Dị ứng thực phẩm là phản ứng miễn dịch quá mức của cơ thể với 1 loại protein trong thực phẩm mà cơ thể lầm tưởng có thể gây hại. Tùy vào cơ địa mỗi người, mà một số loại thức ăn có thể gây dị ứng từ nhẹ đến nghiêm trọng, thậm chí nguy hiểm tính mạng. Vậy có những loại thuốc dị ứng thức ăn nào giúp kiểm soát tình trạng dị ứng? Hãy cùng tìm hiểu qua chia sẻ của tiến sĩ bác sĩ Nguyễn Phúc Tân, Khoa Miễn dịch Lâm sàng.
Thuốc chống dị ứng được dùng khi người bệnh có phản ứng dị ứng sau khi ăn một loại thực phẩm nào đó. Tùy vào mức độ nghiêm trọng của phản ứng, loại thuốc điều trị dị ứng thực phẩm sẽ khác nhau, dưới đây là một số triệu chứng dị ứng thực phẩm thường gặp: (1)
Ngoài ra, dị ứng đồ ăn có thể trở nên nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng người mắc. Những trường hợp dị ứng nặng cấp tính được gọi là sốc phản vệ, thường khởi phát nhanh (có thể chỉ sau vài giây tiếp xúc với dị nguyên) và rất nguy hiểm. Một số triệu chứng dị ứng nguy hiểm gồm: (2)
Nếu xuất hiện triệu chứng dị ứng, người bệnh dị ứng thức ăn uống thuốc gì? Dưới đây là một số loại thuốc dị ứng thức ăn phổ biến:
Thuốc kháng Histamin (Antihistamine) là thuốc điều trị dị ứng không kê đơn, được dùng như thuốc dị ứng thức ăn với những triệu chứng nhẹ.
Khi cơ thể tiếp xúc với dị nguyên (ví dụ như protein trong thực phẩm) sẽ tiết ra histamin, chất trung gian gây các triệu chứng dị ứng và phản vệ như nổi mề đay, sổ mũi, buồn nôn, phù mạch, viêm mũi dị ứng… Histamin thường gắn vào vị trí thụ thể (Receptor) trên bề mặt tế bào và gây triệu chứng dị ứng. Thuốc kháng Histamin sẽ gắn vào thụ thể H1 hoặc H2 trên tế bào, chặn khả năng liên kết vào tế bào của Histamin, ngăn phản ứng dị ứng
Thụ thể H1 chủ yếu nằm trên tế bào da, mạch máu, thần kinh, niêm mạc hô hấp… gây các triệu chứng như nổi mề đay (mày đay), sổ mũi, ngứa, phù nề… Thụ thể H2 chủ yếu nằm trong niêm mạc dạ dày, liên quan đến việc tiết acid dịch vị, thường không liên quan đến các triệu chứng ngoài da.
Thuốc kháng Histamin H1 được chia thành thế hệ 1 và thế hệ 2. Thuốc thế hệ 1 (như Brompheniramine, Chlorpheniramine, Doxylamine…) dễ dàng đi qua hàng rào máu não vào hệ thần kinh trung ương hơn, nhưng có tác dụng phụ gây buồn ngủ. Thuốc kháng Histamin thế hệ 2 (như Loratadine, Cetirizine, Fexofenadine) thường ít đi qua hàng rào máu não, không (hoặc ít) gây buồn ngủ và tương tác thuốc, an toàn hơn cho người dùng lâu dài.
Ngoài ra, còn thuốc kháng Histamin H2 (như Ranitidine, Famotidine), tuy không được dùng chính trong điều trị dị ứng, nhưng thường có thể dùng kết hợp trong điều trị sốc phản vệ, hỗ trợ triệu chứng dạ dày như buồn nôn, trào ngược, đau thượng vị…
Corticosteroid là thuốc chống viêm và ức chế miễn dịch mạnh, thường được chỉ định hỗ trợ trong điều trị dị ứng đồ ăn mức độ vừa đến nặng kéo dài, đặc biệt khi không đáp ứng với thuốc kháng Histamin. (3)
Corticosteroid có cấu trúc tương tự hormone cortisol do tuyến thượng thận tiết ra, thuốc có tác dụng chống viêm, ức chế miễn dịch, ổn định màng tế bào miễn dịch. Thuốc tác động lên gen trong nhân tế bào, làm giảm sản xuất các chất trung gian gây viêm như Cytokine, Prostaglandin và Leukotrien, đồng thời ức chế hoạt hóa các tế bào miễn dịch như tế bào mast, lympho T, bạch cầu ái toan…
Tuy nhiên, Corticosteroid không phải thuốc chống dị ứng đồ ăn có tác dụng tức thì, không thể thay thế Epinephrine trong sốc phản vệ, chỉ dùng hỗ trợ để kiểm soát triệu chứng kéo dài hoặc nguy cơ phản vệ hai pha.
Corticosteroid là thuốc dị ứng thực phẩm có thể được chỉ định trong trường hợp dị ứng nặng, kéo dài hay điều trị bằng kháng Histamin không hiệu quả. Tuy nhiên, việc dùng Corticosteroid cần tuân thủ đúng chỉ định của bác sĩ. không tự ý dùng lâu dài, dễ gây suy tuyến thượng thận, loãng xương, tăng huyết áp, tăng đường huyết…
Đặc biệt lưu ý, không ngưng thuốc đột ngột nếu đang dùng dài ngày, cần giảm liều từ từ, vì có thể làm bùng phát tình trạng viêm trong cơ thể. Luôn tuân theo chỉ định bác sĩ và chỉ dùng khi thực sự cần thiết.
Epinephrine (hay Adrenaline) là hormone và chất dẫn truyền thần kinh quan trọng được tiết từ tuyến thượng thận. Adrenaline có vai trò điều hòa phản ứng “chiến đấu hay bỏ chạy – fight or flight” của cơ thể. Phản ứng này mang tính bản năng, giúp con người hoặc động vật phản ứng nhanh chóng để đối phó với nguy hiểm, hoặc đối đầu (chiến đấu) hoặc trốn tránh (bỏ chạy). Trong điều trị dị ứng, Epinephrine là thuốc đầu tay, không thể thay thế dùng trong trường hợp phản vệ. (4)
Với vai trò dẫn truyền thần kinh, Adrenaline góp phần vào quá trình trao đổi chất, sự chú ý, tập trung, hoảng loạn và phấn khích. Mức độ Adrenaline bất thường có liên quan đến rối loạn giấc ngủ, lo lắng, tăng huyết áp và giảm khả năng miễn dịch.
Với vai trò hormone, Adrenaline được tiết ra khi cơ thể gặp căng thẳng, ví dụ gặp nguy hiểm, gây nhiều phản ứng như:
Với tác dụng vừa liệt kê, Epinephrine có khả năng đảo ngược nhanh tình trạng sốc phản vệ như:
Epinephrine thường được tiêm bắp vào mặt ngoài đùi, có thể tiêm qua quần áo. Trong trường hợp khẩn cấp, người sốc phản vệ cần được tiêm Epinephrine ngay lập tức, không trì hoãn. Nhóm người có tiền sử sốc phản vệ với thực phẩm hoặc nguy cơ cao nên chuẩn bị sẵn thuốc dị ứng đồ ăn Epinephrine dạng tiêm (auto-injector) cho những trường hợp bất ngờ.
Khi dị ứng thực phẩm, người bệnh có thể gặp một số tình trạng như đau quặn bụng, buồn nôn, đầy bụng… Ngoài 3 loại thuốc dị ứng thức ăn phổ biến trên, một số loại thuốc khác giúp hỗ trợ tiêu hóa, giảm triệu chứng đường tiêu hóa cũng có thể được kê như:
Việc dùng các loại thuốc hỗ trợ cũng giúp kiểm soát tác dụng phụ của một số loại thuốc dị ứng thực phẩm, ví dụ đau bụng, buồn nôn do dùng thuốc kháng Histamin H1. Các thuốc trên không thay thế thuốc điều trị dị ứng chính, chỉ nên dùng khi có chỉ định cụ thể từ bác sĩ/dược sĩ, đặc biệt ở người có bệnh nền đường tiêu hóa.
Mỗi loại thuốc dị ứng thức ăn đều có chỉ định và liều lượng khác nhau, tùy vào tình trạng dị ứng cụ thể. Việc dùng thuốc trị dị ứng cần đúng loại, đúng thời điểm, đúng liều, dựa trên đặc điểm của từng cá nhân (trẻ em, người lớn, người có bệnh nền…) để đảm bảo an toàn và hiệu quả. Do đó, không nên tự đánh giá và dùng thuốc tại nhà mà chưa có hướng dẫn từ bác sĩ/dược sĩ.
| Tình trạng | Triệu chứng | Thuốc |
| Dị ứng nhẹ | Ngứa, mề đay, tiêu chảy, buồn nôn, sổ mũi | Thường dùng kháng Histamin đường uống |
| Dị ứng trung bình, kéo dài | Sưng môi, phát ban lan rộng, ói mửa nhiều | Cần dùng thêm Corticosteroid nếu điều trị bằng kháng Histamin không đáp ứng |
| Dị ứng nặng (sốc phản vệ) | Khó thở, tụt huyết áp, sưng họng, ngất | Tiêm Epinephrine ngay lập tức, gọi cấp cứu |
Tuy nhiên, đơn thuốc dị ứng thực phẩm cụ thể phải được tư vấn bởi dược sĩ, bác sĩ có chuyên môn, đặc biệt với trẻ em, người có bệnh nền hoặc phụ nữ mang thai. Tuyệt đối không tự ý mua và dùng thuốc tại nhà khi chưa biết nguyên nhân gây dị ứng.
Tùy thuộc vào loại thuốc dị ứng thức ăn được dùng, tác dụng phụ có thể rất khác nhau, ví dụ:
Một số lưu ý khi dùng thuốc dị ứng thực phẩm gồm:
Để phòng ngừa tốt nhất tình trạng dị ứng đồ ăn, cần tìm ra loại thức ăn (dị nguyên) gây dị ứng. Bạn có thể thực hiện một số xét nghiệm giúp tìm ra dị nguyên (Allergen) như xét nghiệm 60 dị nguyên, test da, test thử thách đường miệng với thức ăn.
Ví dụ, xét nghiệm 60 dị nguyên tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM và Trung tâm Khám chữa bệnh Tâm Anh Quận 7, giúp kiểm tra 60 chất gây dị ứng phổ biến với người Việt Nam, từ thức ăn như thịt, hải sản, các loại hạt… đến các loại phấn hoa, mạt bụi, nấm.
Tuy nhiên, việc lựa chọn phương pháp xét nghiệm phù hợp và cách giải thích kết quả nên được thực hiện dưới sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa Dị ứng – Miễn dịch Lâm sàng, nhằm tránh chẩn đoán sai hoặc loại trừ thực phẩm không cần thiết, ảnh hưởng đến dinh dưỡng.
Có thể, đặc biệt các loại thuốc không kê đơn như kháng Histamin H1 dùng trong những trường hợp dị ứng nhẹ. Tuy nhiên, người bệnh không tự ý mua và dùng Corticosteroid và Epinephrine khi chưa có hướng dẫn của bác sĩ, dược sĩ.
Có, nếu dùng đúng loại thuốc, liều lượng và độ tuổi được chỉ định. Các bác sĩ, dược sĩ có thể phân liều theo đúng tình trạng bệnh, độ tuổi, cân nặng… để đảm bảo an toàn cho trẻ.
Thời gian phát huy tác dụng tùy thuộc vào từng loại thuốc:
Có, thuốc kháng Histamin có thể kém hiệu quả nếu dùng liên tục trong thời gian dài, đặc biệt ở người dị ứng mạn tính. Với Corticosteroid, tuy không gây lờn thuốc, nhưng việc dùng trong thời gian dài có thể gây nhiều tác dụng phụ nghiêm trọng. Ví dụ: suy tuyến thượng thận, loãng xương, tăng huyết áp, tăng đường huyết… Trong khi Epinephrine không có khái niệm lờn thuốc, do thường chỉ dùng trong những thời điểm cấp cứu phản vệ.
Người bệnh nên gặp bác sĩ Miễn dịch Lâm sàng khi:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Trên đây là bài viết giải đáp thắc mắc về các loại thuốc dị ứng thức ăn phổ biến, giúp người bệnh kiểm soát nhanh, hiệu quả tình trạng dị ứng hay thậm chí sốc phản vệ. Nhìn chung, người bệnh chỉ nên dùng thuốc điều trị dị ứng theo chỉ định của bác sĩ, dược sĩ có chuyên môn, không tự ý dùng thuốc trong thời gian dài. Nếu cần thiết, hãy thực hiện các xét nghiệm dị nguyên để phòng ngừa dị ứng trong tương lai.
