Bệnh bạch biến: Nguyên nhân, dấu hiệu, chẩn đoán, cách phòng ngừa

Bệnh bạch biến ảnh hưởng đến khoảng 1% dân số thế giới. Bệnh có thể xảy ra ở mọi giới tính và màu da; đặc biệt người có làn da sẫm màu hơn. Vậy bệnh bạch biến là gì? Nguyên nhân, dấu hiệu, chẩn đoán bệnh như thế nào? Có cách nào phòng ngừa không? Bài viết này, bác sĩ nội trú chuyên khoa I Lý Thiên Phúc, Chuyên khoa Da liễu – Thẩm mỹ Da, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM sẽ đưa ra thông tin tổng quan và giải đáp thắc mắc xoay quanh bệnh bạch biến.

Bệnh bạch biến là gì?

Bệnh bạch biến là rối loạn da, đặc trưng bởi sự mất sắc tố do tế bào hắc tố rối loạn chức năng khiến da xuất hiện mảng mất màu rõ rệt so với vùng da xung quanh. Bệnh thường khởi phát với mảng da nhạt màu dần, sau đó chuyển sang màu trắng hoàn toàn. Trung tâm của mảng bạch biến thường trắng đều nhưng nếu có mạch máu nông dưới da, vùng da này có thể hơi hồng nhạt.(1)

1. Phân loại bạch biến

Bạch biến không phân đoạn: dạng phổ biến nhất, gồm:

• Bạch biến lan tỏa: tổn thương đối xứng 2 bên cơ thể. Bệnh thường gặp ở mặt, thân, chi và vùng da chịu áp lực hoặc chấn thương.
• Bạch biến đầu chi hoặc mặt: chủ yếu ở ngón tay, ngón chân hoặc mặt (dạng đặc biệt).
• Bạch biến niêm mạc: ảnh hưởng đến niêm mạc miệng hoặc vùng sinh dục, có thể đi kèm với bạch biến lan tỏa hoặc đơn lẻ.
• Bạch biến toàn thân: dạng nặng nhất, gần như toàn bộ da mất sắc tố, chỉ còn một số vùng nhỏ có màu da bình thường.
• Bạch biến nhẹ: mất sắc tố không hoàn toàn, da chỉ nhạt màu hơn so với vùng xung quanh. Bệnh thường gặp ở người da sậm màu.

Bạch biến phân đoạn: xuất hiện theo phân bố của vùng da chịu sự chi phối của dây thần kinh cảm giác, thường dọc theo đường dây thần kinh sinh ba (dây thần kinh sọ não V). Thể này khởi phát sớm ở trẻ em hoặc thanh thiếu niên, ổn định trong khoảng 1 năm và hiếm khi lan rộng. Bệnh đặc trưng bởi tóc bạc sớm và sự phá hủy tế bào sắc tố tại nang lông.

Ngoài ra, bệnh bạch biến có nhóm không xác định gồm thể hiếm gặp hoặc không phù hợp với 2 nhóm trên.

2. Ảnh hưởng của bệnh bạch biến

Không gây đau, khô da hoặc ảnh hưởng đến sức khỏe tổng quát nhưng khiến người bệnh cảm thấy ngứa nhẹ trong một số trường hợp, đặc biệt khi tiếp xúc với ánh nắng. Ngoài ra, bệnh không lây nhiễm nhưng ảnh hưởng đến tâm lý và chất lượng cuộc sống của người bệnh, đặc biệt khi tổn thương xuất hiện ở vùng da dễ thấy như: mặt, tay hoặc vùng sinh dục.

Nguyên nhân gây bệnh bạch biến da

Hiện nguyên nhân gây bệnh bạch biến da vẫn chưa rõ. Thông thường, việc thiếu sắc tố (melanin) trong da sẽ gây bệnh bạch biến. Một số yếu tố nguy cơ có thể dẫn đến bệnh bạch biến gồm:

1. Yếu tố di truyền: đột biến di truyền hoặc DNA thay đổi có thể ảnh hưởng đến chức năng của tế bào hắc tố. Hiện, có hơn 30 gen có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh bạch biến.
2. Rối loạn hệ miễn dịch: hệ thống miễn dịch xác định nhầm tế bào khỏe mạnh (tế bào hắc tố) giống như vi khuẩn gây hại cho cơ thể nên phản ứng thái quá và phát triển kháng thể để tiêu diệt tế bào này.
3. Căng thẳng và yếu tố tâm lý: lượng sắc tố của tế bào hắc tố sản xuất có thể thay đổi nếu cơ thể thường xuyên gặp căng thẳng về mặt cảm xúc.
4. Yếu tố thần kinh: bạch biến phân đoạn (loại ít phổ biến hơn) xuất hiện có thể do hóa chất được giải phóng từ đầu dây thần kinh trên da. Các hóa chất này có độc với tế bào da melanocyte.
5. Da bị tổn thương: một số tình trạng như da bị thương hoặc cháy nắng nghiêm trọng có thể dẫn đến bệnh bạch biến.
6. Tiếp xúc với hóa chất độc hại: ảnh hưởng đến chức năng của tế bào hắc tố và có thể gây bệnh bạch biến.

Dấu hiệu nhận biết da bạch biến

Dấu hiệu bệnh bạch biến dễ thấy nhất là sự mất sắc tố, tạo ra mảng da trắng sữa hoặc trắng phấn, không kèm theo viêm. Tổn thương xuất hiện ở bất kỳ độ tuổi và vị trí nào trên cơ thể, đặc biệt phổ biến ở mặt, bộ phận sinh dục và bàn tay. Bạch biến có kích thước đa dạng, từ vài milimet đến vài centimet, ranh giới rõ ràng so với vùng da lành.

Bạch biến có biểu hiện với nhiều sắc độ khác nhau, gồm:

• Thể ba màu: da có các vùng trắng, nâu nhạt và vùng da bình thường, phổ biến ở người da sậm màu.
• Thể bốn màu: có thêm vùng tăng sắc tố xung quanh tổn thương.
• Thể năm màu: xuất hiện thêm sắc xanh nhạt.
• Bạch biến chấm: các đốm mất sắc tố nhỏ.

Một số người bệnh bạch biến có lông, tóc, lông mày, lông mi bạc sớm hoặc có hiện tượng nốt ruồi mất sắc tố. Ngoài ra, bạch biến còn có thể ảnh hưởng đến mắt, tai và hệ thần kinh trung ương. Khoảng 30%-40% người bệnh có vùng mất sắc tố ở võng mạc hoặc hắc mạc nhưng thường không gây suy giảm thị lực.

Cách chẩn đoán da mắc bệnh bạch biến

Một số cách bác sĩ chẩn đoán bệnh bạch biến:

1. Khám lâm sàng

Bác sĩ chẩn đoán da mắc bệnh bạch biến chủ yếu dựa trên đặc điểm lâm sàng, gồm:

• Xuất hiện mảng mất sắc tố, ranh giới rõ ràng, có viền lồi nhẹ, bao quanh bởi vùng da bình thường.
• Không có dấu hiệu viêm hoặc thay đổi cấu trúc da.

Ngoài ra, bác sĩ còn xem xét các yếu tố trong bệnh sử, gồm:

• Độ tuổi khởi phát tổn thương.
• Yếu tố hoặc sự kiện có thể kích hoạt bệnh.
• Triệu chứng đi kèm với tổn thương.
• Sự tiến triển, lan rộng của tổn thương theo thời gian.
• Sự thay đổi màu sắc hoặc kích thước của tổn thương.
• Tiền sử bệnh đi kèm.
• Thuốc đang sử dụng.
• Nghề nghiệp hoặc tiếp xúc với hóa chất.
• Tiền sử gia đình có bạch biến hoặc bệnh tự miễn.

2. Sử dụng công cụ hỗ trợ

Công cụ hỗ trợ chẩn đoán: bác sĩ có thể sử dụng một số công cụ hỗ trợ chẩn đoán để kiểm tra kỹ hơn mảng bạch biến, cụ thể:

• Đèn Wood: thiết bị phát tia cực tím (bước sóng khoảng 365nm) giúp xác định vùng mất sắc tố, đặc biệt ở người bệnh có da sáng màu. Dưới đèn Wood, các tổn thương bạch biến phát sáng màu trắng xanh rõ nét.
• Dermoscopy: bác sĩ sử dụng công cụ đặc biệt để soi da và phân biệt bạch biến đang tiến triển với các bệnh giảm sắc tố khác.

3. Sinh thiết da

Không thường xuyên được chỉ định, chỉ sử dụng khi chẩn đoán chưa rõ. Mẫu sinh thiết sẽ bao gồm cả vùng tổn thương và vùng da lành kề cận.

4. Xét nghiệm cận lâm sàng

Bạch biến và bệnh tuyến giáp tự miễn có mối liên hệ với nhau. Vì vậy, người bệnh bạch biến (đặc biệt ở dạng lan tỏa hoặc tổn thương rộng) nên được tầm soát chức năng tuyến giáp, bao gồm:

• TSH (hormone kích thích tuyến giáp).
• Kháng thể kháng thyroperoxidase (anti-TPO).
• Kháng thể kháng thyroglobulin (anti-Tg).

Các xét nghiệm tự kháng thể khác chỉ thực hiện khi người bệnh có tiền sử gia đình hoặc dấu hiệu lâm sàng gợi ý bệnh tự miễn khác.(2)

Hướng điều trị bệnh bạch biến trên da

Bác sĩ điều trị bệnh bạch biến trên da với mục tiêu: kiểm soát quá trình mất sắc tố, kích thích tái tạo sắc tố da, cải thiện thẩm mỹ… tùy thuộc vào mức độ tổn thương và vị trí bệnh. Các phương pháp điều trị bao gồm:

1. Điều trị tại chỗ

Bác sĩ có thể kê một số thuốc như:

• Corticosteroid dạng bôi: thường sử dụng với bạch biến khu trú hoặc giai đoạn đầu. Corticosteroid mức độ mạnh hoặc trung bình có thể giúp phục hồi sắc tố, đặc biệt ở vùng mặt và thân mình. Tuy nhiên, sử dụng kéo dài có thể gây teo da và giãn mạch. Vì vậy, cần sử dụng theo sự chỉ định của bác sĩ.
• Chất ức chế calcineurin (tacrolimus, pimecrolimus): lựa chọn thay thế an toàn hơn corticosteroid, đặc biệt ở vùng da mỏng như mặt và cổ. Chất này sẽ kích thích tái sắc tố và không gây tác dụng phụ teo da.

2. Liệu pháp ánh sáng

Liệu pháp UVB dải hẹp (NB-UVB) là phương pháp điều trị hiệu quả nhất cho bạch biến lan rộng, đặc biệt với tổn thương trên mặt và phần thân.

3. Liệu pháp toàn thân

• Corticosteroid đường uống: sử dụng trong trường hợp bạch biến tiến triển nhanh để làm chậm quá trình mất sắc tố, thường bác sĩ sẽ kê đơn liều thấp và giảm dần để tránh tác dụng phụ.
• JAK inhibitors (ruxolitinib, tofacitinib): thuốc mới được nghiên cứu và hiệu quả trong việc kích thích tái sắc tố, đặc biệt khi kết hợp với quang trị liệu.

4. Liệu pháp phẫu thuật

Ghép tế bào hắc tố hoặc ghép da được chỉ định cho người bệnh có tổn thương khu trú và ổn định trong ít nhất 6-12 tháng. Các phương pháp gồm ghép thượng bì tự thân hoặc cấy tế bào hắc tố nuôi cấy.

5. Các phương pháp hỗ trợ

• Mỹ phẩm che phủ: sử dụng kem nền hoặc thuốc nhuộm da để cải thiện thẩm mỹ, đặc biệt ở vùng như mặt và tay.
• Tư vấn tâm lý: bạch biến có thể ảnh hưởng lớn đến tâm lý và chất lượng cuộc sống nên hỗ trợ tâm lý cũng là 1 phần quan trọng trong điều trị.

Ngoài ra, bác sĩ sẽ lựa chọn phương pháp điều trị tùy thuộc vào mức độ bệnh, tuổi tác, vị trí tổn thương… Đồng thời, bác sĩ có thể kết hợp nhiều phương pháp để mang lại hiệu quả điều trị tốt nhất.

Người bị bạch biến cần chú ý gì khi chăm sóc da?

Một số điều người bị bạch biến cần chú ý khi chăm sóc da:

1. Bảo vệ da khỏi ánh nắng mặt trời

• Sử dụng kem chống nắng: da bạch biến thiếu melanin, dễ cháy nắng và tổn thương bởi tia UV. Vì vậy, người bệnh hãy dùng kem chống nắng phổ rộng (SPF ≥ 30, lý tưởng là SPF 50+) mỗi ngày và thoa lại sau mỗi 2 giờ khi hoạt động ngoài trời.
• Mặc quần áo bảo vệ: quần áo dài tay, mũ rộng vành và kính râm giúp che chắn da khỏi tác động của ánh nắng.
• Tránh ánh nắng trực tiếp: hạn chế ra ngoài vào thời điểm tia UV mạnh nhất (10h-16h).

2. Dưỡng ẩm và chăm sóc da

• Dưỡng ẩm thường xuyên: da bạch biến có thể khô và nhạy cảm. Người bệnh hãy sử dụng kem dưỡng ẩm không chứa hương liệu, ưu tiên sản phẩm chứa ceramide, glycerin hoặc hyaluronic acid để duy trì độ ẩm.
• Tránh kích ứng da: không dùng xà phòng hoặc sản phẩm chăm sóc da có cồn, hương liệu mạnh dễ gây kích ứng.

3. Tránh tổn thương da

• Hạn chế cọ xát và chấn thương: cọ xát mạnh, gãi hoặc trầy xước có thể kích thích hiện tượng koebner, làm bạch biến lan rộng. Người bệnh cần nhẹ nhàng khi rửa mặt, tắm và lau khô da.
• Cẩn trọng với hóa chất: người bệnh tránh tiếp xúc với hóa chất mạnh như: thuốc nhuộm tóc, chất tẩy rửa hoặc mỹ phẩm chứa thành phần gây kích ứng.

Cách phòng ngừa bệnh bạch biến

Hiện chưa có biện pháp đặc hiệu để ngừa hoàn toàn bệnh bạch biến do nguyên nhân chính xác của bệnh vẫn chưa được xác định rõ. Tuy nhiên, một số cách phòng ngừa bệnh bạch biến sau có thể giúp giảm nguy cơ khởi phát hoặc hạn chế sự tiến triển của bệnh ở người có nguy cơ cao, gồm:

1. Bảo vệ da khỏi tác nhân gây hại

• Tránh tổn thương da: da trầy xước, bỏng, cọ xát mạnh có thể kích hoạt hiện tượng Koebner, làm tăng nguy cơ xuất hiện bạch biến.
• Bảo vệ da khỏi ánh nắng mặt trời: tia UV có thể làm tổn thương tế bào sắc tố nên cần sử dụng kem chống nắng có SPF ≥30, đội mũ rộng vành, mặc quần áo dài tay khi ra ngoài.

2. Duy trì lối sống lành mạnh

• Ăn uống đầy đủ dinh dưỡng: chế độ ăn giàu chất chống oxy hóa (vitamin C, E), kẽm, đồng có thể giúp bảo vệ tế bào sắc tố. Tránh thực phẩm chế biến sẵn, thực phẩm gây viêm để giảm nguy cơ tác động tiêu cực lên hệ miễn dịch.
• Kiểm soát căng thẳng: căng thẳng có thể làm suy giảm hệ miễn dịch, kích hoạt hoặc làm nặng thêm bệnh bạch biến. Người bệnh có thể giảm căng thẳng bằng các bài tập thư giãn như: yoga, thiền hoặc tập thể dục thường xuyên.
• Ngủ đủ giấc: giấc ngủ chất lượng giúp hệ miễn dịch hoạt động ổn định và giảm nguy cơ rối loạn miễn dịch.

3. Tránh tiếp xúc với hóa chất độc hại

• Hạn chế tiếp xúc với hóa chất độc hại: một số hóa chất có trong thuốc nhuộm tóc, mỹ phẩm, xà phòng hoặc chất tẩy rửa có thể làm tổn thương tế bào sắc tố.
• Cẩn trọng khi làm việc trong môi trường ô nhiễm: người làm việc trong môi trường tiếp xúc với hóa chất, thuốc trừ sâu nên sử dụng găng tay bảo hộ và thực hiện các biện pháp bảo vệ da.

4. Kiểm tra sức khỏe định kỳ

• Kiểm tra da: khi nhận thấy da xuất hiện đốm nhạt màu bất thường hãy đi khám sớm để được tư vấn và theo dõi kịp thời.
• Tầm soát bệnh tự miễn: bạch biến có liên quan đến các bệnh tự miễn như bệnh tuyến giáp. Vì vậy, người có tiền sử gia đình mắc bệnh tự miễn nên kiểm tra sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm các rối loạn miễn dịch.(3)

Một số câu hỏi liên quan đến bệnh bạch biến

1. Bệnh bạch biến có nguy hiểm không?

Có, bệnh bạch biến không nguy hiểm đến tính mạng nhưng có thể ảnh hưởng lớn đến thẩm mỹ, tâm lý và sức khỏe da. Bệnh làm mất sắc tố da, dễ gây cháy nắng, lão hóa sớm và tăng nguy cơ ung thư da. Ngoài ra, bạch biến có liên quan đến một số bệnh tự miễn như rối loạn tuyến giáp, đái tháo đường type 1. Một số trường hợp hiếm gặp có thể ảnh hưởng đến thị giác và thính giác.

2. Mắc bệnh bạch biến có tự khỏi không?

Không, bệnh bạch biến không tự khỏi. Các mảng bạch biến có thể tồn tại vĩnh viễn.(4)

3. Xăm lên vùng da bạch biến được không?

Có thể xăm lên vùng da bệnh bạch biến, nhưng cần cân nhắc kỹ vì có thể gây ra một số rủi ro, gồm:

• Hiệu ứng koebner: tổn thương da do kim xăm có thể kích thích bạch biến lan rộng.
• Khó khớp màu da: mực xăm có thể không khớp hoàn toàn với màu da tự nhiên và da xung quanh có thể thay đổi theo thời gian, khiến hình xăm trở nên không đồng đều.
• Phản ứng da: người bệnh bạch biến có làn da nhạy cảm, dễ bị kích ứng hoặc dị ứng với mực xăm.
• Không thể đảo ngược: nếu bạch biến được điều trị thành công sau khi xăm, vùng xăm sẽ không thay đổi theo sắc tố tự nhiên của da.

Nếu muốn xăm để che bạch biến, người bệnh hãy tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa da liễu trước và tìm thợ xăm có kinh nghiệm trong kỹ thuật xăm y học.

5. Bệnh bạch biến có lây không?

Bệnh bạch biến có lây không? Không, bệnh bạch biến không lây từ người này sang người khác thông qua tiếp xúc vật lý.

6. Bệnh bạch biến có ngứa không?

Bệnh bạch biến có ngứa không? Có, bệnh bạch biến đôi khi có thể gây ngứa. Một số người bệnh bạch biến có thể cảm thấy ngứa da trước khi triệu chứng mất sắc tố bắt đầu xuất hiện.

7. Mắc bệnh bạch biến kiêng ăn gì?

Người mắc bệnh bạch biến nên hạn chế thực phẩm có thể ảnh hưởng đến sắc tố da và hệ miễn dịch, gồm:

• Gluten (nếu dị ứng).
• Đồ ăn nhanh, thực phẩm chế biến sẵn.
• Rượu, cà phê, thực phẩm chiên rán.
• Trái cây có múi, cà chua (có thể kích thích tổn thương ở một số người).
• Hải sản và thịt đỏ (có thể gây viêm).

Người bệnh hãy bổ sung thực phẩm giàu chất chống oxy hóa, vitamin B12, folic acid, kẽm, đồng và omega-3 để hỗ trợ sức khỏe da.

8. Mắc bệnh bạch biến nên điều trị ở đâu?

Người bệnh bạch biến nếu cần điều trị hãy đến Đơn vị Da liễu – Thẩm mỹ Da, Trung tâm Khám chữa bệnh Tâm Anh Quận 7 và Chuyên khoa Da liễu – Thẩm mỹ Da, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM để được các chuyên gia đầu ngành, bác sĩ giàu kinh nghiệm giúp cho việc tư vấn và đưa ra phương án điều trị phù hợp với từng người bệnh.

Tìm hiểu thêm: 

• Bệnh bạch biến có di truyền không? Tỉ lệ con mắc bệnh là bao nhiêu?
• Bệnh bạch biến có chữa được không? Có dễ bị tái phát?

Thông qua bài này, người bệnh hiểu hơn về bệnh bạch biến và biết cách chăm sóc da đúng cách, ngừa bệnh tiến triển nghiêm trọng. Đồng thời, nếu nhận thấy có đốm hoặc mảng trắng bất thường trên da, người bệnh hãy đến Chuyên khoa Da liễu – Thẩm mỹ Da để được khám và tư vấn cách điều trị, kiểm soát phù hợp.