Mẩn ngứa, nổi mề đay, ho, hắt hơi… là những triệu chứng thường gặp ở người dị ứng hóa chất. Các nguồn hóa chất dễ dị ứng có thể có mặt trong rất nhiều sản phẩm hóa mỹ phẩm quen thuộc, sơn, khói thuốc lá, khói xe… Dưới đây là những thông tin về tình trạng dị ứng với hóa chất, được bác sĩ CKI Trần Thị Thanh Tuyền, khoa Miễn dịch Lâm sàng, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM chia sẻ.
Dị ứng hóa chất là phản ứng quá mức của hệ thống miễn dịch gây tăng sinh các kháng thể dị ứng khi cơ thể tiếp xúc với một số chất hóa học, kể cả những chất vô hại với đa số mọi người. Những phản ứng này có thể xảy ra khi tiếp xúc với nhiều sản phẩm hàng ngày, như sản phẩm tẩy rửa, sản phẩm làm đẹp hoặc một số loại kim loại, ngay cả khi tiếp xúc với nồng độ hóa chất thấp.
Một số trường hợp dị ứng với hóa chất có thể bị nhầm lẫn với kích ứng hóa chất:
Bạn có thể tiếp xúc với hóa chất gây dị ứng theo nhiều cách, như:
Dị ứng hóa chất do tiếp xúc qua da thường xảy ra với các sản phẩm như: chất tẩy rửa (như xà phòng, dung dịch tẩy quần áo, nước lau nhà…), thuốc nhuộm, kim loại (niken, crom…)… Những chất này sẽ phá vỡ hàng rào bảo vệ da và gây viêm da tiếp xúc dị ứng.
Những hóa chất có khả năng bay hơi trong không khí như clo, amoniac, formaldehyde… hoặc dung môi trong sơn, nước hoa, keo… cũng có thể gây nên. Tiếp xúc thường xuyên và lâu dài với những chất này có thể gây dị ứng mạn tính. Thực tế, phần lớn người phản ứng với hơi xăng, dầu là do kích ứng, không phải dị ứng thật.
Một số người có thể dị ứng với các hóa chất trong thực phẩm như: chất bảo quản, chất tạo màu, tạo mùi, hương tổng hợp hoặc dư lượng thuốc trừ sâu, thuốc bảo vệ thực vật…
Mỹ phẩm và các sản phẩm chăm sóc cá nhân khác (kem chống nắng, nước hoa, kem dưỡng…) thường chứa nhiều chất hóa học, có thể gây dị ứng ở một số người, nhất là người có cơ địa nhạy cảm. Người bệnh có thể ngứa, phát ban, viêm da tiếp xúc… Nếu tiếp tục sử dụng các sản phẩm dị ứng trong thời gian dài, làn da có thể nhạy cảm mạn tính.
Nhiều người có thể dị ứng với các nguồn hóa chất trong những sản phẩm quen thuộc, kể cả sản phẩm không gây hại với đa số mọi người, như:
Các chất hóa học tổng hợp như paraben, formaldehyde, phthalates, hương liệu nhân tạo, chất tạo màu tổng hợp, chất chống nắng hóa học… có trong mỹ phẩm, sơn móng tay, kem chống nắng. Chúng có thể gây viêm da tiếp xúc dị ứng ở những vùng da mỏng như mặt, cổ, mắt…
Các chất hoạt động bề mặt, chlorine, amoniac, triclosan, hương liệu tổng hợp có trong nước tẩy sơn móng tay, bột giặt, nước giặt, nước lau nhà, thuốc tẩy, nước rửa sơn móng tay, nước hoa… Chúng có thể gây dị ứng khi tiếp xúc trực tiếp qua da hoặc hít phải.
Người làm việc trong môi trường công nghiệp, sản xuất có thể tiếp xúc với những dung môi hữu cơ, formaldehyde, epoxy, latex, isocyanate, thuốc nhuộm công nghiệp có trong véc-ni, sơn, chất pha loãng sơn, mực bút bi, mực báo hoặc mực tạp chí, khói thuốc lá, nhựa đường và khói nhựa đường, khí thải xe cộ, mùi nhiên liệu (xăng, dầu…)… Những chất này đều có nguy cơ gây dị ứng.
Những thực phẩm chế biến sẵn có thể chứa chất bảo quản, phẩm màu, chất tạo ngọt nhân tạo, chất tạo hương, phụ gia thực phẩm… Một số loại rau, trái cây tươi còn tồn dư thuốc bảo vệ thực vật, thuốc trừ sâu cũng có thể gây dị ứng ở một số người.
Những kim loại như niken, crom, thủy ngân, chì… có thể xuất hiện trên trang sức, tiền xu, quần áo, nội thất, vật liệu xây dựng… có thể gây viêm da tiếp xúc dị ứng. Một số người còn dị ứng với mủ cao su được sử dụng trong găng tay hoặc thiết bị y tế.
Xem thêm các tình trạng dị ứng liên quan khác:
Khi hóa chất tiếp xúc với cơ thể qua da, hô hấp, tiêu hóa hoặc tiêm truyền, nó sẽ kết hợp với protein tạo thành phức hợp lạ. Hệ miễn dịch nhận diện phức hợp này là vật thể ngoại lai và sẽ kích hoạt phản ứng dị ứng để bảo vệ cơ thể.
Những lần tiếp xúc đầu tiên, cơ thể có thể chưa có triệu chứng rõ ràng nhưng sẽ “ghi nhớ” các dị nguyên này. Những lần tiếp xúc sau, hệ miễn dịch sẽ phản ứng mạnh mẽ và gây biểu hiện dị ứng như: ngứa, nổi mề đay; sưng tấy môi, lưỡi, mắt; khó thở hoặc nặng hơn là sốc phản vệ.
Các triệu chứng rất đa dạng, có thể là phản ứng trên da hoặc vấn đề về hô hấp, tùy thuộc vào độ nhạy cảm của từng người và loại hóa chất mà họ tiếp xúc. Các phản ứng có thể xảy ra ngay lập tức hoặc chậm, từ nhẹ đến nặng.
Phản ứng da là triệu chứng phổ biến nhất của dị ứng với hóa chất, gồm: đỏ, ngứa, sưng hoặc nổi mề đay. Một số trường hợp nghiêm trọng có thể gây bệnh chàm dị ứng, với biểu hiện da ngứa, viêm, phồng rộp.
Các triệu chứng về hô hấp có thể gồm hắt hơi, ho, sổ mũi hoặc nghẹt mũi. Các triệu chứng này thường tương tự như triệu chứng của viêm mũi dị ứng hoặc nặng hơn như khò khè, khó thở.
Một số trường hợp có thể gây phản ứng lan rộng khắp cơ thể. Người bệnh có thể có triệu chứng trên da như nổi mề đay, ngứa, kết hợp khó thở, tức ngực, tụt huyết áp, tim đập nhanh, thậm chí sốc phản vệ.
Triệu chứng tiêu hóa thường xuất hiện khi dị ứng với hóa chất trong thực phẩm. Người bệnh có thể buồn nôn, nôn ói, đau bụng, tiêu chảy, đầy hơi.
Người bệnh có thể giảm khả năng tập trung và ghi nhớ, chóng mặt, mệt mỏi, lơ mơ, ngất xỉu… do tụt huyết áp, sốc phản vệ. Nếu triệu chứng xuất hiện khi tiếp xúc lâu với hóa chất bay hơi như xăng, dầu, hương liệu mà không kèm phản ứng toàn thân thì có thể do kích ứng, không phải dị ứng thật sự.
Để chẩn đoán dị ứng hóa chất, bác sĩ Miễn dịch Lâm sàng sẽ kết hợp hỏi tiền sử bệnh và khám lâm sàng, kết hợp các xét nghiệm để xác định nguyên nhân dị ứng:
Bác sĩ cần khai thác các thông tin bệnh sử, tiền sử phơi nhiễm, bệnh nền… đồng thời xác định thời gian dị ứng, các triệu chứng dị ứng, những chất nghi ngờ dị ứng mà người bệnh đã tiếp xúc…
Xét nghiệm máu không thể xác định được chính xác loại dị nguyên. Xét nghiệm IgE toàn phần không đặc hiệu nhưng có thể gợi ý người bệnh có tình trạng dị ứng.
Xét nghiệm dị nguyên là những xét nghiệm nhằm xác định chất gây dị ứng. Dùng test áp bì (Patch test) có thể phát hiện một số dị nguyên như hóa chất dùng ngoài da, mỹ phẩm, chất tẩy rửa… Người bệnh sẽ được tiếp xúc với lượng nhỏ các chất gây dị ứng thông thường. Bác sĩ sẽ đánh giá tình trạng dị ứng sau 48 – 72 giờ.
Tương tự các tình trạng dị ứng khác, điều trị dị ứng hóa chất phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng và chất gây dị ứng. Người bệnh cần ngưng sử dụng ngay, tránh xa chất gây dị ứng và dùng thuốc chống dị ứng. Thuốc này hoạt động bằng cách giảm phản ứng của hệ thống miễn dịch với chất gây dị ứng. Thuốc kháng histamin là thuốc được sử dụng phổ biến nhất.
Khi xuất hiện phản ứng không rõ do kích ứng hay dị ứng, người bệnh nên:
Để phòng ngừa hiệu quả, cần thực hiện các biện pháp sau:
Dị ứng với hóa chất có thể nguy hiểm, nhất là khi xảy ra phản ứng toàn thân như khó thở, tụt huyết áp, sốc phản vệ… Nếu không được cấp cứu kịp thời, người bệnh có thể ảnh hưởng đến tính mạng.
Dị ứng với hóa chất không thể chữa dứt điểm hoàn toàn. Bạn chỉ có thể kiểm soát bằng cách tránh tiếp xúc với các dị nguyên, sử dụng thuốc đúng cách và chăm sóc da phù hợp.
Dị ứng hóa chất không di truyền, nhưng bạn có thể di truyền cơ địa dễ dị ứng. Nếu ba mẹ bị dị ứng, con cái có thể có hệ miễn dịch nhạy cảm.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Dị ứng hóa chất có thể gây các triệu chứng từ nhẹ đến nặng, như nổi mề đay, ngứa… cho đến khó thở, thậm chí sốc phản vệ và ảnh hưởng đến tính mạng. Do đó, nên có biện pháp phòng ngừa sớm, tránh xa các chất gây dị ứng để bảo vệ sức khỏe.
