Có bầu mấy tháng thì uống sắt? Nên bổ sung từ tuần thứ mấy?

Sắt là khoáng chất vô cùng quan trọng trong thai kỳ, đóng vai trò thiết yếu trong việc tạo ra hemoglobin, một thành phần chính của máu, giúp vận chuyển oxy cho mẹ và thai nhi. Thiếu sắt có thể dẫn đến thiếu máu, gây ra mệt mỏi, chóng mặt, và làm tăng nguy cơ sinh non hoặc trẻ nhẹ cân. Có bầu mấy tháng thì uống sắt? Uống sắt như thế nào là đúng cách và đạt hiệu quả?

Tất cả những thông tin trên sẽ được ThS.BS Nguyễn Anh Duy Tùng – Trung tâm Thông tin Y khoa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM giải đáp chi tiết qua bài viết bên dưới. Mời bạn đọc theo dõi.

Có bầu mấy tháng thì uống sắt?

Việc bổ sung sắt sẽ được chỉ định thường quy sau khi chị em được bác sĩ chẩn đoán đã mang thai, kéo dài trong suốt thai kỳ đến 1 tháng sau sinh. Ngoài ra, nếu có kế hoạch mangm thai, thời điểm tốt nhất để bổ sung sắt là trước khi có dự định mang thai từ 1-3 tháng.

Sắt có vai trò vô cùng quan trọng đối với cơ thể, đặc biệt là mẹ bầu. Theo thống kê từ Tổ chức Y tế thế giới (WHO) thì có gần 40% phụ nữ mang thai có tình trạng thiếu máu thiếu sắt trong thai kỳ (1). Vì vậy việc bổ sung sắt đúng cách và hợp lý trước, trong và sau thai kỳ giúp đảm bảo sức khỏe cho cả mẹ và bé. Cụ thể:

1. Trước khi mang thai

Theo một số thống kê cho thấy, trước khi bắt đầu hành trình mang thai, cơ thể thai phụ cần cung cấp tối thiểu 15 mg sắt mỗi ngày. Lượng sắt này được dùng để:

• Kết hợp cùng protein tạo ra hemoglobin (một loại huyết sắc tố) trong tế bào hồng cầu có chức năng vận chuyển O2 và CO2 đến các tế bào khác, giúp phòng ngừa tình trạng thiếu máu và là thành phần tham gia vào quá trình của các men oxy hóa khử.
• Sắt còn là thành phần quan trọng của myoglobin (một loại protein giúp cung cấp oxy cho cơ), collagen (một loại protein trong xương, sụn và các mô liên kết khác) và nhiều loại enzyme.
• Bên cạnh đó, sắt còn đóng vai trò duy trì sự khỏe mạnh của hệ miễn dịch bên trong cơ thể.

2. Trong thai kỳ

Bước vào thời kỳ mang thai, sắt là khoáng chất đặc biệt quan trọng giúp cơ thể mẹ luôn khỏe mạnh và thai nhi được phát triển toàn diện. So với giai đoạn trước thai kỳ, giai đoạn này cơ thể mẹ bầu cần gấp đôi lượng sắt, tức khoảng 30 mg sắt mỗi ngày để duy trì sự ổn định của cơ thể. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo, thai phụ nên bổ sung lượng sắt đầy đủ ngay từ trước khi dự định có thai 1-3 tháng, kéo dài xuyên suốt thai kỳ cho đến khi sinh được một tháng mới ngưng sử dụng.

Bên cạnh đó, trong thai kỳ, ngoài việc sử dụng sắt mẹ bầu nên kết hợp sử dụng thêm một số khoáng chất khác như canxi, acid folic,… để cải thiện sức khỏe, cung cấp đầy đủ các dưỡng chất cần thiết cho sự hình thành và phát triển của thai nhi.

3. Sau khi sinh

Sau khi sinh cơ thể của mẹ bị thiếu một lượng sắt nghiêm trọng do chịu sự ảnh hưởng của quá trình sinh nở. Điều này xuất phát từ việc lượng sắt được dự trữ trong thai kỳ không đủ để sử dụng; cơ thể có xu hướng giảm lượng sắt sau khi sinh và cho con bú; mất máu quá nhiều trong quá trình sinh đẻ, đặc biệt là đối với những thai phụ sinh mổ.

Vì thế, việc bổ sung thêm sắt là việc làm cần thiết giúp cơ thể luôn khỏe mạnh và nhanh chóng phục hồi sau hành trình vượt cạn. Ở thời kỳ này, theo một số khuyến nghị, phụ nữ đang cho con bú nên bổ sung sắt 9 miligam (mg) mỗi ngày.

Tìm hiểu thêm: Có bầu mấy tháng thì uống sắt canxi?

Hàm lượng sắt cần thiết cho cơ thể mẹ và bé

Nhu cầu sắt của cơ thể đối với một thai kỳ trung bình là khoảng 1.000 mg. Trong đó, 350 mg sắt được sử dụng cho thai nhi và nhau thai; 250 mg bị mất trong máu khi sinh nở; khoảng 450 mg sắt được dùng để hỗ trợ cho sự gia tăng khối lượng hồng cầu của mẹ trong thai kỳ; tình trạng mất sắt tự nhiên từ cơ thể mẹ bầu trong suốt thai kỳ khoảng 240 mg. (2)

Do đó, tổng nhu cầu sắt của một thai kỳ (không bao gồm mất máu khi sinh) trung bình khoảng 1.040 mg. Mất sắt vĩnh viễn trong thai kỳ bao gồm mất cho thai nhi và nhau thai, mất máu khi sinh và mất sắt cơ bản, tổng cộng là 840 mg.

Hàm lượng sắt cần thiết cho cơ thể mẹ và bé sẽ phụ thuộc vào từng giai đoạn của thai kỳ. Cụ thể:

• Tam cá nguyệt đầu tiên (3 tháng đầu): Thai phụ cần bổ sung đủ từ 30 – 60 mg sắt mỗi ngày nhằm đáp ứng được nhu cầu hình thành và phát triển của bào thai.
• Tam cá nguyệt thứ hai (3 tháng giữa): Giai đoạn này thai nhi không ngừng phát triển, hình thành hầu hết các bộ phận, cơ quan, chức năng trong cơ thể. Vì thế nhu cầu sắt của mẹ bầu và thai nhi cần trong giai đoạn này khoảng 30 – 60 mg sắt mỗi ngày.
• Tam cá nguyệt thứ ba (3 tháng cuối): Đây là giai đoạn cuối của thai kỳ, thai nhi tăng trưởng nhanh chóng và vượt bậc để chuẩn bị chào đời, cơ thể mẹ bầu cũng có nhiều biến đổi nhằm thích nghi và chuẩn bị tốt cho quá trình chuyển dạ. Tại thời điểm này, cơ thể mẹ và bé cần khoảng 50 – 60 mg nguyên tố sắt mỗi ngày.

Lưu ý: Tùy thuộc vào sức khỏe của từng người, chế độ ăn uống và những thay đổi của cơ thể trong thai kỳ mà nhu cầu sắt của mỗi mẹ bầu là khác nhau. Trước khi có ý định mang thai, mẹ nên đi xét nghiệm máu để bổ sung sắt kịp thời. Bên cạnh đó, trong thời gian mang thai, mẹ cũng nên thực hiện xét nghiệm máu định kỳ để xem xét tình trạng cải thiện mức độ thiếu máu do thiếu máu như thế nào. Từ đó có phương pháp điều chỉnh phù hợp và đạt hiệu quả hơn.

Tầm quan trọng khi bổ sung sắt trong thai kỳ

Bổ sung đầy đủ khoáng chất sắt cho cơ thể mẹ bầu được xem là yếu tố quan trọng, có ảnh hưởng tích cực đến sức mẹ của mẹ và bé (3). Cụ thể:

• Trong giai đoạn mang thai, lượng huyết tương và máu trong cơ thể của thai phụ được gia tăng nhanh chóng, tăng khoảng gấp đôi so với trước thai kỳ. Vì thế cơ thể cần thêm nhiều sắt để tạo nên nhiều hemoglobin hơn.
• Nhau thai là một trong những bộ phận hoạt động nhiều và giữ vai trò thiết yếu giúp vận chuyển chất dinh dưỡng từ cơ thể mẹ sang nuôi dưỡng thai nhi, chính vì thế cần rất nhiều lượng sắt để hỗ trợ. Thai nhi ngày càng lớn, lượng sắt cần sử dụng để phát triển và lớn lên nhanh chóng cũng ngày càng nhiều, nhất là trong giai đoạn tam cá nguyệt thứ 2 và thứ 3 của thai kỳ.
• Bên cạnh đó, lượng sắt này còn được thai phụ sử dụng để trao đổi chất, vận chuyển oxy cũng như dự trữ lại bên trong cơ thể để dùng trong 6 tháng đầu sau khi sinh.
• Ngoài ra, nếu lượng sắt cơ thể cần không được cung cấp đủ sẽ dẫn đến tình trạng thiếu máu ở thai phụ, có nguy cơ băng huyết sau sinh, nhiễm trùng hậu sản; gây ảnh hưởng đến cân nặng của thai nhi, có thể gây nên tình trạng sinh non, nhẹ cân, suy dinh dưỡng, kém phát triển về thể lực và trí tuệ, thậm chí là tử vong ở trẻ.

Cách sử dụng để tránh bổ sung thừa sắt

Mặc dù sắt rất quan trọng và cần thiết trong thai kỳ. Tuy nhiên, việc cung cấp quá nhiều chất sắt cho cơ thể sẽ gây nên một số ảnh hưởng nhất định như:

• Ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và sự phát triển của thai nhi.
• Gây nên tình trạng rối loạn tiêu hóa, làm trầm trọng thêm các triệu chứng buồn nôn, đầy hơi, táo bón,… trong thai kỳ.
• Nhiễm khuẩn đường tiêu hóa.
• Gây ức chế quá trình hấp thu các chất khoáng khác của cơ thể.
• Làm tăng nguy cơ xuất hiện các bệnh lý trong thai kỳ như: Viêm khớp, tăng huyết áp, đái tháo đường thai kỳ,…
• Xuất hiện nguy cơ thiếu máu nặng, thường được biết đến là thiếu máu cơ nhiễm.

Tìm hiểu thêm: Tình trạng thừa sắt khi mang thai

Chính vì thế, thai phụ không nên tự ý sử dụng hay bổ sung các khoáng chất sắt khi chưa có sự chỉ định của bác sĩ. Chị em nên đến bệnh viện để được thăm khám. Từ đó bác sĩ có thể biết được tình trạng cụ thể (thiếu, ổn định, dư sắt) từ cơ thể thai phụ cũng như xác định được loại sắt (sắt dạng viên, sắt dạng nước, sắt vô cơ, sắt hữu cơ,…) phù hợp với cơ thể từng người và sẽ hướng dẫn mẹ bầu dùng đúng cách.

Sử dụng sắt một cách hợp lý và hiệu quả là tiền đề giúp cho cơ thể thai phụ luôn khỏe mạnh, có một thai kỳ an toàn và thai nhi phát triển ổn định.

Khi nào cần sử dụng thực phẩm bổ sung?

Sắt bổ sung cho mẹ bầu trong thai kỳ tồn tại dưới hai dạng, đó là sắt hữu cơ và sắt vô cơ.

• Sắt hữu cơ thường có nhiều trong thịt động vật, đặc biệt là các loại thịt đỏ như thịt bò, thịt lợn, thịt dê, thịt gia cầm và hải sản. Đây là loại khoáng chất dễ hấp thu và an toàn cho cơ thể.
• Sắt vô cơ thường có nhiều trong các loại thực phẩm như rau chân vịt, các loại đậu, ngũ cốc, chất bổ sung sắt và các thực phẩm chức năng tăng cường sắt cho mẹ bầu. Đây là loại thực phẩm khó hấp thụ và thường gây táo bón cho thai phụ. (4)

Tham khảo thêm các thực phẩm chứa nhiều sắt cho bà bầu tại đây.

Cả 2 loại này đều có những ưu nhược điểm riêng, vì thế thai phụ nên kết hợp sử dụng song song 2 loại khoáng chất sắt này, để mang lại hiệu quả tốt nhất. Điều này vừa giúp mẹ bầu cung cấp được đầy đủ lượng sắt cần thiết cho cơ thể vừa hưởng thức được đa dạng các món ăn, thay đổi khẩu vị ăn uống, đặc biệt trong giai đoạn ốm nghén.

Bên cạnh đó, việc sử dụng xuyên suốt các loại thuốc chức năng bổ sung sắt (không kèm theo các thực phẩm bổ sung sắt tự nhiên) có thể gây ra một số tác dụng phụ như thay đổi sắc tố da, chức năng gan bị tổn hại, mắc các bệnh lý liên quan đến tim mạch,…

Lưu ý khi sử dụng sắt cho bà bầu

Để bổ sung sắt đúng cách, đạt hiệu quả và an toàn cho thai kỳ, trước khi sử dụng sắt mẹ bầu cần lưu ý một số yếu tố sau:

• Thực hiện xét nghiệm để biết chính xác cơ thể mình phù hợp với loại sắt nào, bổ sung liều lượng mỗi ngày bao nhiêu là hợp lý.
• Tham vấn ý kiến của bác sĩ về thời gian sử dụng, những lưu ý trong quá trình dùng để tránh gây nên những biến chứng có hại.
• Nên sử dụng thuốc sắt sau bữa ăn khoảng 1 – 2 giờ để việc hấp thu diễn ra dễ dàng hơn.
• Nếu đang dùng các loại thuốc kháng axit thì nên sử dụng thuốc sắt trước hoặc sau từ 2 – 4 giờ sử dụng loại thuốc này. Bởi vì thuốc kháng axit có khả năng làm giảm nồng độ axit trong dạ dày gây khó khăn cho quá trình hấp thụ sắt.
• Nên uống kết hợp sắt với các loại vitamin C giúp quá trình uống dễ dàng hơn và hấp thụ hiệu quả hơn. Tuy nhiên không nên uống sắt cùng lúc với các loại trà, cà phê, sữa hay thuốc bổ sung canxi sẽ làm mất tác dụng, gây cản trở quá trình hấp thụ.
• Thai phụ nên hạn chế ăn các sản phẩm chứa nhiều chất xơ như bánh mì hay đậu xanh cùng thời gian hay gần thời điểm sử dụng sắt. Những sản phẩm này gây ức chế quá trình hấp thụ sắt của cơ thể.
• Bên cạnh đó, khi sử dụng sắt thai phụ nên uống nhiều nước lọc để cơ thể được thanh lọc, quá trình tuần hoàn máu diễn ra suôn sẻ đồng thời hạn chế được tình trạng táo bón (một trong những tác dụng phụ khi sử dụng sắt với số lượng nhiều và thời gian lâu).

Nếu bố mẹ có nhu cầu đặt lịch khám, tư vấn thêm về chế độ dinh dưỡng và các vấn đề khác trong thai kỳ cùng các chuyên gia Sản Phụ khoa giỏi tại Trung tâm Sản Phụ khoa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, xin vui lòng liên hệ đến:

Hy vọng những thông tin vừa rồi sẽ phần nào giải đáp được những băn khoăn, lo lắng của các thai phụ về vấn đề “Có bầu mấy tháng thì uống sắt? Cách bổ sung sắt như thế nào là hiệu quả và hợp lý?”. Nếu có bất kỳ thắc mắc nào cần được giải đáp thêm, chị em có thể liên hệ đến hotline Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh để được các chuyên gia Sản Phụ khoa giỏi hỗ trợ giải đáp chi tiết và cụ thể.