Cơn bão giáp là thế nào? Có hướng xử lý không?

Thư viện Y khoa Quốc gia Hoa Kỳ cho biết, cơn bão giáp là biểu hiện hiếm gặp nhưng cực kỳ nghiêm trọng. Tình trạng này chiếm khoảng 1% – 2% số ca nhập viện vì cường giáp. Vậy chẩn đoán và điều trị bệnh như thế nào? Bài viết sau sẽ giải đáp chi tiết.

Cơn bão giáp là gì?

Cơn bão giáp hay cơn cường giáp kịch phát là biến chứng cấp tính của cường tuyến giáp, xảy ra khi quá nhiều hormone tuyến giáp được tạo ra, gây các triệu chứng nghiêm trọng và có thể đe dọa tính mạng.

Mã phân loại bệnh tật quốc tế (International Classification of Diseases – ICD) là E05.5. Tình trạng này phổ biến hơn ở người bệnh Graves nhưng cũng có thể liên quan đến bướu giáp độc đa nhân và u tuyến giáp độc. Tỷ lệ tử vong liên quan đến bệnh này khoảng 8% – 25%. Việc phát hiện và bắt đầu điều trị tích cực kịp thời sẽ giúp giảm tỷ lệ tử vong.

Các nguyên nhân gây bão giáp trạng

Ở người bị bệnh cường tuyến giáp, nguyên nhân gây bệnh bao gồm nhiều yếu tố khởi phát, cụ thể:

• Ngừng thuốc kháng giáp đột ngột.
• Người bệnh sau mổ tuyến giáp do mô tuyến giáp bị dập nát.
• Phẫu thuật không liên quan đến tuyến giáp (do stress sau mổ).
• Các bệnh nhiễm trùng hô hấp cấp tính (bao gồm COVID-19); nhiễm toan ceton do đái tháo đường, nhồi máu cơ tim cấp, tai biến tim mạch, suy tim.
• Sinh nở.
• Vừa sử dụng thuốc cản quang có iốt.
• Liệu pháp iốt phóng xạ.
• Bỏng.
• Đột quỵ hoặc chấn thương sọ não.
• Tác dụng phụ của thuốc, ví dụ như amiodarone, thuốc gây mê, salicylate.
• Chứng nôn nghén nặng trong thai kỳ (hyperemesis gravidarum).

Biểu hiện của cơn bão giáp

Biểu hiện của tình trạng này là tuyến giáp hoạt động quá mức kèm một số triệu chứng cấp tính như:

• Nhiệt độ cơ thể: Sốt rất cao, từ 40°C đến 41,1°C kèm toát mồ hôi.
• Tim mạch: Nhịp tim rất nhanh, hơn 140 nhịp tim/phút, suy tim kèm theo phù phổi (ứ dịch trong phổi, gây khó thở, thở nhanh…), phù ngoại biên (sưng ở chân, mắt cá, bàn chân, đôi khi cả bàn tay, do dịch ứ lại trong mô), hạ huyết áp, loạn nhịp tim, thậm chí ngừng tim.
• Thần kinh: Lo lắng, loạn thần, kích động, mê sảng, hôn mê.
• Tiêu hóa: Buồn nôn, nôn, tiêu chảy, đau bụng và vàng da.

Bệnh liên quan đến hệ thần kinh trung ương có tiên lượng kém với tỉ lệ tử vong cao. Các triệu chứng khi khám sức khỏe có thể bao gồm: nhiệt độ cao, nhịp tim nhanh, bệnh hốc mắt, bướu cổ, run tay, da ẩm và ấm, tăng phản xạ, tăng huyết áp tâm thu và vàng da.

Cơn cường giáp kịch phát nguy hiểm như thế nào?

Bệnh này rất nguy hiểm, có thể gây tử vong do suy tim, loạn nhịp tim hoặc suy đa cơ quan. Tuy nhiên, nếu được điều trị tích cực kịp thời, hầu hết người bệnh sẽ cải thiện trong vòng 24 giờ. Các yếu tố nguy cơ tiên lượng xấu bao gồm:

• Tuổi cao.
• Suy giảm chức năng thần kinh khi nhập viện.
• Không sử dụng thuốc chẹn beta và thuốc kháng giáp.
• Phải chạy thận nhân tạo và/hoặc thở máy.

Chẩn đoán cơn bão giáp

Các phương pháp chẩn đoán bao gồm chẩn đoán lâm sàng dựa trên 4 yếu tố: nhiệt độ cơ thể, tim mạch, thần kinh, tiêu hóa kèm các yếu tố khởi phát đã nêu ở trên. Bệnh xuất hiện ở người bị bệnh hoặc nghi ngờ bị bệnh cường giáp. Các biến chứng của bệnh gồm: tăng canxi máu; tăng đường huyết (do ức chế giải phóng insulin và tăng phân giải glycogen); bất thường chức năng gan; số lượng bạch cầu tăng hoặc giảm.

Thang điểm giúp đánh giá khả năng xảy ra (Burch Wartofsky – BWPS 1993) cụ thể như sau:

• Nhiệt độ: 5 điểm cho mỗi 0,55°C tăng trên mức 37,2°C (tối đa 30 điểm).
• Rối loạn chức năng thần kinh trung ương: 10 điểm cho mức độ nhẹ (kích động), 20 điểm cho mức độ trung bình (mê sảng, loạn thần hoặc hôn mê sâu vừa) và 30 điểm cho mức độ nghiêm trọng (co giật hoặc hôn mê).
• Nhịp tim nhanh (lần/phút): 5 điểm (99 – 109), 10 điểm (110 – 119), 15 điểm (120 – 129), 20 điểm (130 – 139) và 25 điểm (≥140).
• Rung nhĩ: 10 điểm.
• Suy tim: 5 điểm nếu nhẹ (phù chân), 10 điểm nếu trung bình (âm thanh bất thường khi thở ở 2 đáy phổi), 15 điểm nếu nặng (phù phổi).
• Rối loạn tiêu hóa/chức năng gan: 10 điểm nếu mức độ trung bình (tiêu chảy, buồn nôn/nôn hoặc đau bụng) và 20 điểm nếu mức độ nghiêm trọng (vàng da không do nguyên nhân rõ ràng).
• Yếu tố khởi phát: 10 điểm.

Chẩn đoán theo BWPS: Điểm ≥45 cho thấy nguy cơ cao người bệnh; 25 – 44 điểm gợi ý khả năng bệnh có thể xảy ra; điểm <25 cho thấy nguy cơ thấp.

Các xét nghiệm chức năng tuyến giáp thường có ý nghĩa hỗ trợ và theo dõi điều trị, không dùng để loại trừ bệnh (chỉ số T4 thường tăng cao, TSH giảm, T3 bình thường hoặc giảm).

Nghi ngờ bão giáp khi cường tuyến giáp kèm theo ít nhất 2 đặc điểm trong các nhóm sau: nhịp tim nhanh, suy tim sung huyết, rối loạn tiêu hóa/chức năng gan, sốt hoặc người bệnh không có tiền sử bệnh tuyến giáp nhưng có bướu cổ và lồi mắt hoặc có các dấu hiệu chẩn đoán xác định bão giáp kể trên nhưng chưa có kết quả xét nghiệm chức năng tuyến giáp.

Cận lâm sàng hỗ trợ gồm: chụp X-quang ngực để đánh giá suy tim; chụp cắt lớp vi tính (CT) sọ não để loại trừ nguyên nhân thần kinh ở một số người bệnh; điện tâm đồ (ECG) để theo dõi loạn nhịp tim.

Cơn cường giáp kịch phát là trường hợp cấp cứu y tế hiếm gặp, đe dọa tính mạng và khó chẩn đoán.

Cách điều trị cơn cường giáp kịch phát

Các phương pháp điều trị bao gồm các biện pháp hỗ trợ như truyền dịch tĩnh mạch (IV), oxy, chăn lạnh cho người bệnh bị tăng thân nhiệt, acetaminophen và các biện pháp cụ thể để điều trị. Nếu có bất kỳ yếu tố khởi phát nào, ví dụ như nhiễm trùng, cần được điều trị khỏi. Người bệnh phải được đưa vào khoa Hồi sức cấp cứu (ICU), theo dõi tim mạch chặt chẽ và hỗ trợ thở máy nếu cần. (1)

Các phương pháp điều trị cụ thể:

• Thuốc chẹn beta: Tăng trương lực adrenergic xảy ra khi cơ thể tiết ra quá nhiều các chất dẫn truyền thần kinh thuộc nhóm adrenergic (như adrenaline và noradrenaline), khiến tim đập nhanh, huyết áp tăng, run tay, đổ mồ hôi nhiều, lo lắng, bồn chồn… Kiểm soát tình trạng này bằng thuốc chẹn beta.
• Thuốc kháng giáp: Giảm tổng hợp hormone tuyến giáp bằng thuốc kháng giáp Thionamide.
• Dung dịch iốt: Giảm giải phóng hormone tuyến giáp.
• Thuốc cản quang iod, glucocorticoid, PTU, propranolol: trong cường giáp, T3 thường tăng lên nhiều hơn T4, có thể do tăng tiết của T3 cũng như chuyển đổi T4 thành T3 trong mô ngoại vi. Thuốc cản quang iod, glucocorticoid, PTU, propranolol giúp ngăn chặn sự chuyển đổi ngoại vi của T4 thành T3.
• Thuốc cô lập axit mật: Sau khi tuyến giáp tiết T4 và T3, một phần hormone này được gan chuyển hóa rồi thải vào mật dưới dạng đã liên hợp. Ở người bệnh, chu trình này kéo dài thời gian tồn tại và tăng nồng độ hormone tuyến giáp trong máu. Thuốc cô lập axit mật giúp giảm lượng hormone tuyến giáp quay lại máu.

Cơn bão giáp có thể gây tử vong không?

Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh có thể gây những biến chứng nghiêm trọng, thậm chí tử vong. Một số biến chứng nguy hiểm như:

• Rối loạn nhịp tim.
• Suy tim nặng.
• Co giật, mê sảng, hôn mê.
• Tăng men gan, vàng da.
• Đau bụng, nôn mửa, tiêu chảy.
• Rung nhĩ và huyết khối tắc mạch.

Phòng ngừa cơn bão cường giáp

Người bệnh cần nắm được các triệu chứng cảnh báo của cơn cường giáp kịch phát. Đây là tình trạng cấp cứu nghiêm trọng nhưng hiếm gặp, cần chẩn đoán và điều trị kịp thời. Người bệnh không nên trì hoãn việc đến khoa Cấp cứu sau khi xuất hiện bất kỳ triệu chứng kể trên.

Ngoài ra, cần phòng ngừa bằng các biện pháp sau:

1. Vận động thể chất đều đặn

Tập luyện thể dục hàng ngày không chỉ giúp duy trì sức khỏe tổng thể mà còn hỗ trợ hệ miễn dịch hoạt động hiệu quả hơn. Một hệ miễn dịch khỏe mạnh sẽ góp phần giảm nguy cơ xuất hiện các rối loạn tự miễn, trong đó có bệnh tuyến giáp.

2. Bổ sung lượng iốt thích hợp

Thiếu hay thừa iốt đều có thể ảnh hưởng tiêu cực đến chức năng tuyến giáp. Vì vậy, khẩu phần ăn hàng ngày cần cung cấp đủ lượng iốt theo khuyến nghị. Đặc biệt, phụ nữ mang thai, trẻ em và người lớn tuổi là những đối tượng cần được chú ý bổ sung iốt đầy đủ để phòng ngừa rối loạn tuyến giáp.

3. Ăn uống khoa học

Một chế độ dinh dưỡng cân đối, đa dạng là yếu tố quan trọng để bảo vệ tuyến giáp. Nên tăng cường các thực phẩm giàu chất chống oxy hóa như rau xanh đậm (cải xoăn, bông cải xanh…) và trái cây (nhất là nhóm quả mọng như dâu tây, việt quất…) giúp hạn chế tổn thương tế bào.

4. Lối sống lành mạnh

Ngủ đủ giấc, kiểm soát căng thẳng, hạn chế đồ ăn nhanh, thực phẩm nhiều dầu mỡ, rượu bia, chất kích thích và tuyệt đối không hút thuốc lá sẽ góp phần duy trì tuyến giáp khỏe mạnh cũng như ngăn ngừa nhiều bệnh khác.

Cách chăm sóc cho bệnh nhân bị cường giáp cấp

Đây là trường hợp cấp cứu y tế hiếm gặp, đe dọa tính mạng và khó chẩn đoán. Do đó, người bệnh nên đến bệnh viện có một đội ngũ chăm sóc sức khỏe liên chuyên khoa bao gồm: bác sĩ khoa Hồi sức cấp cứu (ICU), bác sĩ Tim mạch, bác sĩ Nội tiết, chuyên gia về bệnh truyền nhiễm. Ngoài việc tuân thủ điều trị, người bệnh cần được chăm sóc bằng cách ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, tập thể dục và kiểm soát stress.

Cơn bão giáp là tình trạng nguy hiểm, có thể đe dọa tính mạng nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời. Việc chẩn đoán sớm, can thiệp đúng phác đồ, phối hợp nhiều biện pháp đóng vai trò then chốt giúp giảm tỷ lệ tử vong. Sau giai đoạn cấp, người bệnh cần được điều trị triệt để nguyên nhân gây bệnh và tái khám định kỳ để phòng ngừa tái phát.