệu bất thường trên da.