Các bệnh thường gặp ở tụy: Khi nào cần đi khám ngay?

Các bệnh thường gặp ở tụy thường bị bỏ qua do triệu chứng ban đầu không rõ ràng và dễ nhầm với các rối loạn tiêu hóa thông thường. Trong khi đó, tụy lại đóng vai trò quan trọng trong cả hai chức năng nội tiết và ngoại tiết, ảnh hưởng trực tiếp đến chuyển hóa và miễn dịch. Việc nhận biết sớm tổn thương tại cơ quan này là yếu tố then chốt để phòng ngừa biến chứng nguy hiểm.

Tuyến tụy là một cơ quan hình lá thuộc hệ thống tiêu hóa và nội tiết, nằm phía sau phúc mạc và dạ dày, giữa lách và tá tràng, phía trước cột sống. Tụy giữ chức năng kép trong cơ thể, bao gồm: chức năng ngoại tiết (tiết ra các enzyme tiêu hóa) và chức năng nội tiết (tiết ra các hormone như insulin, glucagon, somatostatin). Do đảm nhiệm các chức năng quan trọng, nên bất kỳ tổn thương nào tại tụy đều có thể dẫn đến biến chứng toàn thân.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây bệnh tụy là gì?

Một số nguyên nhân và yếu tố nguy cơ được xác định có liên quan đến sự hình thành các bệnh lý về tụy:

• Rượu bia là yếu tố hàng đầu có thể gây tổn thương trực tiếp lên tế bào tụy, là nguyên nhân của khoảng 70% trường hợp viêm tụy mạn tính.
• Sỏi mật có thể gây tắc ống tụy, dẫn đến viêm tụy cấp.
• Yếu tố di truyền và đột biến gen làm tăng khuynh hướng mắc các rối loạn về tụy, là nguyên nhân của khoảng 10% trường hợp mắc ung thư tuyến tụy.
• Một số bệnh lý chuyển hóa như tăng triglyceride máu, béo phì, tiểu đường… có thể gây viêm tụy hoặc suy chức năng tụy.
• Hút thuốc lá và chế độ ăn uống không khoa học góp phần làm tăng nguy cơ viêm tụy và ung thư tụy.

Các bệnh thường gặp ở tụy chủ yếu có liên quan đến yếu tố lối sống và thói quen sinh hoạt kém lành mạnh. Nguy cơ mắc bệnh về tụy cũng có thể gia tăng ở người sau 60 tuổi, người bệnh nhiễm trùng, người bị thừa cân, béo phì…

Dấu hiệu nhận biết các bệnh ở tụy

Các bệnh thường gặp ở tụy có tiến triển âm thầm, khó phát hiện sớm. Triệu chứng của các bệnh lý về tụy thường không điển hình, dễ bị bỏ qua trong giai đoạn đầu. Một số biểu hiện sức khỏe bất thường có thể liên quan đến bệnh lý về tụy:

• Đau bụng vùng thượng vị lan ra sau lưng: Cơn đau âm ỉ hoặc dữ dội, đau gia tăng sau khi ăn hoặc khi nằm có thể là triệu chứng của viêm tụy cấp tính hoặc mạn tính.
• Rối loạn tiêu hóa kéo dài: Tình trạng đầy bụng, tiêu chảy, phân lỏng, khó tiêu… có thể xảy ra do tụy suy giảm chức năng tiết enzyme tiêu hóa.
• Vàng da, vàng mắt, nước tiểu sẫm màu: là những triệu chứng thường gặp ở người mắc bệnh u đầu tụy hoặc viêm tụy cấp hay mãn tính, gây chèn ép đường mật.
• Giảm cân không rõ nguyên nhân: Dù vẫn duy trì chế độ ăn uống và sinh hoạt bình thường, người bệnh vẫn sụt cân có thể là do kém hấp thu chất dinh dưỡng hoặc bệnh lý ác tính tại tụy.
• Rối loạn đường huyết: Hạ đường huyết hoặc tăng đường huyết bất thường có thể xảy ra khi tụy bị tổn thương, ảnh hưởng chức năng nội tiết.

Nhận biết sớm các dấu hiệu cảnh báo bệnh lý về tụy đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị. Người bệnh nên đến bệnh viện để bác sĩ thăm khám khi phát hiện các triệu chứng kể trên, trì hoãn thời gian can thiệp có thể khiến bệnh tình trở nặng và làm tăng nguy cơ biến chứng.

Các bệnh thường gặp ở tụy

Các bệnh thường gặp ở tụy bao gồm viêm tụy cấp, viêm tụy mạn, u nang tụy, ung thư tụy và rối loạn chức năng nội tiết như đái tháo đường. Những bệnh lý này ảnh hưởng trực tiếp đến tiêu hóa và điều hòa đường huyết, có thể gây biến chứng nguy hiểm nếu không được phát hiện sớm. Cụ thể:

1. Nang tụy

Nang tụy thường là tổn thương lành tính nhưng vẫn có thể tiến triển thành ác tính. Nang tụy bao gồm nang tụy thật và nang giả tụy.

Nang tụy thật được lót một lớp tế bào đặc biệt chịu trách nhiệm cho chất lỏng tiết ra tạo thành nang. Còn nang giả tụy là những nang giả, không chứa những tế bào lót đặc biệt; phát triển trong khoang hay khoảng trống của tụy, được bao quanh bằng những mô sợi, không có biểu mô.

Nang tụy thật gồm nang thanh dịch và nang nhầy. Nang thanh dịch chứa chất lỏng, thường lành tính; thường gặp ở phụ nữ trung niên; xuất hiện ở thân hay đuôi tụy, có kích thước nhỏ, không gây triệu chứng. Nang nhầy chứa chất dịch dày, nhớt hơn nang thanh dịch; nguy cơ cao chứa những tế nào ung thư.

Đến nay, nguyên nhân gây nang tụy vẫn chưa được xác định. Một số nguyên nhân gây ra nang tụy thật thường liên quan tới những bệnh lý di truyền hiếm gặp như bệnh Von Hippel-Lindau (một dạng rối loạn di truyền ảnh hưởng tới não, tuyến thượng thận, thận, tuyến tụy), bệnh thận đa nang… Một số dạng u nang như u nhú nhầy trong ống tụy (IPMN) hay u nang tuyến nhầy (MCN) có khả năng tiến triển thành ác tính nếu không được phát hiện và theo dõi đúng cách.

2. Đái tháo đường tụy (Type 3c)

Đái tháo đường tụy còn gọi là bệnh đái tháo đường type 3c, có thể phát sinh sau viêm tụy mạn tính, viêm tụy cấp nặng hoặc sau phẫu thuật cắt tụy.

Khác với đái tháo đường type 1 (thường do nguyên nhân tự miễn dẫn đến giảm bài tiết insulin nội sinh) và đái tháo đường type 2 (cơ thể không tiết đủ hoặc không hoạt động đúng với chức năng insulin, thậm chí kháng insulin), đái tháo đường type 3c xảy ra khi các tổn thương hoặc bệnh lý ở tuyến tụy gây ảnh hưởng chức năng tiết insulin. Điều trị đái tháo đường tụy thường gặp nhiều khó khăn hơn so với đái tháo đường type 1,2 do tổn thương tụy lan tỏa.

3. Viêm tụy mạn

Viêm tụy mạn là tình trạng tụy bị viêm nhiễm kéo dài, nguyên nhân thường là do lạm dụng rượu bia lâu năm. Trong một số trường hợp, viêm tụy mạn tính là hệ quả của tình trạng rối loạn tự miễn, tăng triglyceride máu hoặc bị tác động bởi yếu tố di truyền. Ở giai đoạn tiến triển, viêm tụy mạn có thể làm tăng nguy cơ đái tháo đường tụy, ung thư tụy. Đây là dạng tổn thương không thể hồi phục, quá trình điều trị chủ yếu tập trung vào kiểm soát triệu chứng, giúp người bệnh giảm đau, ngăn ngừa biến chứng.

4. Viêm tụy cấp nặng

Viêm tụy cấp là một tình trạng nghiêm trọng do hoại tử tụy, nhiễm trùng, có thể dẫn đến sốc nhiễm trùng, suy đa cơ quan và tử vong. Nguyên nhân thường là do sỏi mật, sử dụng rượu bia quá mức, tăng triglyceride máu hoặc tác dụng phụ của một số loại thuốc… Trong một vài trường hợp nghiêm trọng, viêm tụy cấp nặng có thể gây chảy máu ổ bụng, thủng tụy dẫn đến tình trạng sốc, bầm tím mạng sườn và vùng quanh rốn, người bệnh cần được cấp cứu kịp thời để tránh nguy cơ đe dọa tính mạng.

5. Ung thư tụy

Trong số các bệnh thường gặp ở tụy, ung thư tụy là bệnh nguy hiểm với tiên lượng sống không khả quan. Hiện tại, nguyên nhân gây bệnh chưa được xác định, tuy nhiên, các nhà nghiên cứu cho rằng ung thư tuyến tụy có thể có liên quan đến yếu tố di truyền hoặc do tác động bởi môi trường sống. Ung thư tụy thường không khởi phát triệu chứng điển hình cho đến khi đã tiến triển đến giai đoạn muộn, gây ra nhiều khó khăn trong quá trình chẩn đoán và điều trị.

Bệnh tụy với nhiều dạng bệnh và mức độ khác nhau nhưng đều cần phát hiện sớm, thăm khám và điều trị kịp thời để ngăn tổn thương tiến triển. Vậy các phương pháp chẩn đoán bệnh tuyến tụy là gì?

Phương pháp chẩn đoán bệnh lý tụy

Do triệu chứng của bệnh tụy thường dễ bị nhầm lẫn với một số bệnh khác ở đường tiêu hóa, nên việc chẩn đoán cần có sự kết hợp giữa thăm khám lâm sàng và các kỹ thuật cận lâm sàng hiện đại:

• Về lâm sàng, bác sĩ khai thác bệnh sử và tìm hiểu thói quen sinh hoạt của người bệnh để xác định các yếu tố nguy cơ, đồng thời quan sát, đánh giá các biểu hiện sức khỏe hiện có. Bác sĩ có thể khám vùng bụng để xác định vị trí đau, mức độ co cứng thành bụng hoặc dấu hiệu biến chứng (nếu có).
• Về cận lâm sàng, các phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán hình ảnh đóng vai trò quan trọng:
  • Xét nghiệm máu (amylase, lipase, CA 19.9, glucose, HbA1c), hỗ trợ chẩn đoán viêm tụy cấp, đánh giá rối loạn nội tiết tụy hoặc gợi ý ung thư tụy.
  • Siêu âm bụng giúp phát hiện sỏi mật – một trong những nguyên nhân thường gây viêm tụy cấp.
  • CT scan có thể giúp bác sĩ quan sát, đánh giá kích thước và trạng thái của tụy. CT scan có thể phát hiện ung thư tụy và đánh giá khả năng phẫu thuật.
  • MRI cung cấp hình ảnh chi tiết về tuyến tụy, có thể được áp dụng trong trường hợp viêm tụy tái phát nhiều lần nhưng không rõ nguyên nhân. MRI là phương pháp có độ chính xác cao trong chẩn đoán nang tụy và ung thư tụy.
  • Siêu âm nội soi (EUS) là phương pháp ít xâm lấn, giúp bác sĩ quan sát rõ hơn các bất thường trong nhu mô và ống tụy. Trong lúc siêu âm nội soi, bác sĩ có thể tiến hành lấy mô hay dịch của nang bằng kim nhỏ mang đi xét nghiệm xem có chứa những tế bào ung thư hay tiền ung thư.

Nhờ sự kết hợp của nhiều phương pháp chẩn đoán, bác sĩ có thể đánh giá toàn diện cấu trúc và chức năng tụy. Đây là cơ sở quan trọng để bác sĩ có thể định hướng, chỉ định điều trị phù hợp và an toàn cho người bệnh.

Nguyên tắc điều trị và kiểm soát bệnh tụy

Điều trị và kiểm soát các bệnh thường gặp ở tụy cần thực hiện theo chỉ định của bác sĩ, hướng đến mục tiêu xử lý nguyên nhân, kiểm soát triệu chứng và phòng ngừa biến chứng. Tùy theo từng dạng bệnh lý và thể trạng thực tế của người bệnh, bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp điều trị phù hợp:

• Điều trị nguyên nhân: Loại bỏ hoặc kiểm soát các yếu tố gây bệnh tụy như sỏi mật, rượu bia, hút thuốc lá…; điều trị nhiễm trùng hoặc xử lý tình trạng tắc ống tụy (nếu có).
• Kiểm soát triệu chứng và biến chứng: Hỗ trợ người bệnh giảm đau, bù dịch và điện giải, kiểm soát đường huyết…
• Hỗ trợ chức năng tụy: Bổ sung enzyme tiêu hóa cho người bệnh suy tụy ngoại tiết hoặc dùng insulin/thuốc hạ đường huyết cho người bị rối loạn nội tiết do tổn thương tụy theo chỉ định của bác sĩ.
• Can thiệp ngoại khoa khi cần thiết: Bác sĩ có thể cân nhắc về phẫu thuật cắt tụy, lấy sỏi, dẫn lưu nang qua siêu âm nội soi hoặc xử lý tắc nghẽn tại tụy… trong một số trường hợp nghiêm trọng.

Người bệnh cần tuân thủ lịch tái khám định kỳ để bác sĩ có thể theo dõi, đánh giá chức năng tụy, thay đổi phương pháp điều trị khi cần thiết.

Cách phòng ngừa bệnh tuyến tụy hiệu quả

Để phòng ngừa hiệu quả các bệnh thường gặp ở tụy, mỗi người có thể tham khảo và áp dụng các biện pháp sau:

• Xây dựng lối sống khoa học, hạn chế hoặc ngừng rượu bia hoàn toàn ở người từng mắc bệnh viêm tụy, bỏ thói quen hút thuốc lá để giảm nguy cơ viêm tụy mạn tính và ung thư tụy.
• Duy trì chế độ ăn uống cân bằng, ít chất béo bão hòa, tăng cường rau xanh và thực phẩm giàu chất chống oxy hóa để nâng cao sức đề kháng.
• Vận động thường xuyên và duy trì cân nặng hợp lý để giảm nguy cơ tiểu đường.
• Kiểm soát tốt lipid máu và đường huyết, đặc biệt ở người bị rối loạn mỡ máu hoặc tiểu đường.
• Khám sức khỏe định kỳ, nhất là với người có tiền sử viêm tụy, sỏi mật hoặc có thói quen uống rượu bia lâu năm.

Nếu bạn đang gặp các triệu chứng nghi ngờ liên quan đến tuyến tụy hoặc cần kiểm tra chuyên sâu, có thể đến khám tại Trung tâm Tiêu hóa – Gan mật – Tụy, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh. Với đội ngũ bác sĩ nhiều kinh nghiệm và hệ thống chẩn đoán hình ảnh hiện đại, nơi đây hỗ trợ tầm soát và phát hiện sớm các bệnh thường gặp ở tụy theo hướng cá nhân hóa, phù hợp với từng tình trạng cụ thể. Việc thăm khám kịp thời giúp nâng cao hiệu quả điều trị và giảm nguy cơ biến chứng nguy hiểm do bệnh lý tụy gây ra.

Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:

Các bệnh thường gặp ở tụy thường tiến triển âm thầm và khó điều trị, nhưng có thể kiểm soát hiệu quả nếu được phát hiện sớm, can thiệp kịp thời. Người bệnh cần theo dõi sát các triệu chứng bất thường, thăm khám sức khỏe định kỳ và xây dựng lối sống khoa học để bảo vệ chức năng tuyến tụy. Chủ động phòng ngừa và chăm sóc tụy là chìa khóa quan trọng để góp phần duy trì sức khỏe lâu dài.