Xơ vữa động mạch ngoại biên: Nguyên nhân, dấu hiệu và điều trị

Xơ vữa động mạch ngoại biên là tình trạng các mảng xơ vữa tích tụ trong lòng động mạch, gây hẹp hoặc tắc nghẽn dòng máu, nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời sẽ dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng. Việc hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng, phương pháp chẩn đoán và điều trị sẽ giúp bạn kiểm soát tốt bệnh và bảo vệ sức khỏe tim mạch.

Xơ vữa động mạch ngoại biên là gì?

Xơ vữa động mạch ngoại biên (Peripheral Artery Disease – PAD) là tình trạng các động mạch ngoại biên bị hẹp hoặc tắc nghẽn do sự tích tụ của mảng xơ vữa (gồm cholesterol, chất béo và các thành phần khác) trong lòng động mạch. Tình trạng này làm giảm lưu lượng máu đến cánh tay hoặc chân, gây thiếu máu cục bộ và có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng.

Nguyên nhân xơ vữa động mạch ngoại biên

Nguyên nhân chính gây xơ vữa động mạch ngoại biên là sự tích tụ mảng xơ vữa trong lòng động mạch, dẫn đến hẹp hoặc tắc nghẽn mạch máu. Trong PAD, mảng bám tích tụ trong động mạch thường xuất hiện ở các động mạch chi trên và chi dưới.

Một số nguyên nhân ít gặp hơn có thể bao gồm:

• Bệnh lý viêm mạch.
• Tổn thương mạch máu do chấn thương.
• Bất thường giải phẫu trong cấu trúc cơ hoặc dây chằng.
• Phơi nhiễm bức xạ.

Đối tượng nguy cơ cao bị xơ vữa động mạch ngoại biên

Xơ vữa động mạch ngoại biên có thể bị thúc đẩy bởi các yếu tố nguy cơ gây bệnh như:

• Hút thuốc lá: Về lâu dài sẽ làm tổn thương lớp nội mạc của động mạch, tạo điều kiện cho mảng xơ vữa hình thành.
• Tiểu đường: Người bị bệnh tiểu đường lâu dài sẽ gây tổn thương mạch máu và tăng nguy cơ xơ vữa.
• Huyết áp cao: Gây áp lực lên thành mạch, dẫn đến tổn thương và tích tụ mảng xơ vữa.
• Mỡ máu cao: Tình trạng này làm tăng cholesterol và triglycerid trong máu góp phần hình thành mảng xơ vữa.
• Tuổi tác: Nguy cơ tăng lên ở những người ngoài 50 tuổi nếu có các yếu tố nguy cơ mắc bệnh xơ vữa động mạch.
• Di truyền: Tiền sử trong gia đình đã có người mắc bệnh liên quan đến tim hoặc bệnh động mạch ngoại biên, đột quỵ.
• Béo phì: Ngừa thừa cân, béo phì cũng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn người thường.

Triệu chứng xơ vữa động mạch ngoại biên

Nhiều người mắc xơ vữa động mạch ngoại biên không có triệu chứng rõ ràng. Nhưng khi bệnh tiến triển theo thời gian sẽ xuất hiện triệu chứng như:

• Đau chân khi đi bộ.
• Đau cơ hoặc chuột rút ở tay hoặc chân, thường ở bắp chân.
• Đau cơ ở tay hoặc chân khi bắt đầu tập thể dục và kết thúc tập luyện.
• Tình trạng chuột rút đùi hoặc bắp chân hoặc ở hông khi hoạt động.
• Đau khi sử dụng cánh tay, chẳng hạn như đau nhức và chuột rút khi đan hoặc viết.
• Cẳng chân hoặc bàn chân có cảm giác lạnh.
• Không có mạch, tê hoặc yếu chân. (1)

Tình trạng đau cơ trong bệnh động mạch ngoại biên triệu chứng có thể:

• Nhiều mức độ từ nhẹ đến nặng.
• Cơn đau cơ khiến bạn thức dậy khỏi giấc ngủ.
• Làm cho việc đi bộ hoặc tập thể dục trở nên khó khăn.
• Xảy ra khi nghỉ ngơi hoặc khi nằm xuống nếu tình trạng nghiêm trọng.

Các triệu chứng khác của xơ vữa động mạch ngoại biên bao gồm:

• Màu sắc da ở chân thay đổi, da sáng bóng.
• Móng chân mọc chậm.
• Xuất hiện các vết loét ở ngón chân, bàn chân hoặc cẳng chân, chúng rất lâu lành hoặc không lành.
• Tình trạng rụng lông chân
• Rối loạn cương dương.

Xơ vữa động mạch ngoại biên có nguy hiểm không?

Xơ vữa động mạch ngoại biên là một bệnh lý nguy hiểm nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng ảnh hưởng đến sức khỏe như:

• Thiếu máu cục bộ chi trầm trọng: Trong tình trạng này, chấn thương hoặc nhiễm trùng khiến mô chết. Các triệu chứng bao gồm vết loét hở trên chi không lành, gây đau liên tục thậm chí hoại tử mô.
• Nhồi máu cơ tim và đột quỵ: Mảng bám tích tụ trong động mạch cũng có thể ảnh hưởng đến các mạch máu ở tim và não.

Khi nào nên gặp bác sĩ?

Nếu bạn có các triệu chứng như đau tay, đau chân khi đi bộ, vết thương ở chân khó lành hoặc có các yếu tố nguy cơ như đã nêu trên, nên gặp bác sĩ để được thăm khám và tư vấn kịp thời.

Phương pháp chẩn đoán xơ vữa động mạch ngoại biên

Để chẩn đoán xơ vữa động mạch ngoại biên, bác sĩ có thể thực hiện các phương pháp sau:

1. Thăm khám lâm sàng

Bác sĩ chuyên khoa sẽ kiểm tra các triệu chứng lâm sàng như: đo chỉ số huyết áp cổ chân – cánh tay (ABI) để đánh giá mức độ lưu thông máu đến chi dưới. Ngoài ra, bác sĩ cũng có thể kiểm tra mạch đập ở chân và so sánh huyết áp giữa tay và chân.

2. Xét nghiệm máu

Xét nghiệm máu giúp đo lường mức cholesterol, đường huyết, chỉ số viêm nhiễm và các dấu hiệu sinh hóa khác có thể ảnh hưởng đến động mạch. Từ đó, đưa ra chẩn đoán chính xác về khả năng mắc xơ vữa động mạch ngoại biên.

3. Siêu âm Doppler mạch máu

Siêu âm Doppler là phương pháp không xâm lấn giúp đánh giá lưu lượng máu trong động mạch, xác định vị trí và mức độ tắc nghẽn. Phương pháp giúp bác sĩ quan sát rõ về thành mạch, lòng mạch và các cấu trúc xung quanh dòng máu. Tuy nhiên, siêu âm thường có trường khảo sát nhỏ nên gặp khó khăn khi đánh giá toàn diện các tổn thương.

4. Chụp CT mạch máu

Chụp cắt lớp vi tính mạch máu sử dụng tia X và thuốc cản quang để tạo hình ảnh chi tiết về mạch máu, giúp bác sĩ quan sát và phát hiện tình trạng hẹp hoặc tắc nghẽn động mạch nhanh chóng, chính xác. Chụp CT với trường khảo sát rộng có thể chụp toàn thân, tạo hình ảnh rõ nét.

5. Chụp MRI mạch máu

Chụp cộng hưởng từ mạch máu sử dụng từ trường và sóng radio để tạo hình ảnh chi tiết về mạch máu và cung cấp thông tin về mức độ hẹp hoặc tắc nghẽn động mạch mà không cần sử dụng tia X. Tuy nhiên kỹ thuật thực hiện khá phức tạp và chống chỉ định với nhiều đối tượng.

6. Chụp cản quang mạch máu

Phương pháp này sử dụng thuốc cản quang được tiêm trực tiếp vào động mạch để hiển thị chi tiết tình trạng mạch máu trên màn huỳnh quang, giúp xác định vị trí tắc nghẽn chính xác. Đây là một thủ thuật xâm lấn mục đích để chẩn đoán và điều trị.

Cách điều trị xơ vữa động mạch ngoại biên

Điều trị xơ vữa động mạch ngoại biên phụ thuộc vào tình trạng bệnh ở mỗi người. Mục tiêu điều trị là giảm triệu chứng bệnh, đồng thời ngăn chặn sự phát triển của bệnh, bảo vệ sức khỏe. Mỗi trường hợp sẽ được bác sĩ thăm khám và đưa ra phương pháp điều trị phù hợp.

1. Điều trị thay đổi lối sống

• Bỏ thuốc lá: Người bệnh nên bỏ thói quen hút thuốc lá càng sớm càng tốt để giúp làm giảm nguy cơ tiến triển bệnh.
• Chế độ ăn uống lành mạnh: Cần xây dựng chế độ ăn tốt cho sức khỏe, bằng việc ưu tiên các thực phẩm giàu chất xơ, tăng cường ăn rau xanh, trái cây tươi, uống sữa không đường. Đồng thời giảm mỡ, hạn chế ăn đồ chiên rán, thực phẩm đóng hộp…
• Tập thể dục thường xuyên: Người bệnh nên thường xuyên vận động, dành ra 30 phút mỗi ngày cho các môn thể thao như đi bộ, chạy, đạp xe… để cải thiện tuần hoàn máu.

2. Can thiệp mạch máu

Phương pháp can thiệp xâm lấn tối thiểu giúp mở rộng động mạch bị hẹp hoặc tắc do xơ vữa động mạch ngoại biên, cải thiện lưu lượng máu đến các chi.

• Nong mạch bằng bóng: Mục đích là để mở rộng động mạch bị hẹp hoặc tắc nghẽn. Quy trình thực hiện, ban đầu bác sĩ gây tê tại chỗ và luồn một ống thông nhỏ (catheter) vào động mạch, thường từ vùng bẹn hoặc cổ tay. Tiếp theo, một dây dẫn có gắn bóng nhỏ ở đầu được đưa đến vị trí hẹp trong động mạch. Tiếp tục, bóng được bơm phồng lên để ép mảng xơ vữa vào thành động mạch, giúp mở rộng lòng mạch. Cuối cùng, bóng xẹp xuống và được rút ra ngoài.
• Đặt stent động mạch: Bác sĩ sử dụng một ống lưới kim loại được đặt vào trong để giữ động mạch luôn mở rộng. Theo đó, quy trình đặt stent được thực hiện sau khi nong mạch. Nếu động mạch có nguy cơ tái hẹp cao, bác sĩ sẽ đặt một stent vào vị trí vừa được mở rộng. Lúc này, stent được lựa chọn có thể là stent thường hoặc stent phủ thuốc (có khả năng chống tái hẹp). Cuối cùng, stent này có nhiệm vụ sẽ giữ động mạch luôn mở và cải thiện lưu thông máu.

3. Phẫu thuật bắc cầu động mạch

Phẫu thuật bắc cầu động mạch là một phương pháp điều trị xơ vữa động mạch ngoại biên ở giai đoạn nặng, khi động mạch bị tắc nghẽn nghiêm trọng và không thể cải thiện bằng các phương pháp ít xâm lấn như nong mạch và đặt stent.

Lúc này bác sĩ có thể thực hiện phẫu thuật bắc cầu động mạch bằng cách sử dụng một đoạn mạch máu nhân tạo hoặc từ chính cơ thể bệnh nhân để tạo một đường dẫn máu mới. Mục đích là giúp máu lưu thông tốt hơn đến các mô ở phía dưới chỗ tắc, giảm triệu chứng đau và ngăn ngừa nguy cơ hoại tử.

Biện pháp phòng ngừa bệnh xơ vữa động mạch ngoại biên

Để ngăn ngừa mắc xơ vữa động mạch ngoại biên, bạn nên xây dựng sống lành mạnh. Theo đó, để giảm nguy cơ mắc bệnh, bạn nên:

• Ngừng hút thuốc: Nhằm hạn chế bị tổn thương động mạch.
• Kiểm soát huyết áp và cholesterol: Để giảm nguy cơ hình thành mảng xơ vữa.
• Duy trì cân nặng hợp lý: Tránh thừa cân, béo phì để giúp giảm áp lực lên hệ tim mạch.
• Tập thể dục đều đặn: Nên duy trì thói quen vận động hàng ngày để giúp tăng cường lưu thông máu.
• Kiểm soát bệnh đái tháo đường: Nên điều trị và kiểm soát tiểu đường, giữ đường huyết ở mức ổn định.

Tại Hệ thống BVĐK Tâm Anh, mô hình điều trị đa chuyên khoa được triển khai hiệu quả, mang lại lợi ích toàn diện cho người bệnh xơ vữa động mạch ngoại biên – một bệnh lý tim mạch nguy hiểm nhưng dễ bị bỏ sót.

Dưới sự dẫn dắt của các chuyên gia đầu ngành tại Khoa Tim mạch, người bệnh không chỉ được chẩn đoán chính xác bằng các kỹ thuật hiện đại như siêu âm Doppler mạch máu, chụp CT mạch chi dưới, mà còn được phối hợp chăm sóc bởi các bác sĩ khoa Nội tiết Thần kinh, khoa Chấn thương chỉnh hình, khoa Dinh Dưỡng,… Sự phối hợp chặt chẽ giữa các chuyên khoa giúp cá thể hóa phác đồ điều trị, can thiệp kịp thời và cải thiện tiên lượng sống cho người bệnh.

Để đặt lịch khám và tư vấn cùng chuyên gia đầu ngành tại BVĐK Tâm Anh hoặc tư vấn các vấn đề liên quan đến bệnh xơ vữa động mạch ngoại biên, bệnh lý khác, Quý khách vui lòng liên hệ:

Xơ vữa động mạch ngoại biên là một bệnh lý nguy hiểm nhưng có thể kiểm soát và điều trị hiệu quả nếu được phát hiện sớm. Việc thay đổi lối sống, kiểm soát các yếu tố nguy cơ và thăm khám định kỳ là chìa khóa giúp bạn phòng ngừa và hạn chế biến chứng của bệnh. Nếu có dấu hiệu bất thường, hoặc nghi ngờ mắc bệnh hãy đến cơ sở y tế uy tín để được bác sĩ tư vấn và điều trị kịp thời.