3 nhóm thuốc cắt cơn hen cho trẻ hiệu quả được bác sĩ khuyên dùng

Hiện nay, có nhiều loại thuốc cắt cơn hen cho trẻ hiệu quả đã được các bác sĩ khuyến cáo sử dụng, giúp giãn phế quản tức thì và kiểm soát triệu chứng một cách an toàn. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về các loại thuốc cắt cơn hen phổ biến nhất cho trẻ em và cách sử dụng đúng để đạt hiệu quả tối ưu.

Hen phế quản là bệnh lý viêm đường hô hấp mạn tính thường gặp nhất ở trẻ em, tùy từng mức độ và từng giai đoạn bệnh trẻ có các biểu hiện lâm sàng khác nhau, trẻ có thể bị bùng phát cơn hen cấp gây khó thở đột ngột hoặc hen kéo dài dai dẳng. Khi cơn hen bùng phát, việc xử lý nhanh chóng và đúng cách là vô cùng quan trọng để giúp trẻ thoát khỏi tình trạng nguy hiểm.

Tầm quan trọng của thuốc cắt cơn hen cho trẻ

Thuốc cắt cơn hen có tác dụng nhanh, làm giảm nhanh các triệu chứng như thở khò khè, tức ngực, khó thở… Thuốc cắt cơn hen đóng vai trò quan trọng trong việc xử lý kịp thời và hiệu quả các cơn hen cấp tính ở trẻ em. Việc sử dụng thuốc cắt cơn giúp giãn phế quản nhanh chóng, cải thiện lưu thông không khí và giảm các triệu chứng nguy hiểm này một cách tức thì.

Ngoài ra, thuốc cắt cơn hen cho trẻ còn giúp ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng như suy hô hấp và giảm nguy cơ phải nhập viện cấp cứu. Đối với trẻ em, việc kiểm soát tốt bệnh hen và giảm tối đa các đợt cấp của bệnh hỗ trợ duy trì các hoạt động thể lực, học tập bình thường và cải thiện chất lượng cuộc sống của trẻ. Chính vì thế, hiểu rõ và sử dụng đúng loại thuốc cắt cơn theo hướng dẫn của bác sĩ là điều cần thiết để đảm bảo an toàn cho trẻ.

Tuy nhiên, sử dụng các thuốc cắt cơn hen cho trẻ sai liều hoặc sai đường dùng có thể gây ra tác dụng phụ như nhịp tim nhanh, run tay và cảm giác lo lắng hoặc căng thẳng… Những triệu chứng này thường sẽ hết trong thời gian ngắn. Hãy trao đổi với bác sĩ nếu lo lắng về tác dụng phụ.

Các loại thuốc cắt cơn hen cho trẻ hiện nay

Các loại thuốc cắt cơn hen cho trẻ bao gồm:

1. Thuốc giãn phế quản

1.1. Thuốc cường β2 adrenergic

Cơ chế tác dụng: Cơ trơn đường hô hấp có nhiều Receptor β2, khi các Receptor β2 bị kích thích sẽ gây giãn cơ trơn khí phế quản do làm tăng cAMP trong tế bào. Khi dùng dưới dạng khí dung, các thuốc cường β2 ức chế giải phóng Histamin và Leucotriene khỏi dưỡng bào ở phổi, làm tăng hoạt động của hệ thống lông mao, giảm tính thấm của mao mạch phổi và ức chế Phospholipase A2, tăng khả năng chống viêm của Corticoid khí dung.

Các thuốc cường β2 Adrenergic được chia làm 2 loại:

• Loại có tác dụng ngắn (Short Acting β2 Aagonist: SABA): Salbutamol, Terbutalin, Fenoterol chủ yếu dùng để điều trị cơn hen cấp; Thuốc dùng dưới dạng hít hoặc khí dung, tác dụng sau 2 – 3 phút, kéo dài 3- 5 giờ.
• Loại có tác dụng dài (Long Acting β2 Agonist: LABA): Salmeterol, Formoterol gắn vào Receptor β2 mạnh hơn Salbutamol, tác dụng kéo dài khoảng 12 giờ, dùng phối hợp với Corticoid để dự phòng dài hạn và kiểm soát hen. (1)

Tác dụng không mong muốn thường gặp: đánh trống ngực, nhịp tim nhanh, run nhẹ (đặc biệt ở đầu ngón tay). Hiếm gặp: nhức đầu, mất ngủ, giãn mạch ngoại biên, loạn nhịp tim, hạ kali máu, tăng Glucose và Acid béo tự do trong máu, phản ứng quá mẫn.

Các loại thuốc trị hen phế quản ở trẻ thường sử dụng:

• Salbutamol:
  • Cơn hen cấp: hít định liều mỗi lần 100 – 200 μg (1- 2 xịt), tối đa 3 – 4 lần/ ngày. Hoặc: tiêm bắp hoặc tiêm dưới da mỗi lần 500 μg, nhắc lại sau mỗi 4 giờ nếu cần.
  • Cơn hen cấp nặng kịch phát: khí dung 2,5 – 5 mg hoặc tiêm tĩnh mạch chậm.
  • Phòng cơn hen do gắng sức: hít 100 – 200 μg (1- 2 xịt) trước khi vận động 15 – 30 phút, hoặc uống 2 – 4 mg trước khi vận động 2 giờ.
  • Khi thuốc dùng đường khí dung, nồng độ thuốc trong máu chỉ bằng 1/10 – 1/50 so với đường uống.
• Terbutaline:
  • Liều dùng: cơn hen cấp: hít 250 – 500 μg (1 – 2 lần xịt)/ lần hoặc tiêm tĩnh mạch chậm.
  • Bambuterol là tiền chất của Terbutalin, mỗi ngày uống một lần 10 – 20 mg trước khi đi ngủ
• Salmeterol:
  • Liều dùng: mỗi lần hít 50 – 100 μg (2 – 4 xịt), 2 lần/ ngày.
  • Thuốc được chỉ định cho trẻ  trên 4 tuổi.

1.2. Thuốc ức chế phó giao cảm

Ipratropium Bromid (Atrovent): Là dẫn xuất amin bậc 4, dùng đường hít. Khi khí dung, chỉ khoảng 1% thuốc được hấp thu, 90%  thuốc  qua  đường tiêu hóa, không được hấp thu, thải theo phân nên ít gây tác dụng không mong muốn toàn thân.

Tác dụng giãn phế quản của Ipratropium trên người bệnh hen thường chậm và không mạnh bằng thuốc cường β2 tác dụng ngắn (SABA), nên thường chỉ được phối hợp sử dụng khi các thuốc nhóm SABA không đủ mạnh hoặc có tác dụng phụ nặng. Phối hợp Ipratropium với SABA làm giãn phế quản mạnh hơn, cho phép giảm liều SABA nên hạn chế được tác dụng phụ của SABA. Khí dung Ipratropium có tác dụng tối đa sau 30 – 60 phút, thời gian tác dụng kéo dài 6 – 10 giờ. (2)

• Tác dụng không mong muốn: khô miệng, buồn nôn, táo bón, đau đầu.
• Liều dùng: hít định liều: mỗi lần 20 – 40 μg (1 – 2 xịt), 3 – 4 lần/ ngày.
• Berodual (Ipratropium Bromide + Fenoterol): Mỗi lần xịt có 20 μg Ipratropium và 50 μg Fenoterol. Liều thông thường 1 – 2 xịt/ lần, ngày 3 lần.
• Oxitropium: có tác dụng tương tự như Ipratropium.

1.3. Nhóm Xanthin

Theophylin là Base Xanthine (cùng với Cafein và Theobromin) có nhiều trong chè, cà phê, ca cao.

Cơ chế tác dụng: Do ức chế Phosphodiesterase – Enzym giáng hóa cAMP, Theophylin làm tăng cAMP trong tế bào nên tác dụng tương tự thuốc cường Adrenergic.

• Trên hô hấp: làm giãn phế quản, đồng thời kích thích trung tâm hô hấp ở hành não, làm tăng biên độ và tần số hô hấp.
• Trên tim mạch: làm tăng biên độ, tần số và lưu lượng tim, tăng sử dụng oxy của cơ tim và tăng lưu lượng mạch vành.
• Trên thần kinh trung ương: tác dụng kích thích thần kinh trung ương kém cafein, kích thích các hoạt động của vỏ não, gây mất ngủ có thể do tác dụng lên hệ thống lưới kích thích.
• Làm giãn cơ trơn đường mật và niệu quản.
• Theophylin được chuyển hóa qua gan. Nồng độ trong huyết tương, thời gian bán thải của Theophylin thay đổi đáng kể trong một số tình trạng sinh lý và bệnh lý (tăng trong suy tim, xơ gan, nhiễm virus, người cao tuổi) hoặc do tương tác thuốc, trong khi giới hạn an toàn giữa liều điều trị và liều độc của Theophylin khá hẹp. Tác dụng giãn phế quản của Theophylin không mạnh bằng các thuốc kích thích β2, trong khi nguy cơ xuất hiện các tác dụng không mong muốn khá cao, vì vậy Theophylin không phải là thuốc đầu tiên được lựa chọn đầu tiên trong cắt cơn hen.

Hiện nay, Theophylin uống giải phóng nhanh ít được dùng trong điều trị hen, chủ yếu dùng Theophylin giải phóng chậm, giúp duy trì đủ nồng độ thuốc trong máu trong 12 giờ để điều trị dự phòng và kiểm soát hen về đêm. Trong cơn hen nặng, Theophylline được dùng phối hợp với các thuốc cường β2 hoặc Corticoid để làm tăng tác dụng giãn phế quản, nhưng lại có thể làm tăng tác dụng không mong muốn của thuốc cường β2 (hạ kali máu).

Theophylin có thể dùng đường tiêm là Aminophylin, hỗn hợp của Theophylin và Ethylendiamin, tan trong nước gấp 20 lần so với Theophylin đơn độc. Trong điều trị cơn hen nặng, tiêm tĩnh mạch Aminophylin rất chậm (ít nhất trong 20 phút).

• Tác dụng không mong muốn: thường gặp nhịp tim nhanh, tình trạng kích thích, bồn chồn, buồn nôn, nôn. Ít gặp: kích ứng đường tiêu hóa, đau đầu, chóng mặt, mất ngủ, run, co giật, loạn nhịp tim, hạ huyết áp, phản ứng dị ứng.
• Liều dùng: Viên Theophylin giải phóng chậm (Theostat, Nuelin SA): mỗi lần uống 200 – 400 mg, cách 12 giờ uống 1 lần.
• Aminophylin: Tiêm tĩnh mạch chậm ít nhất trong 20 phút liều 5 mg/ kg.

2. Thuốc chống viêm Glucocorticoid (GC)

Glucocorticoid có hiệu quả rất tốt trong điều trị hen phế quản ở trẻ em, do thuốc có tác dụng chống viêm, làm giảm phù nề, giảm bài tiết dịch nhầy vào lòng phế quản và làm giảm các phản ứng dị ứng. Glucocorticoid phục hồi đáp ứng của các Receptor β2 với các thuốc cường β2 Adrenergic.

• Corticoid đường toàn thân: điều trị cơn hen cấp nặng hoặc để kiểm soát hen mạn tính nặng.
• Hen nặng cấp tính: người lớn uống Prednisolon 40 – 50 mg/ ngày, ít nhất trong 5 ngày (trẻ em 1 – 2 mg/ kg/ ngày, trong 3 ngày), sau đó điều chỉnh liều theo đáp ứng của người bệnh, hoặc tiêm tĩnh mạch Hydrocortison 400mg/ ngày, chia làm 4 lần.

Hen mạn tính nặng không đáp ứng với các thuốc điều trị hen khác, hít GC liều cao phối hợp với uống GC mỗi ngày một lần vào buổi sáng. Cần tìm liều thấp nhất đủ kiểm soát được triệu chứng.

Corticoid dùng dưới dạng hít có tác dụng để điều trị dự phòng hen phế quản ở trẻ, ít gây tác dụng không mong muốn toàn thân. Bắt buộc phải dùng thuốc đều đặn để đạt lợi ích tối đa và làm giảm nguy cơ tăng nặng của hen.

Tác dụng không mong muốn tại chỗ thường gặp khi dùng GC dạng hít là nhiễm nấm Candida miệng họng, khản tiếng và ho. Dùng liều cao kéo dài có thể gây ức chế thượng thận, giảm mật độ khoáng ở xương, tăng nhãn áp.

• Các GC dùng đường hít: Beclometason Dipropionat, Budesonid và Fluticason Propionate, Ciclesonid, Mometason Furoat.
• Chế phẩm phối hợp: Symbicort chứa Formoterol và Budesonide với các hàm lượng Formoterol / Budesonid mỗi lần xịt là 4,5 μg/ 80 μg; 4,5μg/ 160 μg; 9μg/ 320μg.
• Fluticason Propionat: Hít định liều mỗi lần 100 – 250 μg, 2 lần/ ngày. Trẻ em 4 – 16 tuổi: mỗi lần 50 – 100 μg, 2 lần/ ngày
• Chế phẩm phối hợp: Seretide chứa Salmeterol và Fluticason Propionat với các hàm lượng Salmeterol / Fluticason Propionat mỗi lần xịt là 25 μg/ 50 μg; 25 μg/ 125 μg; 25 μg/ 250 μg.

Khí dung trong điều trị cơn hen cấp

Trong điều trị cơn hen cấp, khí dung (Nebulization) đóng vai trò quan trọng và hiệu quả trong việc cải thiện tình trạng hô hấp của bệnh nhân. Dưới đây là những vai trò cụ thể của khí dung trong điều trị cơn hen cấp:

1. Giãn phế quản nhanh chóng

Khí dung giúp đưa thuốc giãn phế quản (như Salbutamol, Ipratropium Bromide) trực tiếp vào đường hô hấp. Thuốc được khuếch tán dưới dạng các hạt có kích thước siêu nhỏ dễ dàng đi đến các phế quản bị co thắt, giúp giãn phế quản nhanh chóng, cải thiện lưu thông không khí.

2. Giảm triệu chứng tức thì

Cắt cơn khó thở và khò khè nhanh hơn so với đường uống hoặc tiêm.

3. Tăng hiệu quả của thuốc

Khí dung giúp thuốc phân bố đều và thấm sâu vào các phế nang và tiểu phế quản nhỏ. Hiệu quả điều trị cao hơn, nhất là trong các trường hợp hen nặng hoặc khi bệnh nhân khó hít sâu.

4. Giảm tác dụng phụ toàn thân

Vì thuốc chủ yếu tác động tại chỗ ở phổi nên giảm thiểu tác dụng phụ toàn thân so với đường uống hay tiêm.

5. Sử dụng dễ dàng và phù hợp cho mọi lứa tuổi

Đặc biệt hiệu quả với trẻ nhỏ, người cao tuổi và bệnh nhân nặng không thể sử dụng bình xịt định liều. Không cần phối hợp động tác hít sâu và bấm xịt, chỉ cần thở bình thường.

6. Phối hợp nhiều loại thuốc

Có thể phối hợp thuốc giãn phế quản với Corticosteroid dạng khí dung (như Budesonide) để tăng hiệu quả chống viêm và giảm phù nề đường thở. Khí dung là một phương pháp quan trọng và hiệu quả trong điều trị cơn hen cấp, giúp giãn phế quản nhanh, giảm triệu chứng tức thì và hạn chế tác dụng phụ toàn thân.

Lưu ý khi sử dụng thuốc cắt cơn hen cho trẻ em

Theo bác sĩ Hạnh thuốc khoa Nhi, BVĐK Tâm Anh cho biết, để việc sử dụng thuốc cắt cơn hen cho trẻ em mang lại hiệu quả tối ưu, cha mẹ cần phải sử dụng thuốc theo đơn thuốc đã được bác sĩ kê. Việc tuân thủ phác đồ điều trị hen phế quản, sử dụng thuốc đúng kỹ thuật, đúng thời gian là cách tốt nhất để kiểm soát cơn hen cho trẻ.

Ngoài ra, một phần quan trọng trong việc sử dụng thuốc cắt cơn hen cho trẻ em hiệu quả là tìm hiểu các bước cần thực hiện hàng ngày, hàng tuần, hàng tháng và hàng năm. Điều quan trọng nữa là phải hiểu mục đích của từng phần trong việc theo dõi các triệu chứng và điều chỉnh phương pháp điều trị. Cụ thể:

• Hiểu về các loại thuốc điều trị hen suyễn khác nhau và cách sử dụng thuốc.
• Học cách nhận biết và ghi lại các triệu chứng hen phế quản trở nên trầm trọng hơn.
• Biết xử trí tại nhà khi bệnh hen phế quản của trẻ trở nên trầm trọng hơn.
• Theo dõi tần suất xuất hiện các triệu chứng hen và các cơn hen nặng  ở trẻ.
• Đánh giá hiệu quả điều trị của thuốc cắt cơn hen cho trẻ theo mức độ kiểm soát hen.
• Lưu ý bất kỳ tác dụng phụ nào của thuốc, chẳng hạn như run tay, hồi hộp, nhịp tim nhanh…
• Đánh giá chức năng phổi mỗi 3-6 tháng ở trẻ trên 6 tuổi bằng đo chức năng hô hấp.
• Đo mức độ ảnh hưởng của các triệu chứng của bệnh đến các hoạt động hàng ngày như vui chơi, học tập, giấc ngủ và thể thao.
• Điều chỉnh thuốc khi các triệu chứng trở nên trầm trọng hơn.
• Thăm khám bác sĩ chuyên khoa định kỳ theo hẹn.

Câu hỏi liên quan

1. Thuốc cắt cơn hen cho trẻ có thể dùng hàng ngày không?

Không sử dụng thuốc cắt cơn hen thuộc nhóm cường β2 Adrenergic tác dụng ngắn hàng ngày. Dùng kéo dài có nguy cơ run tay chân, đau đầu, đánh trống ngực, hạ kali máu, trẻ đáp ứng kém với các thuốc giãn phế quản khi lên cơn cấp nặng kịch phát. Do vậy chỉ sử dụng thuốc cắt cơn hen cho trẻ theo chỉ định bác sĩ đã kê đơn, trường hợp trẻ không thuyên giảm bố mẹ nên đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất để bác sĩ thăm khám.

2. Cho trẻ dùng thuốc cắt cơn hen quá liều có sao không?

Nếu cho trẻ dùng thuốc cắt cơn hen quá liều thuốc có thể gây ra tình trạng run tay chân, buồn nôn và nôn. Ngoài ra, sử dụng thuốc cắt cơn hen cho trẻ quá liều cũng có thể gây ra một số tác dụng phụ khác như cảm giác hồi hộp, nhịp tim nhanh và loạn nhịp tim,… Tuy nhiên, tình trạng này có thể cải thiện và không để lại hậu quả lâu dài sau khi trẻ ngừng sử dụng thuốc. Trong trường hợp, các tác dụng phụ này không cải thiện cha mẹ cần khám tại cơ sở y tế để bác sĩ loại trừ thêm các căn nguyên khác.

3. Thuốc cắt cơn hen có ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ không?

Những trường hợp trẻ hen nặng kéo dài, triệu chứng hen không được kiểm soát khi sử dụng ICS hàng ngày liều thấp hoặc trung bình mà cần tăng liều hoặc phối hợp thuốc Glucocorticoid toàn thân có ảnh hưởng đến sự phát triển chiều cao của trẻ. Tuy nhiên, điều này dường như chỉ xảy ra trong năm đầu tiên điều trị. Bởi theo các nghiên cứu dài hạn cho thấy đây chỉ là sự chậm phát triển tạm thời và nó không ảnh hưởng đến quá trình phát triển, trưởng thành dài hạn ở trẻ.

Nếu có thêm những thắc mắc liên quan đến thuốc cắt cơn hen cho trẻ hiệu quả hoặc gặp phải vấn đề trong quá trình chăm sóc, kiểm soát hen phế quản ở trẻ cần được tư vấn, giúp đỡ có thể liên hệ đến BVĐK Tâm Anh theo phương thức:

Bên trên là thông tin về tầm quan trọng và cách sử dụng thuốc cắt cơn hen cho trẻ phù hợp, hiệu quả. Hy vọng, qua những chia sẻ trong bài sẽ giúp bạn có thêm kiến thức trong việc chăm sóc và kiểm soát hiệu quả tình trạng hen phế quản ở trẻ.