Dị ứng thức ăn ở trẻ sơ sinh là tình trạng hệ miễn dịch phản ứng quá mức với một số protein trong thực phẩm, phổ biến nhất là sữa bò, trứng, đậu phộng, đậu nành và lúa mì… Đây là vấn đề sức khỏe thường gặp, có thể gây ra các biểu hiện như nổi mẩn đỏ, nôn ói, tiêu chảy hoặc thậm chí sốc phản vệ nếu không xử lý kịp thời. TS.BS Nguyễn Phúc Tân sẽ giúp bạn nhận biết sớm dấu hiệu, nguyên nhân để có hướng xử trí đúng cách bảo vệ an toàn cho trẻ.
Dị ứng thức ăn ở trẻ sơ sinh là phản ứng bất thường của hệ miễn dịch khi tiếp xúc với một số loại protein trong thực phẩm. Cũng giống như ở người lớn, cơ thể trẻ sơ sinh có thể nhận diện nhầm những protein này là “mối nguy hại”, từ đó kích hoạt hệ miễn dịch giải phóng histamin, chất gây ra các triệu chứng như nổi mẩn đỏ, phát ban, sưng phù, nôn ói hoặc tiêu chảy. (1)
Tình trạng dị ứng ở trẻ sơ sinh có thể diễn tiến từ nhẹ đến nặng, thậm chí đe dọa tính mạng nếu xảy ra phản ứng sốc phản vệ. Một số thực phẩm dễ gây dị ứng ở trẻ nhỏ bao gồm: Sữa bò, trứng, đậu phộng, đậu nành, lúa mì, cá và động vật có vỏ (như tôm, cua)… Vì vậy, phụ huynh cần theo dõi kỹ phản ứng của trẻ khi bắt đầu làm quen với thực phẩm mới, đồng thời tham khảo ý kiến bác sĩ khi có dấu hiệu bất thường.
Dị ứng thức ăn ở trẻ sơ sinh có thể bắt nguồn từ nhiều yếu tố khác nhau. Dưới đây là những nguyên nhân phổ biến mà cha mẹ cần lưu ý để kịp thời nhận diện và phòng tránh cho bé:
Trẻ có bố mẹ hoặc người thân mắc các bệnh dị ứng như hen suyễn, viêm da cơ địa, viêm mũi dị ứng… sẽ có nguy cơ cao bị dị ứng thực phẩm, do yếu tố di truyền có ảnh hưởng lớn đến phản ứng miễn dịch của trẻ.
Ở giai đoạn sơ sinh, hệ miễn dịch của trẻ vẫn đang trong quá trình hoàn thiện. Điều này khiến cơ thể dễ phản ứng với những loại protein lạ trong thực phẩm, dù đó là những thành phần thông thường và vô hại với người lớn.
Một số loại thực phẩm có nguy cơ gây dị ứng cao ở trẻ sơ sinh, đặc biệt là trong giai đoạn ăn dặm hoặc khi trẻ đang bú mẹ hoàn toàn bao gồm: Sữa bò, trứng, đậu phộng, hải sản (tôm, cua, cá), các loại hạt như óc chó, hạnh nhân, điều, đậu nành, lúa mì và mật ong.
Một số protein gây dị ứng từ thực phẩm mẹ ăn có thể đi qua sữa mẹ và gây phản ứng ở trẻ. Điều này đặc biệt dễ xảy ra nếu trẻ có cơ địa nhạy cảm hoặc nền tảng dị ứng từ gia đình.
Một số yếu tố làm tăng nguy cơ dị ứng thực phẩm ở trẻ sơ sinh mà cha mẹ cần đặc biệt lưu ý bao gồm: (2)
Phản ứng dị ứng với thực phẩm ở trẻ sơ sinh thường xảy ra khá nhanh, chỉ trong vài phút sau khi ăn. Tuy nhiên, cũng có trường hợp phản ứng xuất hiện chậm hơn, sau vài giờ hoặc vài ngày. Các biểu hiện thường gặp bao gồm:
Nếu nghi ngờ trẻ bị dị ứng, hãy đưa trẻ đến khám tại cơ sở y tế ngay để bác sĩ kiểm tra kịp thời.
Mặc dù đều là phản ứng bất thường với thực phẩm, dị ứng thực phẩm và không dung nạp thực phẩm là hai tình trạng khác nhau. Không dung nạp thực phẩm thường liên quan đến sự thiếu hụt enzyme hoặc quá trình lên men bất thường trong ruột, ví dụ như thiếu men lactase gây không dung nạp lactose. Dưới đây là bảng so sánh dị ứng thực phẩm với không dung nạp thực phẩm:
| Tiêu chí | Dị ứng thức ăn | Không dung nạp thực phẩm |
| Cơ chế | Liên quan đến phản ứng của hệ miễn dịch | Do hệ tiêu hóa không xử lý được một số thành phần thực phẩm |
| Triệu chứng điển hình | Phát ban, mề đay, sưng môi/mặt, khó thở, sốc phản vệ… | Đầy bụng, đầy hơi, tiêu chảy, đau bụng nhẹ… |
| Mức độ nguy hiểm | Có thể đe dọa tính mạng nếu không xử lý kịp thời | Ít khi nguy hiểm đến tính mạng, chủ yếu gây khó chịu |
| Lượng thức ăn gây phản ứng | Dù chỉ một lượng rất nhỏ cũng có thể gây dị ứng nghiêm trọng | Phản ứng thường xuất hiện khi ăn với lượng lớn |
| Ví dụ thường gặp | Dị ứng đậu phộng, trứng, sữa bò | Không dung nạp lactose, gluten… |
Trong số các phương pháp chẩn đoán dị ứng đồ ăn, xét nghiệm máu IgE đặc hiệu có thể hỗ trợ chẩn đoán nhưng cần được kết hợp với tiền sử lâm sàng và thực hiện test dị ứng dưới sự giám sát của bác sĩ (nếu cần).
Nếu trẻ chỉ xuất hiện vài nốt mẩn đỏ, ngứa nhẹ hoặc vùng da bị kích ứng khu trú, cha mẹ có thể làm dịu da cho bé bằng cách chườm lạnh bằng khăn sạch thấm nước mát. Những biểu hiện nhẹ này thường sẽ giảm dần và tự biến mất sau vài ngày mà không cần can thiệp y tế.
Nếu trẻ có dấu hiệu phản ứng lan rộng như phát ban khắp người, sưng mí mắt, tay chân, khó thở, thở rít hoặc có biểu hiện co thắt ngực, cha mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay lập tức. Tránh dùng corticosteroid, thuốc chống dị ứng thức ăn, kháng sinh hay áp dụng các biện pháp dân gian như bôi lá, đắp thuốc, mỡ trăn… vì có thể làm trì hoãn việc điều trị và khiến tình trạng của trẻ trở nên nghiêm trọng hơn. (3)
Để giảm nguy cơ dị ứng thực phẩm ở trẻ sơ sinh, cha mẹ cần chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa từ sớm. Dưới đây là một số cách giúp hỗ trợ bảo vệ sức khỏe của trẻ:
Có. Trẻ sơ sinh bú mẹ hoàn toàn vẫn có thể bị dị ứng thực phẩm do protein từ thực phẩm mẹ ăn có thể truyền qua sữa mẹ và gây phản ứng ở trẻ có cơ địa nhạy cảm. Nếu trẻ xuất hiện triệu chứng bất thường sau bú, mẹ nên theo dõi chế độ ăn của mình và tham khảo ý kiến bác sĩ.
Có. Trẻ sơ sinh bị dị ứng thức ăn có thể nguy hiểm, đặc biệt nếu phản ứng xảy ra nhanh và nghiêm trọng. Nếu trẻ bị khó thở, sưng phù, nôn ói liên tục hoặc sốc phản vệ, tình trạng có thể đe dọa tính mạng nếu không được xử lý kịp thời.
Với các phản ứng nhẹ như nổi mẩn, ngứa, tiêu chảy… dị ứng thường tự cải thiện sau vài giờ đến vài ngày nếu loại bỏ được thực phẩm gây dị ứng. Với các trường hợp dị ứng kéo dài hoặc tái phát nhiều lần, có thể mất vài tuần đến vài tháng để hồi phục hoàn toàn, tùy theo khả năng loại trừ dị nguyên và điều trị hỗ trợ.
Cha mẹ nên đưa bé đến gặp bác sĩ khi trẻ có dấu hiệu dị ứng lan rộng, kéo dài hoặc tái phát nhiều lần như phát ban toàn thân, tiêu chảy, nôn ói, đặc biệt nếu xuất hiện triệu chứng nghiêm trọng như khó thở, sưng phù, thở khò khè hay lừ đừ.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Dị ứng thức ăn ở trẻ sơ sinh là vấn đề không thể chủ quan, vì có thể gây ra những phản ứng từ nhẹ đến nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng. Nhận biết sớm dấu hiệu, tránh các thực phẩm nghi ngờ dị ứng và đưa trẻ đi khám đúng chuyên khoa là cách tốt nhất để kiểm soát tình trạng.
