Phẫu thuật sỏi niệu quản chỉ định khi nào? Ưu nhược điểm và lưu ý cần biết

Sỏi niệu quản kích thước lớn, không thể đào thải qua đường tự nhiên, gây các triệu chứng nghiêm trọng sẽ được can thiệp ngoại khoa để loại bỏ. Bác sĩ sẽ ưu tiên các phương pháp điều trị ít xâm lấn trước như tán sỏi bằng laser, nếu không khả thi cần phẫu thuật để loại bỏ. Tìm hiểu kỹ hơn về phương pháp phẫu thuật sỏi niệu quản thông qua những chia sẻ từ bác sĩ CKII Phạm Thanh Trúc, khoa Tiết niệu, Trung tâm Tiết niệu – Thận học – Nam khoa, BVĐK Tâm Anh TP.HCM trong bài viết bên dưới.

Phẫu thuật sỏi niệu quản là gì?

Phẫu thuật sỏi niệu quản là phương pháp can thiệp ngoại khoa nhằm loại bỏ sỏi nằm trong ống niệu quản, nơi dẫn nước tiểu từ thận xuống bàng quang. Khi sỏi có kích thước lớn, gây tắc nghẽn, nhiễm trùng nặng hoặc không đáp ứng với điều trị nội khoa, bác sĩ sẽ chỉ định phẫu thuật. Tùy trường hợp, bệnh nhân có thể được thực hiện mổ nội soi tán sỏi ngược dòng, mổ nội soi qua da hoặc mổ hở. Mục tiêu là lấy sạch sỏi, khôi phục dòng chảy nước tiểu và bảo vệ chức năng thận lâu dài.

Phẫu thuật sỏi niệu quản thường là thuật ngữ chung để chỉ các kỹ thuật phẫu thuật và xâm lấn tối thiểu được sử dụng để điều trị sỏi niệu quản, như:

• Nội soi niệu quản.
• Phẫu thuật tán sỏi qua da (PCNL).
• Mổ mở (mổ hở).

Chỉ định và chống chỉ định mổ sỏi niệu quản khi nào?

Mổ sỏi niệu quản được chỉ định và chống chỉ định khi: (1)

1. Chỉ định

Phẫu thuật sỏi niệu quản được chỉ định khi:

• Sỏi không có khả năng tự đào thải: trường hợp này thường xảy ra với những viên sỏi niệu quản có kích thước lớn, từ 5 – 7mm trở lên, lớn hơn đường kính và mức độ giãn nở của niệu quản.
• Sỏi gây đau dữ dội hoặc không kiểm soát được bằng thuốc uống.
• Tắc nghẽn gây tổn thương thận: sỏi niệu quản có thể gây tắc nghẽn kéo dài có thể dẫn đến thận ứ nước (thận sưng do nước tiểu ứ đọng) và suy giảm chức năng thận.
• Nhiễm trùng liên quan: sự hiện diện có sỏi tại niệu quản có thể kèm theo nhiễm trùng đường tiết niệu (UTI), dẫn đến tình trạng nghiêm trọng hơn như: viêm bể thận hoặc nhiễm trùng huyết từ đường niệu, cần can thiệp khẩn cấp.
• Thận đơn độc bị tắc nghẽn: trường hợp người bệnh chỉ có 1 quả thận và sỏi niệu quản đang cản trở dòng nước tiểu, thường cần phải loại bỏ ngay để bảo tồn chức năng thận.
• Tắc nghẽn cả 2 bên: sỏi chặn cả 2 niệu quản có thể dẫn đến tổn thương thận cấp tính.
• Không đáp ứng với các phương pháp điều trị bảo tồn: nếu sỏi nhỏ hơn (từ 5 – 7mm trở xuống) nhưng không thể đào thải trong thời gian hợp lý, thường là 4 – 6 tuần mặc dù người bệnh đã được dùng liệu pháp tống xuất bằng thuốc.
• Sỏi liên quan đến một số tình trạng bệnh nhất định: như cường cận giáp hoặc bất thường về giải phẫu của đường tiết niệu cản trở việc sỏi đi qua.

2. Chống chỉ định

Không có chống chỉ định tuyệt đối trong các tình huống khẩn cấp (như tắc nghẽn, bị sỏi nghiêm trọng), các chống chỉ định và các yếu tố tương đối có thể trì hoãn hoặc ảnh hưởng đến lựa chọn phẫu thuật (chống chỉ định tương đối) sỏi niệu quản bao gồm:

• Nhiễm trùng đường tiết niệu (UTI) chưa ổn định, chưa được điều trị, cần kiểm soát nhiễm trùng trước khi mổ sỏi.
• Rối loạn chảy máu không kiểm soát (bệnh đông máu). Tuy nhiên, mổ nội soi niệu quản thường có thể được thực hiện an toàn ở những người bệnh đang điều trị bằng thuốc chống đông với các biện pháp phòng ngừa thích hợp.
• Mang thai, mặc dù có thể thực hiện nội soi niệu quản nhưng cần cân nhắc cẩn thận về việc gây mê và khả năng gây chuyển dạ sớm.
• Tắc nghẽn niệu quản xa, bên dưới sỏi, cần giải quyết tắc nghẽn trước khi tán sỏi.
• Hẹp niệu đạo nghiêm trọng, khiến việc đưa ống soi niệu quản qua trở nên khó khăn hoặc không thể thực hiện được.
• Tình trạng huyết động không ổn định: có huyết áp không ổn định hoặc các vấn đề tim mạch nghiêm trọng.
• Người bệnh từ chối hoặc không có khả năng hợp tác điều trị.

Các phương pháp phẫu thuật sỏi niệu quản hiện nay

Dựa trên kỹ thuật điều trị và mức độ xâm lấn có thể chia các phương pháp phẫu thuật sỏi niệu quản hiện nay thành 2 loại là: mổ nội soi lấy sỏi và mổ mở lấy sỏi.

1. Mổ nội soi lấy sỏi niệu quản

Mổ nội soi lấy sỏi niệu quản là kỹ thuật điều trị ít xâm lấn, được thực hiện qua những vết mổ nhỏ, thường khoảng 1cm trên bụng hoặc bên hông lưng, phía sau lưng để tiếp cận vị trí có sỏi niệu quản và loại bỏ sỏi. Thông thường, mổ nội soi thường được sử dụng cho các trường hợp có sỏi niệu quản nhỏ hơn 2cm. Đối với sỏi lớn hơn, có thể cân can thiệp bằng mổ mở. (2)

Ngoài ra, bác sĩ có thể tiến hành phẫu thuật nội soi ngược dòng để loại bỏ sỏi niệu quản. Trong kỹ thuật này, 1 ống soi niệu quản được sử dụng có thể là bán cứng hoặc linh hoạt (ống mềm) và được đưa vào qua niệu đạo để phân mảnh và loại bỏ bất kỳ sỏi nào trong bàng quang, niệu quản hoặc thận.

2. Mổ mở lấy sỏi niệu quản

Mổ mở lấy sỏi niệu quản được sử dụng để loại bỏ những viên sỏi có kích thước rất lớn, không thể loại bỏ bằng các phương tiện khác. Đối với phẫu thuật này, bác sĩ sẽ thực hiện vết mổ lớn bên hông lưng tiếp cận vị trí có sỏi. Niệu quản được mở và sỏi được loại bỏ hoàn toàn. Sau đó, bác sĩ tiến hành khâu kính niệu quản bằng chỉ tự tiêu. Các vết rạch da cũng được khâu đóng lại. Bác sĩ có thể cần đặt stent JJ niệu quản để dẫn lưu nước tiểu ra khỏi cơ thể trong thời gian chờ vết mổ ở niệu quản lành lại.

Ưu và nhược điểm khi lựa chọn mổ sỏi niệu quản

Ưu và nhược điểm khi lựa chọn mổ sỏi niệu quản có thể kể đến gồm:

1. Ưu điểm

Ưu điểm khi lựa chọn mổ sỏi niệu quản gồm:

• Tỷ lệ thành công cao: mổ nội soi niệu quản, nói riêng, có tỷ lệ thành công rất cao trong việc loại bỏ sỏi, thường có thể loại bỏ sỏi chỉ trong 1 lần thực hiện.
• Hiệu quả đối với nhiều kích thước và vị trí sỏi khác nhau: nội soi niệu quản có thể được sử dụng để điều trị sỏi có nhiều kích thước và ở nhiều vị trí khác nhau trong niệu quản. Mổ mở gần như là phương pháp điều trị cuối cùng cho sỏi niệu quản.
• Giảm tắc nghẽn ngay lập tức: mổ sỏi có thể nhanh chóng làm giảm tắc nghẽn và cơn đau liên quan, đặc biệt quan trọng trong các trường hợp đau dữ dội, nhiễm trùng hoặc tổn thương thận.
• Lấy mảnh sỏi: nội soi niệu quản cho phép lấy các mảnh sỏi để phân tích, có thể giúp hiểu nguyên nhân hình thành sỏi và ngăn ngừa các đợt tái phát trong tương lai.
• Ít xâm lấn (Nội soi niệu quản): vết thương nhỏ, giúp giảm đau, thời gian phục hồi ngắn hơn và sẹo tối thiểu so với phẫu thuật mở truyền thống (hiện nay hiếm khi cần đến).
• Có thể giải quyết các biến chứng: mổ nội soi niệu quản đôi khi có thể được sử dụng để giải quyết các biến chứng liên quan đến sỏi, như hẹp hoặc tắc nghẽn niệu quản.
• Phù hợp với một số nhóm người bệnh nhất định: Đây có thể là lựa chọn tốt cho những bệnh nhân mà ESWL có thể kém hiệu quả hoặc chống chỉ định (ví dụ: người bệnh béo phì, sỏi ở một số vị trí nhất định).

2. Nhược điểm

Bên cạnh ưu điểm, khi lựa chọn phẫu thuật sỏi niệu quản, người bệnh cũng cần lưu ý phương pháp này cũng tồn tại một số nhược điểm nhất định, gồm:

• Việc đưa dụng cụ vào đường tiết niệu, tiềm ẩn nhiều rủi ro.
• Rủi ro và tác dụng phụ tiềm ẩn trong quá trình gây mê.
• Biến chứng tiềm ẩn hậu phẫu thuật như: nhiễm trùng, mất máu, huyết khối tĩnh mạch,…
• Nếu đặt stent JJ niệu quản, người bệnh có thể cảm thấy khó chịu, tiểu nhiều lần, tiểu gấp và đôi khi là đau. Cần tháo stent JJ niệu quản, người bệnh cần thêm thời gian để nghỉ ngơi.

Quy trình phẫu thuật sỏi niệu quản

Giữa mổ mở và mổ nội soi lấy sỏi niệu quản có quy trình khác nhau, thông thường, bác sĩ sẽ cần thực hiện các bước sau trong quy trình mổ sỏi chung nhất, chỉ mang tính chất tham khảo, bao gồm:

• Bước 1: kiểm tra sức khỏe người bệnh, tiến hành các xét nghiệm cần thiết, sàng lọc, nếu người bệnh đủ điều kiện có thể tiến hành gây mê để chuẩn bị phẫu thuật. Bác sĩ gây mê tiến hành gây mê, đặt mask thanh quản hoặc gây mê nội khí quản, đảm bảo người bệnh hô hấp tốt trong suốt quá trình gây mê.
• Bước 2: bác sĩ phẫu thuật tiến hành phẫu thuật sỏi niệu quản theo kỹ thuật đã lựa chọn như mổ nội soi hay mổ mở.
  • Đối với mổ nội soi, bác sĩ sẽ tiến hành rạch đường nhỏ để tạo đường vào (trocar) để đưa dụng cụ phẫu thuật vào bên trong, tiếp cận vị trí có sỏi ở niệu quản và loại bỏ sỏi.
  • Đối với phẫu thuật nội soi ngược dòng, dụng cụ nội soi và tán sỏi sẽ được đưa vào cơ thể từ bên ngoài, vào niệu đạo, bàng quang, niệu quản để loại bỏ sỏi.
  • Đối với mổ mở, bác sĩ cần tạo vết mổ lớn hơn, mở ổ bụng, mở niệu quản và lấy sỏi ra ngoài. Bác sĩ tiến hành khâu niệu quản bằng chỉ tự tiêu, khâu vết thương ở bụng lại.
• Bước 3: sau khi sỏi được loại bỏ, bác sĩ tiến hành rút dụng cụ phẫu thuật và khâu vết thương lại.
• Bước 4: sau khi phẫu thuật kết thúc, người bệnh được chuyển về phòng hồi sức để theo dõi sát sao trong suốt quá trình hồi phục sau gây mê, nếu không có vấn đề gì với sức khỏe sau khi gây mê, người bệnh sẽ được chuyển về phòng điều trị nội trú để theo dõi sau phẫu thuật.
• Bước 5: người bệnh sẽ được bác sĩ kê đơn thuốc giảm đau, theo dõi quá trình phục hồi, nếu có bất kỳ triệu chứng nào như đau dữ dội không thuyên giảm sau khi đã dùng thuốc, người bệnh nên báo cho bác sĩ để có phương án can thiệp, điều chỉnh thuốc.

Chuẩn bị gì trước và sau phẫu thuật sỏi niệu quản?

Trước và sau phẫu thuật sỏi niệu quản, cần chuẩn bị:

1. Trước khi phẫu thuật

Các hướng dẫn về chuẩn bị trước khi phẫu thuật sỏi niệu quản có thể thay đổi chút tùy thuộc vào loại phẫu thuật (nội soi niệu quản, mổ mở,…) và tình trạng sức khỏe cá nhân của người bệnh, vì vậy hãy luôn làm theo lời khuyên cụ thể của bác sĩ. Nói chung, người bệnh cần chuẩn bị những điều sau đây:

• Thảo luận chi tiết về quy trình, bao gồm các rủi ro, lợi ích và các phương án thay thế, đặt ra câu hỏi về bất kỳ thắc mắc nào của bạn, hiểu rõ về quy trình sẽ giúp bạn an tâm hơn khi tiến hành phẫu thuật.
• Bác sĩ sẽ xem xét tiền sử bệnh, bao gồm bất kỳ dị ứng, thuốc hiện tại và các ca phẫu thuật trước đây, để lựa chọn phương án điều trị, dự phòng tốt nhất.
• Thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc người bệnh đang dùng, bao gồm thuốc theo toa, thuốc không kê đơn, thực phẩm chức năng, thảo dược và vitamin. Người bệnh có thể cần phải ngừng dùng một số loại thuốc trong vài ngày trước khi phẫu thuật để giảm nguy cơ chảy máu.
• Thực hiện một số xét nghiệm như: xét nghiệm này được thực hiện để kiểm tra chức năng thận, khả năng đông máu và sức khỏe tổng thể. Xét nghiệm nước tiểu và nuôi cấy nước tiểu để kiểm tra xem có nhiễm trùng nào không. Nếu bị nhiễm trùng, có khả năng cần phải điều trị bằng thuốc kháng sinh trước khi phẫu thuật. Chụp X-quang, chụp CT hoặc siêu âm để xác định vị trí sỏi.
• Tham vấn gây mê với bác sĩ gây mê để thảo luận về loại gây mê sẽ được áp dụng (gây mê toàn thân, gây tê tủy sống hoặc gây mê tại chỗ có an thần) và giải quyết mọi lo ngại, thắc mắc của người bệnh.
• Bỏ hút thuốc và nhịn ăn, người bệnh được hướng dẫn không ăn hoặc uống bất cứ thứ gì trong một khoảng thời gian nhất định (thường là 6 – 8 giờ) trước khi phẫu thuật. Bác sĩ sẽ hướng dẫn cụ thể về thời điểm ngừng ăn và uống.

2. Sau khi phẫu thuật

Sau phẫu thuật, người bệnh cần điều trị nội trú một thời, từ 5 – 7 ngày để bác sĩ theo dõi quá trình hồi phục, kiểm tra vết thương và dùng thuốc, truyền dịch để phục hồi nhanh hơn. Khi này, người bệnh cần tuân thủ các hướng dẫn từ bác sĩ về viện chăm sóc, vệ sinh ống thông tiểu, dùng thuốc và thực hiện thay băng, vệ sinh vết mổ định kỳ.

Hướng dẫn chăm sóc người bệnh sau mổ sỏi niệu quản

Hướng dẫn chăm sóc người bệnh sau phẫu thuật sỏi niệu quản tập trung vào quản lý cơn đau, ngăn ngừa nhiễm trùng, thúc đẩy quá trình chữa lành vết thương và tái khám định kỳ, các hướng dẫn chăm sóc người bệnh sỏi niệu quản tại nhà bao gồm:

• Tiếp tục dùng thuốc giảm đau theo chỉ định của bác sĩ.
• Uống nhiều chất lỏng (nước lọc là tốt nhất), giúp tăng cường trao đổi chất, đào thải các mảnh sỏi nhỏ còn sót lại và ngăn ngừa táo bón.
• Nghỉ ngơi đầy đủ và tránh các hoạt động gắng sức, nâng vật nặng và đứng lâu trong vài tuần đầu tiên. Bác sĩ sẽ hướng dẫn cụ thể về thời điểm người bệnh có thể tiếp tục các hoạt động bình thường.
• Điều chỉnh lượng natri, canxi, oxalat hoặc protein nạp vào cơ thể, điều này giúp cung cấp đầy đủ dinh dưỡng và ngăn sỏi tái phát.
• Kiểm soát các triệu chứng của stent JJ niệu quản, stent niệu quản tạm thời thường được đặt để hỗ trợ dẫn lưu và chữa lành vết thương tại niệu quản khi mổ sỏi, Nó có thể gây ra các triệu chứng như:
  • Đi tiểu thường xuyên và khẩn cấp.
  • Cảm giác nóng rát hoặc đau khi đi tiểu.
  • Máu trong nước tiểu.
  • Đau hông hoặc bàng quang.
• Những triệu chứng này là bình thường và thường hết sau khi tháo stent. Uống nhiều nước và dùng thuốc theo chỉ định giúp làm dịu cơn đau, cảm giác khó chịu ở stent và giúp mảnh sỏi đi qua niệu quản dễ dàng hơn.
• Thuốc gây mê và thuốc giảm đau có thể gây táo bón. Uống nhiều nước và ăn thực phẩm giàu chất xơ. Có thể khuyến nghị dùng thuốc nhuận tràng nhẹ nếu cần.
• Giữ gìn vệ sinh tốt để ngăn ngừa nhiễm trùng. Thực hiện theo hướng dẫn của bác sĩ về việc tắm rửa, vệ sinh ống thông tiểu (sonde tiểu) nếu có sử dụng.
• Tái khám theo lịch hẹn để bác sĩ theo dõi quá trình hồi phục của bạn, thảo luận về việc tháo stent (nếu có) và giải quyết biến chứng, tác dụng phụ phát sinh sau mổ sỏi niệu quản.

Câu hỏi liên quan

1. Yếu tố nào ảnh hưởng đến kết quả điều trị?

Một số yếu tố có thể ảnh hưởng đến kết quả điều trị sỏi niệu quản bằng phẫu thuật bao gồm: kích thước sỏi, vị trí, mật độ và thành phần, cũng như các yếu tố liên quan đến người bệnh như tuổi tác và bệnh đi kèm. Ngoài ra, kỹ thuật phẫu thuật và kinh nghiệm cũng đóng vai trò, đặc biệt là trong các thủ thuật như mổ nội soi niệu quản.

2. Phẫu thuật sỏi niệu quản có nguy hiểm không?

Phẫu thuật sỏi niệu quản không nguy hiểm vì được thực hiện trong điều kiện an toàn, phòng mổ vô trùng, bác sĩ có chuyên môn, kinh nghiệm, thiết bị hỗ trợ hiện đại,… vì vậy các biến chứng sau phẫu thuật nội soi hay mổ mở lấy sỏi niệu quản là rất hiếm.

3. Địa chỉ khám và điều trị sỏi niệu quản an toàn, uy tín

Khoa Tiết niệu, Trung tâm Tiết niệu – Thận học – Nam khoa, BVĐK Tâm Anh TP.HCM và Đơn vị Tiết niệu, Trung tâm Khám chữa bệnh Tâm Anh Quận 7 là địa chỉ khám và điều trị sỏi niệu quản an toàn, uy tín. Với đội ngũ bác sĩ là những chuyên gia hàng đầu, giỏi chuyên môn, giàu kinh nghiệm trong chẩn đoán và điều trị các bệnh về sỏi đường tiết niệu.

Hiện, khoa Tiết niệu, Trung tâm Tiết niệu – Thận học – Nam khoa, BVĐK Tâm Anh TP.HCM đã tiếp nhận và điều trị thành công nhiều trường hợp mắc sỏi niệu quản ở vị trí khó tiếp cận, sỏi đi kèm hẹp niệu quản, sỏi niệu quản số lượng lớn,…. với nhiều phương pháp điều trị mới, hiện đại được áp dụng như tán sỏi niệu quản ngoài cơ thể, không xâm lấn, hiệu quả và an toàn.

Tán sỏi nội soi bằng laser, tán sỏi nội soi ngược dòng, tán sỏi qua da,… ít xâm lấn, hồi phục nhanh chóng, loại bỏ sỏi nhanh chóng. Mổ sỏi nội soi, mổ mở, loại bỏ sỏi kích thước lớn, đồng thời khắc phục hẹp niệu quản đi kèm,… hiệu quản loại bỏ sạch sỏi sau 1 lần phẫu thuật.

Có thể thấy, phẫu thuật sỏi niệu quản gần như là lựa chọn cuối cùng cho sỏi kích thước lớn, gây tắc nghẽn dòng chảy nước tiểu, gây triệu chứng nghiêm trọng và tiềm ẩn biến chứng nguy hiểm. Hy vọng, với những thông tin bài viết vừa chia sẻ đã giúp bạn hiểu thêm về các phương pháp phẫu thuật sỏi niệu quản. Hãy lựa chọn bệnh viện có chuyên khoa Tiết niệu uy tín để đảm bảo hiệu quả điều trị