Sỏi mật hình thành như thế nào? Nguyên nhân và cơ chế chi tiết

Sỏi mật hình thành do nhiều nguyên nhân khác nhau, liên quan trực tiếp đến chế độ ăn uống, lối sống và thay đổi sinh lý trong cơ thể. Người bệnh cần tìm hiểu sỏi mật hình thành như thế nào để biết cách kiểm soát và phòng ngừa bệnh hiệu quả hơn.

Sỏi mật hình thành như thế nào?

Sỏi mật hình thành khi có sự thay đổi trong thành phần của dịch mật, bao gồm cholesterol, bilirubin và muối mật. Những thành phần này không duy trì tỷ lệ cân bằng có thể kết tinh thành các tinh thể rắn, dần dần phát triển thành sỏi. Quá trình này có thể mất nhiều năm, diễn tiến âm thầm cho đến khi kích thước sỏi đủ lớn để gây ra triệu chứng.

Nguyên nhân gây sỏi mật

Sỏi mật hình thành như thế nào? Có nhiều nguyên nhân dẫn đến hình thành sỏi mật trong túi mật, bao gồm:

1. Quá nhiều cholesterol trong dịch mật

Gan tiết cholesterol vào dịch mật để hỗ trợ tiêu hóa. Tuy nhiên, khi lượng cholesterol vượt quá khả năng hòa tan của dịch mật, phần cholesterol dư thừa sẽ kết tinh và dần hình thành sỏi mật. Nguyên nhân có thể do:

• Gan sản xuất quá nhiều cholesterol: Một số tình trạng như béo phì, tiểu đường và hội chứng chuyển hóa có thể làm tăng mức cholesterol trong dịch mật.
• Thiếu muối mật: Muối mật giúp hòa tan cholesterol. Nếu nồng độ muối mật thấp, cholesterol sẽ kém hòa tan hơn, làm tăng nguy cơ kết tinh thành sỏi.
• Chế độ ăn nhiều chất béo: Chế độ ăn giàu chất béo bão hòa và cholesterol có thể thúc đẩy quá trình tiết cholesterol vào dịch mật.

2. Nồng độ bilirubin trong dịch mật tăng cao

Bilirubin là một chất được tạo ra khi cơ thể phân hủy hồng cầu. Thông thường, bilirubin được gan xử lý và thải qua dịch mật. Tuy nhiên, nếu bilirubin dư thừa trong dịch mật, có thể dẫn đến sự hình thành sỏi sắc tố. Nguyên nhân chủ yếu do: (1)

• Bệnh lý về gan: Các bệnh như xơ gan và viêm gan có thể làm tăng mức bilirubin.
• Rối loạn huyết học: Các bệnh như thiếu máu hồng cầu hình liềm hoặc bệnh tan máu di truyền khiến cơ thể phá hủy hồng cầu nhiều hơn, làm tăng bilirubin vượt mức bình thường.
• Nhiễm trùng đường mật: Nhiễm trùng mạn tính trong ống mật có thể làm tăng bilirubin, từ đó thúc đẩy quá trình hình thành sỏi mật.

3. Rối loạn chức năng co bóp của túi mật

Túi mật có nhiệm vụ lưu trữ và giải phóng dịch mật vào ruột non để hỗ trợ tiêu hóa. Nếu túi mật không co bóp và đẩy dịch mật ra thường xuyên, dịch mật sẽ bị ứ đọng, làm tăng nguy cơ tạo sỏi. Tình trạng này thường xảy ra trong các trường hợp sau:

• Nhịn ăn lâu hoặc giảm cân nhanh chóng: Nhịn ăn kéo dài hoặc giảm cân đột ngột làm giảm tần suất co bóp của túi mật, gây ứ đọng dịch mật.
• Mang thai: Sự thay đổi nội tiết tố, đặc biệt là gia tăng esterone trong thai kỳ sẽ làm chậm quá trình co bóp của túi mật.
• Bệnh lý thần kinh: Một số bệnh lý ảnh hưởng đến chức năng thần kinh, như tổn thương tủy sống, có thể làm suy giảm hoạt động co bóp của túi mật.

4. Mất cân bằng thành phần dịch mật

Tình trạng mất cân bằng giữa cholesterol, muối mật và bilirubin có thể dẫn đến hình thành sỏi mật, thường liên quan đến các yếu tố sau:

• Tăng nồng độ estrogen: Mức estrogen cao do mang thai hoặc sử dụng liệu pháp hormone có thể làm tăng tiết cholesterol.
• Yếu tố di truyền: Trong một số trường hợp, tiết nhiều cholesterol vào dịch mật cũng có thể xuất phát từ nguyên nhân di truyền.
• Tác động của thuốc: Một số loại thuốc giảm cholesterol có thể làm tăng lượng cholesterol trong dịch mật, vô tình thúc đẩy sự hình thành sỏi.

Các loại sỏi mật và cơ chế hình thành

Các loại sỏi mật hình thành như thế nào? Sỏi mật được phân loại thành ba nhóm chính dựa trên thành phần và cơ chế hình thành: (2)

1. Sỏi cholesterol

Sỏi cholesterol là loại sỏi mật phổ biến nhất, chiếm khoảng 80% trường hợp. Thành phần chính là cholesterol kết tinh, đôi khi có sự góp mặt của canxi và một số chất khác.

Cơ chế hình thành: Khi dịch mật có quá nhiều cholesterol nhưng thiếu muối mật hoặc lecithin để hòa tan, cholesterol sẽ kết tinh thành hạt nhỏ. Các hạt này kết hợp lại và dần phát triển thành sỏi.

2. Sỏi sắc tố

Sỏi sắc tố thường có màu nâu hoặc đen, hình thành do sự gia tăng bilirubin trong dịch mật. Thành phần chính gồm bilirubin và muối canxi.

Cơ chế hình thành: Tình trạng nhiễm trùng đường mật, tan máu hoặc bệnh gan có thể làm tăng bilirubin trong dịch mật. Bilirubin kết hợp với canxi tạo thành sỏi sắc tố.

3. Sỏi hỗn hợp

Sỏi hỗn hợp chứa cả thành phần cholesterol, sắc tố, canxi và muối mật, thường gặp ở những người có vấn đề về đường mật.

Cơ chế hình thành: Xảy ra do sự mất cân bằng trong thành phần mật, thường liên quan đến nhiễm trùng đường mật hoặc bệnh lý gan.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ hình thành sỏi mật

Có nhiều yếu tố có thể làm tăng nguy cơ hình thành sỏi mật, bao gồm:

1. Yếu tố liên quan đến cơ địa và di truyền

Một số đặc điểm sinh học có thể làm tăng nguy cơ sỏi mật:

• Di truyền: Người có tiền sử gia đình bị sỏi mật có nguy cơ cao hơn.
• Giới tính: Phụ nữ có tỷ lệ mắc sỏi mật cao hơn nam giới, do hormone estrogen làm tăng mức cholesterol trong dịch mật.
• Tuổi tác: Người trên 40 tuổi có nguy cơ cao hơn do sự thay đổi trong thành phần mật.

2. Chế độ ăn uống và lối sống

Lối sống và thói quen ăn uống có ảnh hưởng lớn đến nguy cơ mắc sỏi mật:

• Chế độ ăn nhiều cholesterol và ít chất xơ có thể làm mất cân bằng thành phần mật.
• Giảm cân quá nhanh hoặc nhịn ăn làm túi mật ít hoạt động, khiến dịch mật ứ đọng.
• Béo phì làm tăng sản xuất cholesterol trong mật, góp phần tạo sỏi.

3. Ảnh hưởng bởi các bệnh lý

Một số bệnh lý có thể làm tăng nguy cơ sỏi mật, bao gồm:

• Tiểu đường: Người mắc tiểu đường thường có mức triglyceride cao, bệnh thần kinh tự chủ, làm tăng nguy cơ hình thành sỏi mật.
• Xơ gan và bệnh gan mạn tính: Xơ gan và bệnh gan mạn tính gây rối loạn chuyển hóa bilirubin, làm tăng nguy cơ hình thành sỏi sắc tố.
• Thiếu máu tán huyết: Tăng phân hủy hồng cầu, làm tăng bilirubin trong mật.

4. Yếu tố khác

Một số yếu tố khác cũng có thể góp phần làm tăng nguy cơ mắc sỏi mật:

• Hormone estrogen và progesterone trong thai kỳ làm giảm vận động túi mật, tăng nguy cơ hình thành sỏi.
• Liệu pháp hormone thay thế và thuốc tránh thai làm tăng nồng độ cholesterol trong mật.
• Giảm cân ảnh hưởng đến quá trình tiết mật, dễ dẫn đến hình thành sỏi mật.

Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Phòng khám Đa khoa Tâm Anh Quận 7, Quý khách vui lòng liên hệ:

Bài viết trên đây đã giải đáp thắc mắc sỏi mật hình thành như thế nào. Hy vọng qua đây, người bệnh đã có thêm nhiều cập nhật hữu ích liên quan đến vấn đề sức khỏe, nên đến bệnh viện thăm khám định kỳ.