Phác đồ điều trị tăng huyết áp: Mục tiêu và nguyên tắc của Bộ Y tế

Phác đồ điều trị tăng huyết áp được xây dựng dựa trên việc đánh giá phân độ huyết áp và nguy cơ tim mạch của từng bệnh nhân. Để việc điều trị đạt hiệu quả, cần có sự kết hợp giữa dùng thuốc và áp dụng lối sống khoa học về lâu dài. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về mục tiêu và các nguyên tắc trong điều trị bệnh của Bộ Y tế.

Khởi đầu điều trị tăng huyết áp khi nào?

Tăng huyết áp là bệnh lý phổ biến hiện nay, bệnh diễn biến âm thầm và dễ gây ra những biến chứng nguy hiểm. Khi huyết áp đo tại phòng khám lớn hơn hoặc bằng 140/90 mmHg được xác định là mắc bệnh. Điều trị cao huyết áp là một quá trình lâu dài, đòi hỏi có phác đồ “cá thể hóa” và người bệnh cần tuân thủ dùng thuốc, thay đổi lối sống đúng theo hướng dẫn của bác sĩ.

Tùy thuộc vào mức huyết áp khi đo được ở phòng khám và các yếu tố nguy cơ tim mạch của người bệnh, bác sĩ sẽ cân nhắc nên khởi đầu điều trị bằng thay đổi lối sống có hoặc chưa cần dùng thuốc.

Kiểm soát huyết áp bằng cách áp dụng lối sống khoa học được khuyến cáo cho tất cả bệnh nhân bị tình trạng này ở mọi cấp độ, bao gồm cả người chỉ mới có yếu tố nguy cơ hoặc tiền mắc bệnh. Đối với bệnh nhân THA độ 1 có nguy cơ cao đến rất cao, THA độ 2 trở lên cần được điều trị bằng thuốc kết hợp với thay đổi về lối sống.

Người bị THA độ 1 có nguy cơ thấp đến trung bình, bác sĩ sẽ hướng dẫn điều chỉnh trong lối sống trong 3-6 tháng. Nếu sau thời gian này, huyết áp vẫn không được kiểm soát tốt, bác sĩ sẽ cân nhắc chỉ định dùng thuốc.

Đối với người có huyết áp bình thường cao nhưng có kèm theo các yếu tố nguy cơ tim mạch rất cao, đặc biệt là bệnh mạch vành, cần xem xét điều trị bằng thuốc. Riêng bệnh nhân là người cao tuổi, từ 80 tuổi trở lên, có huyết áp tâm thu ≥ 160 mmHg cần khởi trị bằng thuốc kết hợp với thay đổi lối sống. (1)

Mục tiêu điều trị tăng huyết áp

1. Mục tiêu chung trong điều trị huyết áp cao

Hai mục tiêu chính trong điều trị tình trạng này là đạt được “huyết áp lý tưởng” và giảm thiểu tối đa “nguy cơ tim mạch”. Để đạt hiệu quả, người bệnh cần kiên trì điều trị và tuân thủ đúng hướng dẫn.

Thông thường, huyết áp cần được kiểm soát dưới mức 140/90 mmHg. Tuy nhiên, với những trường hợp có nguy cơ tim mạch cao, chỉ số này cần được duy trì ở mức thấp hơn là dưới 130/80 mmHg. Ngay cả khi đã đạt được huyết áp mục tiêu, người bệnh vẫn cần duy trì điều trị và thường xuyên theo dõi để điều chỉnh kịp thời.

2. Mục tiêu theo từng nhóm bệnh nhân

Đối với người cao tuổi từ 65 tuổi trở lên và bệnh nhân mắc bệnh thận mạn tính, mục tiêu huyết áp tâm thu là từ 130-139 mmHg. Riêng huyết áp tâm trương, mọi bệnh nhân đều được khuyến nghị duy trì dưới 80 mmHg, không phân biệt mức độ nguy cơ tim mạch hay bệnh kèm theo.

Nguyên tắc điều trị tăng huyết áp

1. Điều trị kiểm soát chỉ số huyết áp tăng cao

Kiểm soát huyết áp đòi hỏi kết hợp nhiều biện pháp khác nhau, bao gồm thay đổi lối sống và sử dụng thuốc, để đạt được mục tiêu huyết áp mong muốn. Quá trình điều trị cần được theo dõi chặt chẽ và điều chỉnh thường xuyên để đảm bảo hiệu quả tối ưu. Đồng thời, người bệnh cần tuân thủ theo đúng phác đồ mà bác sĩ đưa ra và kiên trì thực hiện để duy trì kết quả điều trị lâu dài.

2. Điều trị cá thể hóa theo nhóm đối tượng

Mỗi bệnh nhân có những đặc điểm riêng biệt nên cần có phác đồ điều trị “cá thể hóa”. Bác sĩ sẽ cân nhắc kỹ các yếu tố như tuổi tác, bệnh lý nền, mức độ nguy cơ tim mạch trước khi lập kế hoạch điều trị. Với người cao tuổi hoặc bệnh nhân mắc bệnh thận mạn, mục tiêu huyết áp có thể được điều chỉnh để tránh các tác dụng phụ không mong muốn, đảm bảo mỗi bệnh nhân nhận được sự chăm sóc tối ưu, phù hợp với tình trạng sức khỏe.

Phương pháp chẩn đoán trước điều trị huyết áp cao

Trước khi đưa ra phác đồ điều trị, bác sĩ thăm khám, đo huyết áp cho người bệnh để xác định tình trạng chỉ số đang ở mức nào.

• Đo huyết tại phòng khám: HA ≥ 140/90 mmHg;
• Đo huyết áp tại nhà: HA ≥ 135/85 mmHg;
• Máy theo dõi huyết áp liên tục 24 giờ (máy Holter huyết áp): HA ≥ 130/80 mmHg.

Đồng thời, bác sĩ sẽ chỉ định làm các phương pháp cận lâm sàng để tìm nguyên nhân gây bệnh và đánh giá mức độ ảnh hưởng của bệnh lên các cơ quan trong cơ thể.

• Các phương pháp giúp tìm nguyên nhân làm huyết áp tăng bao gồm: Siêu âm bụng tổng quát, siêu âm động mạch thận, siêu âm động mạch chủ, xét nghiệm chức năng thận, chụp CT hoặc MRI bụng, đa ký giấc ngủ…
• Các phương pháp giúp đánh giá ảnh hưởng của huyết áp lên các cơ quan trong cơ thể bao gồm: Đo điện tim, siêu âm tim, xét nghiệm máu, tổng phân tích nước tiểu, đo vận tốc sóng mạch, đo chỉ số huyết áp cổ chân/cánh tay (ABI), chụp võng mạc.

Phác đồ điều trị tăng huyết áp theo quy định của Bộ Y tế

Tùy thuộc vào phân độ tăng huyết áp và mức đáp ứng của bệnh nhân mà bác sĩ sẽ đưa ra phác đồ điều trị phù hợp dựa trên nguyên tắc điều trị và hướng dẫn của Bộ Y tế.

Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị THA ban hành kèm theo Quyết định số 3192/QĐ-BYT ngày 31/08/2010 của Bộ trưởng Bộ Y tế như sau:

1. Điều trị không dùng thuốc

Điều chỉnh lối sống khoa học là một phần quan trọng trong việc quản lý huyết áp. Các biện pháp thay đổi tích cực trong sinh hoạt không chỉ giúp kiểm soát huyết áp mà còn có thể giảm nhu cầu sử dụng thuốc và ngăn chặn sự tiến triển của bệnh. Người bị bệnh nên thực hiện các điều chỉnh bao gồm:

• Có chế độ ăn hợp lý, đảm bảo đủ kali và các yếu tố vi lượng: Tăng cường rau xanh, hoa quả tươi, ngũ cốc nguyên hạt; hạn chế thức ăn có nhiều cholesterol và axit béo no; giảm lượng muối trong khẩu phần ăn xuống dưới 6 gram mỗi ngày hoặc theo hướng dẫn của bác sĩ.
• Đạt và duy trì cân nặng ở mức hợp lý, cố gắng duy trì vòng bụng dưới 90cm đối với nam và dưới 80cm đối với nữ.
• Hạn chế uống rượu, bia.
• Ngừng hút thuốc lá hoặc thuốc lào, tránh cả thuốc lá thụ động.
• Tăng cường hoạt động thể lực ở mức thích hợp, đều đặn khoảng 30-60 phút mỗi ngày.
• Tránh lo âu, căng thẳng thần kinh; cần chú ý thư giãn, nghỉ ngơi hợp lý.
• Tránh bị lạnh đột ngột. (2)

2. Điều trị thuốc tăng huyết áp

Bệnh nhân được chẩn đoán có chỉ số huyết áp thuộc cấp độ 1 có nguy cơ cao trở lên nên được điều trị bằng thuốc kết hợp điều chỉnh lối sống theo hướng khoa học. Tùy thuộc vào mức chỉ số tăng và tình trạng sức khỏe của người bệnh, bác sĩ sẽ có chỉ định điều trị bằng một hay nhiều loại thuốc, dùng đơn lẻ hoặc kết hợp thuốc. 5 nhóm thuốc chính trong điều trị bao gồm:

• Thuốc ức chế men chuyển;
• Thuốc chẹn thụ thể angiotensin;
• Thuốc chẹn beta;
• Thuốc chẹn canxi;
• Thuốc lợi tiểu thiazide.

Tất cả các nhóm thuốc này đều có khả năng hạ huyết áp hiệu quả và giảm nguy cơ biến cố tim mạch. Vì vậy, nhóm thuốc này được xem là nền tảng trong các chiến lược điều trị bệnh lý này.

Theo Khuyến cáo của Hội Tim mạch học Việt Nam, nên phối hợp thuốc sớm nhằm tăng tỷ lệ kiểm soát được huyết áp. Khởi trị bằng một thuốc chỉ dành cho bệnh nhân THA độ 1 có nguy cơ thấp, còn bệnh nhân THA độ 1 có nguy cơ trung bình hoặc cao và bệnh nhân THA độ 2, độ 3 đều được dùng phối hợp thuốc từ đầu.

Một số trường hợp ngoại lệ không phối hợp thuốc từ đầu bao gồm: Bệnh nhân cao tuổi suy yếu và huyết áp ban đầu < 150 mmHg). Khi phối hợp thuốc, ưu tiên dùng viên 2 trong 1 hoặc 3 trong 1 nhằm tăng khả năng tuân thủ điều trị về dài hạn cho người bệnh.

Nếu chưa đạt huyết áp mục tiêu, bác sĩ sẽ chỉnh liều tối ưu hoặc bổ sung thêm một loại thuốc khác cho đến khi đạt huyết áp mục tiêu.

3. Điều trị kiểm soát biến chứng

Các biến chứng của bệnh thường gặp bao gồm: Tổn thương tim, não, thận và mạch máu. Vì vậy, bệnh nhân cần được theo dõi định kỳ các chỉ số liên quan đến chức năng của các cơ quan này để phát hiện sớm và can thiệp kịp thời. Khi bệnh nhân xuất hiện những biến chứng nguy hiểm, đòi hỏi có sự phối hợp giữa các chuyên khoa tim mạch, thần kinh, nội tiết để đảm bảo hiệu quả tối ưu.

4. Điều trị một số tình trạng đặc biệt

Trong một số trường hợp, vấn đề huyết áp có thể đi kèm với các tình trạng đặc biệt như thai kỳ, đái tháo đường hoặc bệnh thận mạn. Mỗi trường hợp đòi hỏi một cách tiếp cận riêng biệt trong quản lý huyết áp. Phác đồ điều trị trong những trường hợp này cần được “cá thể hóa” và điều chỉnh thường xuyên để đạt hiệu quả tối ưu.

Những lưu ý trong điều trị tăng huyết áp

Để kiểm soát hiệu quả huyết áp, trong quá trình điều trị, người bệnh nên lưu ý một số điều sau:

1. Đo và theo dõi huyết áp định kỳ mỗi ngày

Đo huyết áp hàng ngày giúp người bệnh theo dõi được chỉ số huyết áp và hiệu quả của phương pháp điều trị. Người bệnh nên đo huyết áp vào cùng một thời điểm mỗi ngày, tốt nhất là vào buổi sáng và buổi tối, để có được kết quả chính xác nhất. Đồng thời, ghi chép lại các kết quả đo và thông báo cho bác sĩ khi tái khám sẽ giúp điều chỉnh phác đồ điều trị kịp thời.

2. Tuân thủ phác đồ điều trị bác sĩ hướng dẫn

Để kiểm soát huyết áp hiệu quả và lâu dài, bên cạnh phác đồ điều trị “cá thể hóa”, người bệnh cần có sự kiên trì, tuân thủ đúng các hướng dẫn của bác sĩ bao gồm: Uống thuốc đúng liều lượng, đúng thời gian, không tự ý ngưng thuốc hoặc thay đổi liều lượng mà không có sự đồng ý của bác sĩ điều trị. Song song với đó, người bệnh cũng cần duy trì thói quen sống lành mạnh nhằm hỗ trợ kiểm soát huyết áp và nâng cao hiệu quả điều trị.

3. Theo dõi các tác dụng phụ của thuốc huyết áp

Một số thuốc điều trị tăng huyết áp có thể gây ra một số tác dụng phụ. Vì vậy, người bệnh cần chú ý theo dõi và thông báo ngay cho bác sĩ nếu có triệu chứng bất thường xuất hiện sau khi bắt đầu dùng thuốc.

4. Thận trọng với các chất tương tác với thuốc điều trị

Một số loại thực phẩm, đồ uống và thuốc khác có thể tương tác với thuốc điều trị huyết áp, làm giảm hiệu quả hoặc tăng tác dụng phụ của thuốc. Do đó, trước khi được kê đơn thuốc chữa cao huyết áp, người bệnh cần báo với bác sĩ về các loại thực phẩm chức năng, vitamin, các loại thuốc đang sử dụng, bao gồm cả thuốc kê đơn và không kê đơn. Bên cạnh đó, người bệnh cần tránh sử dụng các chất kích thích như caffeine, rượu bia quá mức khi đang điều trị.

5. Thay đổi lối sống hỗ trợ quá trình điều trị

Tất cả bệnh nhân ở mọi mức độ đều được khuyến cáo thực hiện lối sống khoa học để giúp kiểm soát huyết áp và ngăn ngừa biến chứng bao gồm: Có chế độ ăn uống lành mạnh, tăng cường hoạt động thể chất, kiểm soát cân nặng, ngừng hút thuốc lá và hạn chế uống rượu bia.

6. Tái khám định kỳ theo lịch hẹn của bác sĩ

Cần tái khám đúng lịch để giúp bác sĩ đánh giá hiệu quả của phương pháp điều trị và điều chỉnh kịp thời nếu cần. Trong các buổi tái khám, người bệnh nên cung cấp đầy đủ thông tin về tình trạng sức khỏe, các triệu chứng mới xuất hiện và kết quả theo dõi huyết áp tại nhà cho bác sĩ.

Đặt lịch khám tại BVĐK Tâm Anh nếu có biểu hiện bất thường do huyết áp

Khi huyết áp đo tại nhà cao hơn so với mức huyết áp bình thường hoặc có các yếu tố nguy cơ, biểu hiện chỉ số bất thường, người bệnh cần đến bệnh viện để thăm khám sớm. Bác sĩ sẽ tiến hành đo lại huyết áp theo đúng tiêu chuẩn, kết hợp thăm khám tổng quát và chỉ định các phương pháp cận lâm sàng khác để đánh giá sức khỏe tổng thể của người bệnh.

Đối với người bệnh nên đến các bệnh viện có chuyên khoa tim mạch để thăm khám và điều trị. Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh quy tụ đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm, trang thiết bị hiện đại giúp chẩn đoán nhanh chóng và chính xác các vấn đề tim mạch, mạch máu và lồng ngực.

Tại đây, bác sĩ sẽ đánh giá toàn diện tình trạng của người bệnh bao gồm: chỉ số huyết áp, yếu tố nguy cơ, tiền sử bệnh và thói quen sinh hoạt để xây dựng phác đồ điều trị phù hợp nhất. Để từ đó xây dựng phác đồ điều trị “cá thể hóa” cho từng người bệnh, kết hợp giữa can thiệp y khoa và tư vấn thay đổi lối sống, giúp người bệnh kiểm soát tốt huyết áp về lâu dài.

Để đặt lịch khám, tư vấn và điều trị trực tiếp với các bác sĩ chuyên khoa tim mạch tại Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách có thể liên hệ theo thông tin sau:

Tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ và thay đổi tích cực trong chế độ ăn uống, tập luyện sẽ giúp người bệnh kiểm soát tốt huyết áp, dần đạt được huyết áp mục tiêu và ngăn ngừa biến chứng của bệnh. Người bệnh cần thăm khám định kỳ và phối hợp chặt chẽ với bác sĩ để có sự điều chỉnh phù hợp trong phác đồ điều trị tăng huyết áp.