Rivaroxaban: Thuốc chống đông ức chế yếu tố Xa

Trong các phác đồ điều trị huyết khối hiện nay, nhóm thuốc kháng đông thế hệ mới đóng vai trò quan trọng nhờ hiệu quả ổn định và ít cần theo dõi xét nghiệm. Trong số đó, Rivaroxaban được ứng dụng rộng rãi trong điều trị rung nhĩ không do van tim, thuyên tắc phổi, huyết khối tĩnh mạch sâu và nhiều chỉ định khác. Bài viết sau sẽ giúp bạn hiểu rõ cơ chế tác động, chỉ định, cách dùng an toàn, lưu ý tương tác và những khuyến cáo cần thiết trước khi sử dụng thuốc.

Rivaroxaban là thuốc gì?

Rivaroxaban là thuốc kháng đông đường uống thuộc nhóm ức chế trực tiếp yếu tố Xa, được dùng để phòng ngừa và điều trị huyết khối tĩnh mạch sâu, thuyên tắc phổi và đột quỵ do rung nhĩ không do van tim. Thuốc hoạt động bằng cách ngăn chặn hình thành thrombin và cục máu đông trong tuần hoàn.

So với các thuốc chống đông cổ điển, Rivaroxaban giúp giảm nguy cơ tắc mạch mà không cần theo dõi INR như các thuốc chống đông cổ điển.

Tên khác	Rivaroxaban
Tên thương mại (Common Brand Name)	Xarelto, Rivarelta, Xaravix, Xatoban, Abmuza, NDP-Riva, Riroxator, Wevoltin…
Tên gọi chung (Common Generic Name)	Rivaroxaban
Nhóm thuốc (Drug Classes)	Thuốc chống đông máu (Anticoagulant) Chất ức chế yếu tố Xa (Factor Xa Inhibitor) trực tiếp đường uống (DOACs – Direct Oral Anticoagulants).
Danh mục (Availability)	Thuốc kê đơn (Prescription drug)
Dạng bào chế	Viên nén bao phim Hạt pha hỗn dịch uống
Cách sử dụng	Dùng đường uống
MedlinePlus	MedlinePlus
Công thức hóa học	C19H18ClN3O5S
Khối lượng phân tử	435.885 g/mol
Danh mục cho thai kỳ	Không khuyến cáo, chỉ dùng khi lợi ích vượt trội nguy cơ
ID CAS	366789-02-8
Mã ATC	B01AF01 (Thuốc chống huyết khối, nhóm Ức chế yếu tố Xa)

Dược lực học

Rivaroxaban là thuốc kháng đông đường uống thuộc nhóm ức chế trực tiếp yếu tố Xa – thành phần trung tâm trong quá trình hình thành cục máu đông, từ đó ngăn cản quá trình chuyển prothrombin thành thrombin, dẫn đến giảm hình thành fibrin và ức chế hình thành huyết khối. Thuốc tác động lên cả yếu tố Xa tự do và yếu tố Xa gắn trong phức hợp prothrombinase, giúp đạt hiệu quả kháng đông mạnh và ổn định.

Khác với heparin và các heparin trọng lượng phân tử thấp, rivaroxaban không cần qua antithrombin III làm đồng yếu tố mà tác động trực tiếp vào yếu tố Xa với tính chọn lọc rất cao. Dược lực học và dược động học của thuốc có thể dự đoán được trong khoảng liều 5 – 80mg. Rivaroxaban gây kéo dài PT, aPTT và giảm hoạt tính yếu tố Xa phụ thuộc liều.

Rivaroxaban có tác dụng gì?

Rivaroxaban có tác dụng trong điều trị các bệnh sau:

• Dự phòng đột quỵ và thuyên tắc hệ thống ở người bệnh rung nhĩ không do van tim.
• Điều trị huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT).
• Điều trị thuyên tắc phổi (PE).
• Dự phòng huyết khối sau phẫu thuật thay khớp háng hoặc khớp gối.
• Dự phòng tái phát huyết khối sau điều trị ban đầu.

Nhờ hiệu quả chống đông mạnh mẽ và giảm nguy cơ biến chứng mạch máu, Rivaroxaban đang trở thành lựa chọn phổ biến trong thực hành lâm sàng.

Dược động học

1. Hấp thu

Rivaroxaban được hấp thu nhanh qua đường uống với sinh khả dụng cao, với sinh khả dụng khoảng 80 – 100% đối với liều 2,5 mg và 10 mg, và khoảng 66% đối với liều 20 mg. Thuốc đạt nồng độ đỉnh trong huyết tương sau khoảng 2 – 4 giờ sau khi uống. Thức ăn làm tăng sinh khả dụng của thuốc ở mức liều cao hơn (15 mg, 20 mg), nhưng không ảnh hưởng đến các liều thấp (< 10 mg). Do đó với các liều ≥ 15mg nên dùng trong bữa ăn lớn (bữa tối) để đạt hiệu quả tối ưu.

2. Phân bố

Rivaroxaban có mức độ gắn kết protein huyết tương rất cao, khoảng 92 – 95%, chủ yếu liên kết với albumin. Khi đạt nồng độ ổn định, thuốc có thể tích phân bố ở mức trung bình khoảng 50L. Thuốc có thể qua nhau thai trên mô hình nghiên cứu trên động vật, và có thể phân bố vào sữa mẹ.

3. Chuyển hóa

Khoảng 2/3 liều rivaroxaban được chuyển hóa trong cơ thể. Thuốc được chuyển hóa qua chủ yếu qua enzym CYP3A4, CYP2J2 và đường thủy phân, tạo các chất chuyển hóa không còn hoạt tính đáng kể. Không có chất chuyển hóa nào chiếm tỷ lệ lớn trong tuần hoàn. Trong các nghiên cứu in vitro, rivaroxaban là cơ chất của các protein vận chuyển P-gp và BCRP, có vai trò trong hấp thu và thải trừ thuốc

4. Thải trừ

Khoảng 66% liều uống được thải qua thận (trong đó 36% ở dạng không đổi) và 28% qua phân (7% dạng không đổi). Rivaroxaban không bị loại bỏ bằng thẩm tách do gắn protein cao. Thuốc không bị tích lũy sau khi sử dụng dài ngày.

5. Thời gian bán thải

Thời gian bán thải của Rivaroxaban dao động từ 5-9 giờ ở người trẻ (20 – 45 tuổi) và khoảng 11-13 giờ ở người cao tuổi.

Chỉ định của Rivaroxaban

Rivaroxaban được chỉ định cho các trường hợp sau:

• Phòng ngừa đột quỵ và thuyên tắc hệ thống ở bệnh nhân rung nhĩ không do bệnh van tim.
• Điều trị và phòng ngừa huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT) và thuyên tắc phổi (PE) cấp tính.
• Phòng ngừa tái phát DVT và PE sau điều trị ban đầu.
• Phòng ngừa huyết khối tĩnh mạch (VTE) ở người bệnh sau các phẫu thuật thay khớp háng hoặc thay khớp gối.
• Giảm nguy cơ biến cố tim mạch ở bệnh nhân có bệnh động mạch vành (CAD) hoặc bệnh động mạch ngoại biên (PAD): thường cần sử dụng kết hợp với aspirin liều thấp để giảm nguy cơ các biến cố tim mạch lớn (MACE).

Chống chỉ định Rivaroxaban

Chống chỉ định Rivaroxaban trong các trường hợp sau:

• Người có tiền sử quá mẫn với Rivaroxaban hoặc các thành phần của thuốc.
• Xuất huyết đang tiến triển hoặc có nguy cơ cao gây tử vong (ví dụ: xuất huyết nội sọ, xuất huyết tiêu hóa đang tiến triển).
• Có các tổn thương với nguy cơ chảy máu cao và bệnh nhân bị giảm nguy cơ cầm máu.
• Suy gan nặng, đặc biệt là Child-Pugh B và C kèm theo rối loạn đông máu.
• Dùng đồng thời với thuốc ức chế CYP3A4 và/hoặc P-gp mạnh như ritonavir hoặc kháng nấm toàn thân ketoconazol,…
• Dùng đồng thời với thuốc cảm ứng CYP3A4 và/hoặc P-gp mạnh như rifampicin, carbamazepin, phenytoin,…
• Phụ nữ có thai và cho con bú.

Liều lượng và cách dùng Rivaroxaban

Liều lượng (Liều dùng phổ biến) mang tính chất tham khảo như sau:

Cách dùng chung:

• Rivaroxaban được dùng qua đường uống.
• Liều 15 mg và 20 mg: uống cùng với bữa ăn lớn trong ngày (vd: bữa tối) để đảm bảo sự hấp thu tối đa.
• Liều 2.5 mg và 10 mg: có thể uống cùng hoặc không cùng với thức ăn.
• Nếu người bệnh khó nuốt, có thể nghiền nát viên nén và trộn với nước, nước sốt táo hoặc cháo loãng, phải được dùng ngay lập tức. Sau đó cần uống thêm nước để đảm bảo toàn bộ liều đã được nuốt.

Quá liều và quên liều thuốc Rivaroxaban

1. Quá liều và xử lý

Dấu hiệu quá liều cần lưu ý gồm: chảy máu bất thường, nôn ra máu, đi ngoài phân đen, tụ máu.

Xử trí:

• Ngừng thuốc và lập tức đưa người bệnh đến cơ sở y tế gần nhất để được chăm sóc
• Có thể sử dụng than hoạt tính trong vòng 8 giờ sau khi uống thuốc

2. Quên liều và xử lý

Nếu quên liều, người bệnh cần xử trí theo nguyên tắc sau:

• Liều 2.5mg: bỏ qua liều đã quên và dùng liều 2,5 mg tiếp theo như lịch bình thường. Không uống gấp đôi để bù liều.
• Liều 10 mg, 15 mg, 20 mg dùng 1 lần/ngày: uống ngay khi nhớ ra, không uống gấp đôi liều vào ngày hôm sau để bù lại liều đã quên.
• Liều 15 mg x 2 lần/ngày trong 3 tuần đầu điều trị DVT/PE: Nếu quên một liều thì uống ngay sau khi nhớ ra. Có thể uống 2 viên 15 mg cùng lúc để bù liều đã quên. Sau đó tiếp tục uống 15 mg x 2 lần/ngày vào ngày hôm sau theo lịch thông thường.

Tác dụng phụ của Rivaroxaban

Vì Rivaroxaban là một thuốc chống đông máu, tác dụng phụ phổ biến và quan trọng nhất là nguy cơ chảy máu.

1. Thường gặp

Tác dụng phụ phổ biến nhất liên quan đến cơ chế hoạt động của thuốc gồm chảy máu niêm mạc (như chảy máu cam, chảy máu chân răng), chảy máu đường sinh dục-niệu (như tiểu ra máu, rong kinh nặng) hoặc xuất huyết tiêu hóa (như đi ngoài phân đen).

2. Ít gặp

Các tác dụng phụ ít gặp hơn gồm:

• Đau đầu.
• Choáng váng.
• Buồn nôn.

3. Hiếm gặp, nghiêm trọng

Các tác dụng phụ này ít xảy ra hơn nhưng rất nguy hiểm và cần được chăm sóc y tế khẩn cấp:

• Xuất huyết nội sọ: dấu hiệu bao gồm đau đầu dữ dội, thay đổi thị lực, nói khó, tê hoặc yếu một bên cơ thể. Đây là tác dụng phụ nghiêm trọng nhất.
• Xuất huyết tạng: chảy máu không kiểm soát được trong ổ bụng, phổi, hoặc các cơ quan khác.
• Xuất huyết cần truyền máu hoặc phẫu thuật.
• Phản ứng dị ứng và quá mẫn: phù mạch (sưng mặt, môi, lưỡi, họng), nổi mề đay, sốc phản vệ.
• Vấn đề về gan nghiêm trọng: viêm gan, tổn thương gan nghiêm trọng, có thể dẫn đến vàng da.
• Tụ máu ngoài màng cứng/tủy sống: xảy ra khi dùng Rivaroxaban đồng thời với gây tê tủy sống hoặc chọc dò tủy sống. Có thể dẫn đến liệt lâu dài hoặc vĩnh viễn.

Xử trí: nếu gặp bất kỳ dấu hiệu chảy máu nào không kiểm soát được, đặc biệt là nôn ra máu, đi ngoài phân đen/máu đỏ tươi, hoặc có dấu hiệu xuất huyết nội sọ (đau đầu đột ngột, dữ dội) cần đưa người bệnh đi cấp cứu tại cơ sở y tế gần nhất.

Tương tác thuốc Rivaroxaban

Rivaroxaban dễ bị ảnh hưởng bởi các thuốc tác động lên hệ enzyme CYP3A4, protein vận chuyển P-glycoprotein (P-gp), hoặc các thuốc có tác dụng tăng nguy cơ chảy máu. Tương tác có thể làm tăng hoặc giảm nồng độ thuốc trong máu, dẫn tới nguy cơ xuất huyết hoặc giảm hiệu quả chống đông.

1. Thuốc làm tăng nồng độ Rivaroxaban (nguy cơ chảy máu)

Một số thuốc ức chế mạnh CYP3A4 và/hoặc P-glycoprotein có thể làm tăng nồng độ hoạt chất này trong huyết tương, dẫn đến nguy cơ chảy máu cao hơn. Cụ thể:

• Ketoconazol, itraconazol: kháng nấm phổ rộng, gây tăng nồng độ đáng kể.
• Ritonavir: ức chế đồng thời CYP3A4/P-gp, làm tăng mạnh nguy cơ xuất huyết.
• Erythromycin, clarithromycin: kháng sinh macrolid, tăng nồng độ mức trung bình.
• Amiodarone: tác động lên P-gp, làm tăng nhẹ phơi nhiễm thuốc, cần theo dõi khi phối hợp.

2. Thuốc làm giảm nồng độ Rivaroxaban (giảm hiệu quả chống đông)

Một số thuốc cảm ứng mạnh enzyme gan và protein vận chuyển có thể làm giảm đáng kể nồng độ Rivaroxaban, gây giảm tác dụng chống đông và làm tăng nguy cơ hình thành huyết khối:

• Rifampicin: kháng sinh chống lao, cảm ứng mạnh cả CYP3A4 và P-gp.
• Carbamazepine, phenytoin: thuốc chống động kinh phổ biến, làm giảm hiệu quả điều trị rõ rệt.

3. Tương tác dược lực học làm tăng nguy cơ xuất huyết

• Các thuốc NSAIDs như ibuprofen, diclofenac hay naproxen gây kích ứng niêm mạc dạ dày và ức chế chức năng tiểu cầu, tăng tác dụng xuất huyết khi dùng chung với thuốc chống đông.
• Aspirin và nhóm chống kết tập tiểu cầu (clopidogrel, prasugrel, ticagrelor) làm tăng nguy cơ chảy máu nhiều vị trí như thận, dạ dày hoặc não.
• Khi phối hợp với các thuốc chống đông khác như heparin hoặc warfarin, tăng nguy cơ xuất huyết. Chỉ phối hợp khi bác sĩ có chỉ định và cần theo dõi sát các dấu hiệu xuất huyết.

Bảo quản thuốc Rivaroxaban

Dưới đây là các hướng dẫn bảo quản tiêu chuẩn cho thuốc viên nén Rivaroxaban:

• Giữ thuốc trong bao bì gốc.
• Bảo quản nơi khô ráo, dưới 30°C.
• Tránh ẩm và ánh sáng trực tiếp.
• Để xa tầm tay trẻ em.

Cảnh báo và thận trọng khi dùng Rivaroxaban

Vì Rivaroxaban là một thuốc chống đông máu mạnh, các cảnh báo và thận trọng chủ yếu tập trung vào nguy cơ chảy máu và các tình huống có thể làm tăng nguy cơ này, gồm:

• Thận trọng ở người cao tuổi, suy thận, suy gan.
• Tăng nguy cơ xuất huyết khi kết hợp NSAIDs, kháng tiểu cầu.
• Ngừng thuốc trước phẫu thuật ≥24 giờ nếu nguy cơ chảy máu cao.
• Theo dõi dấu hiệu xuất huyết trong suốt quá trình điều trị.
• Phụ nữ mang thai hoặc cho con bú.

Rivaroxaban không chỉ giúp kiểm soát huyết khối hiệu quả mà còn mang lại sự tiện lợi nhờ liều dùng cố định và không cần xét nghiệm theo dõi thường xuyên như warfarin. Tuy nhiên, việc sử dụng an toàn phụ thuộc nhiều vào đánh giá chức năng thận, gan và nguy cơ chảy máu từng cá nhân. Tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, bạn sẽ được bác sĩ chuyên khoa xây dựng phác đồ tối ưu hóa hiệu quả điều trị, đồng thời giảm thiểu rủi ro do tương tác thuốc hoặc biến chứng ngoài ý muốn.

Để đặt lịch khám, tư vấn, điều trị bệnh và chăm sóc sức khỏe tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách hàng có thể liên hệ theo thông tin:

Rivaroxaban là thuốc chống đông hiện đại, an toàn và hiệu quả trong điều trị cũng như dự phòng huyết khối. Nhờ cơ chế ức chế chọn lọc yếu tố Xa và dược động học ổn định, thuốc mang lại lợi ích vượt trội so với thuốc chống đông truyền thống. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả tối ưu và hạn chế nguy cơ chảy máu, người bệnh cần tuân thủ liều dùng đúng hướng dẫn và theo dõi chặt chẽ dưới sự chỉ định của bác sĩ.