Ống dẫn tinh đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh dục nam với chức năng đưa tinh trùng từ “nơi sản xuất” đến niệu đạo trong quá trình xuất tinh. Trong bài viết này, hãy cùng tìm hiểu vị trí, cấu tạo và vai trò của ống dẫn tinh qua chia sẻ của bác sĩ Trần Huy Phước, khoa Nam học, Trung tâm Tiết niệu – Thận học – Nam khoa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM.
Ống dẫn tinh (vas deferens) là bộ phận hình ống, đóng vai trò đường đi của tinh trùng từ mào tinh tới ống phóng tinh (bên trong tuyến tiền liệt). Tại đây, tinh trùng hòa với tinh dịch từ túi tinh và tuyến tiền liệt, trước khi được phóng ra ngoài qua niệu đạo trong quá trình xuất tinh.
Hai ống dẫn tinh dài 30-40cm, đường kính 2-3mm và lòng ống rộng khoảng 0,8mm, mỗi ống nối một bên mào tinh (nằm phía trên tinh hoàn) đến ống phóng tinh (trong tuyến tiền liệt). Ống dẫn tinh được bao quanh bởi các cấu trúc khác như mạch máu, dây thần kinh, sợi cơ xung quanh tạo thành thừng tinh (spermatic cord). (1)
Sau khi được sinh ra ở tinh hoàn, tinh trùng di chuyển đến mào tinh và trưởng thành tại đây. Tinh trùng được tích lũy trong mào tinh và ống dẫn tinh khi đã hoàn thiện về mặt chức năng và hình thái. Khi nam giới đạt cực khoái, ống dẫn tinh kết hợp cùng các cơ quan khác (túi tinh, tuyến tiền liệt, niệu đạo) vận chuyển và phóng tinh trùng ra ngoài. Tinh trùng xâm nhập vào cơ quan sinh dục nữ để thụ thai với trứng tại tử cung.
Trong quá trình xuất tinh, ngoài vai trò làm “cầu nối” để tinh trùng di chuyển đến tuyến tiền liệt, ống dẫn tinh còn hỗ trợ xuất tinh và lưu trữ tinh trùng.
Chức năng quan trọng nhất của ống dẫn tinh là vận chuyển tinh trùng. Ống dẫn tinh liên kết tinh hoàn, mào tinh với túi tinh và tuyến tiền liệt để đưa tinh trùng ra ngoài niệu đạo trong quá trình xuất tinh.
Khi phóng tinh, cơ vùng chậu sẽ co bóp để đẩy tinh trùng trong mào tinh và ống dẫn tinh đến ống phóng tinh trước khi ra ngoài.
Đoạn cuối ống dẫn tinh giãn rộng và thắt khúc gọi là bóng tinh, nơi này có nhiệm vụ lưu trữ tinh trùng.
Về cơ bản, ống dẫn tinh là một ống cơ dài, đi từ mào tinh vào khoang chậu. Lớp cơ này rất dày, được cấu tạo từ mô sợi và mô cơ. Với chiều dài từ 30-40cm, ống dẫn tinh được chia thành 6 đoạn gồm mào tinh, thừng tinh, ống bẹn, chậu hông, sau bàng quang và trong tuyến tiền liệt.
Đoạn đầu ống dẫn tinh (ở mào tinh) gấp khúc, dần thẳng ra dẫn đến bóng tinh (đoạn phình to trước khi đi vào ống phóng tinh), rồi hợp nhất với túi tinh đi vào ống phóng tinh trong tuyến tiền liệt.
Dưới đây là một số bệnh ống dẫn tinh có thể gặp phải hoặc gây ảnh hưởng đến ống dẫn tinh. (2)
Trẻ có thể thiếu một hoặc cả hai ống dẫn tinh bẩm sinh, gây hiếm muộn và vô sinh. Tình trạng không có ống dẫn tinh hoặc túi tinh bẩm sinh gần như không có biện pháp khắc phục.
Tắc ống phóng tinh có thể xảy ra do chấn thương vùng chậu như tai nạn giao thông, té ngã, va đập… Khiến ống dẫn tinh dập, sưng hoặc nhiễm trùng. Tắc ống dẫn tinh có thể khắc phục bằng một số phương pháp như phẫu thuật nối ống dẫn tinh. Ngoài ra, khối u vùng chậu có thể chèn ép, gây tắc ống dẫn tinh từ bên ngoài.
Tắc ống dẫn tinh có thể gây khó có con do tinh trùng không thể ra ngoài cùng tinh dịch, đây cũng là cơ chế được ứng dụng trong đình sản nam. Trong phẫu thuật đình sản, bác sĩ cắt ống dẫn tinh để tinh trùng không thể đến ống phóng tinh, loại bỏ khả năng thụ thai khi quan hệ.
Thắt ống dẫn tinh được xem như cách phòng tránh thai đơn giản, an toàn, hiệu quả cao. Phẫu thuật có thể được thực hiện nhanh chóng (thường dưới 30 phút), dễ dàng, không ảnh hưởng đến nội tiết tố nam hay khả năng tình dục của nam giới.
Viêm ống dẫn tinh khá hiếm gặp, đôi khi, tình trạng viêm lan rộng ảnh hưởng đến toàn bộ cấu trúc thừng tinh. Viêm ống dẫn tinh có thể không biểu hiện các triệu chứng rõ ràng, đặc thù. Người mắc viêm ống dẫn tinh và thừng tinh thường gặp tình trạng sưng đau ở phần háng, vùng chậu hoặc nhiễm trùng đường tiết niệu.
Tình trạng viêm ống dẫn tinh có thể do:
Viêm ống dẫn tinh thường được điều trị bảo tồn bằng các loại thuốc kháng sinh. Nếu tình trạng viêm tiến triển nặng, có áp xe, bác sĩ có thể phẫu thuật dẫn lưu áp xe (rút mủ khỏi ổ áp xe).
Các bệnh lây qua đường tình dục (STIs hay STDs) có thể gây viêm, nhiễm trùng ống dẫn tinh (như vi khuẩn lậu). Không chỉ ống dẫn tinh, các bệnh lây truyền qua đường tình dục có thể gây nhiều biến chứng nguy hiểm khác cho người bệnh.
Spermatocele là một túi u nang chứa chất lỏng phát triển ở phần mào tinh hoàn. Tuy không phải bệnh của ống dẫn tinh, nhưng spermatocele có thể gây chèn ép phần đầu dưới của ống dẫn tinh. Spermatocele là bệnh lành tính, ít khi gây nguy hiểm, người bệnh có thể tham khảo ý kiến bác sĩ nếu bệnh gây ảnh hưởng đến cuộc sống.
Một số bệnh tinh hoàn như viêm tinh hoàn, tinh hoàn ẩn hay xoắn tinh hoàn có thể gây chèn ép, tắc nghẽn ống dẫn tinh. Đặc biệt là xoắn tinh hoàn, thừng tinh xoắn lại không chỉ ngăn cản tinh trùng di chuyển, bệnh còn chặn máu nuôi tinh hoàn. Nếu kéo dài, người bệnh có thể gây tổn thương nghiêm trọng cho tinh hoàn, có thể cần cắt bỏ tinh hoàn.
Thủy tinh mạc (bệnh dái nước) thường xảy ra ở trẻ mới sinh, một ống nhỏ từ ổ bụng xuống bìu của trẻ tồn tại, gây tiết dịch khiến bìu sưng to. Bệnh thường không gây đau và thường tự tiêu biến khi trẻ được 12-18 tháng tuổi. Nam giới trưởng thành có thể mắc hydrocele do chấn thương hoặc viêm vùng bìu. Bìu sưng to có thể gây chèn ép ống dẫn tinh, cản trở tinh trùng di chuyển.
Tuy rất hiếm gặp, nhưng y văn đã từng ghi nhận trường hợp người bệnh mắc ung thư ống dẫn tinh. Tuy nhiên, ung thư ống dẫn tinh thường không phát triển dưới dạng khối u, thay vào đó, một phần ống dẫn tinh có thể mắc ung thư dưới dạng biểu mô (carcinoma).
Dưới đây là những lưu ý để giữ cho cơ thể, hệ thống sinh sản nam giới, bao gồm cả ống dẫn tinh khỏe mạnh.
Để khám và chẩn đoán bệnh ở hệ sinh dục nam, bác sĩ thường khai thác bệnh sử kết hợp khám lâm sàng để xem xét tình trạng của tinh hoàn, mào tinh, ống dẫn tinh,… Nếu có dấu hiệu bất thường, bác sĩ có thể dùng thêm các phương pháp như siêu âm, chụp cộng hưởng từ (MRI), xét nghiệm máu, nước tiểu, tinh dịch hoặc sinh thiết.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Trên đây là những thông tin tổng quát về cấu tạo, chức năng và vai trò của ống dẫn tinh trong hệ sinh dục nam. Ống dẫn tinh thực hiện nhiều chức năng như vận chuyển, lưu trữ tinh trùng và kết hợp các cơ quan khác để vận hành cơ chế phóng tinh.
