Người chạy thận nên ăn gì, kiêng gì để duy trì sức khỏe tốt?

Người chạy thận nên ăn gì và chạy thận kiêng ăn gì là vấn đề được rất nhiều người quan tâm. Bởi chế độ dinh dưỡng và sinh hoạt có ảnh hưởng trực tiếp đến tình trạng sức khỏe, diễn tiến của người bị bệnh thận.

Bài viết được tư vấn bởi Trung tâm Thông tin Y khoa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM.

Vai trò của chế độ ăn cho người chạy thận

Trước khi tìm hiểu bệnh nhân chạy thận nên ăn gì, chúng ta cần biết vai trò của chế độ dinh dưỡng với người đang chạy thận. Áp dụng chế độ ăn uống phù hợp với thận là việc làm quan trọng đối với sức khỏe của người bệnh suy thận, đang chạy thận nhân tạo.

Khi mắc bệnh suy thận, thận của người bệnh không thể hoạt động như thận khỏe mạnh (giúp loại bỏ chất thải, chất lỏng dư thừa ra khỏi cơ thể). Chạy thận nhân tạo giúp thực hiện các chức năng mà thận đã làm khi cơ quan này còn khỏe mạnh, nhưng không thể thay thế hoàn toàn cho thận khỏe mạnh.

Một số chất thải, chất lỏng vẫn có thể tích tụ trong cơ thể người bệnh, đặc biệt là giữa các lần lọc máu. Theo thời gian, chất thải và chất lỏng dư thừa trong máu có thể dẫn đến những vấn đề về xương khớp, tim mạch… Người bệnh cần thay đổi cách ăn uống để nhận được lợi ích tối ưu hơn và cảm thấy khỏe mạnh, thoải mái hơn khi chạy thận.

Ví dụ, khi bị suy thận, người bệnh cần hạn chế dung nạp chất lỏng, kali, muối và phốt pho. Điều này giúp người bệnh kiểm soát huyết áp, hỗ trợ ngăn ngừa tình trạng giữ nước (khi cơ thể tích tụ quá nhiều chất lỏng) giữa các lần chạy thận. Vậy chế độ ăn của người chạy thận như thế nào? Người chạy thận nên ăn gì?

Chế độ ăn cho người chạy thận như thế nào?

Bác sĩ sẽ tư vấn cho người bệnh đang chạy thận hiểu về chế độ ăn uống, cách dung nạp chất lỏng thân thiện với thận và các thay đổi nào cần thực hiện dựa trên tình trạng sức khỏe, kết quả xét nghiệm của người bệnh, chẳng hạn như:

• Ăn nhiều protein (chất đạm): Cơ thể cần protein để xây dựng cơ bắp, giúp chữa lành và duy trì sức khỏe. Nhu cầu protein của người đang chạy thận cao hơn bình thường do quá trình chạy thận loại bỏ một số protein có trong máu. Vì vậy, người bệnh cần ăn nhiều protein hơn để bù vào lượng protein đã mất. Các protein này có vai trò quan trọng để giúp động mạch và tĩnh mạch của người bệnh vận chuyển dưỡng chất đến những bộ phận còn lại trong cơ thể. Do đó, những loại thực phẩm giàu protein chính là sự lựa chọn phù hợp khi chưa biết người chạy thận nên ăn gì. (1)
• Tránh tiêu thụ natri (muối) vượt mức bác sĩ khuyến nghị: Natri đóng vai trò quan trọng trong hoạt động của cơ thể, nhưng lượng natri quá cao có thể gây hại cho những người mắc bệnh thận. Khi thận hoạt động không tốt sẽ dẫn đến việc không loại bỏ được lượng natri dư thừa. Cơ thể có quá nhiều natri có thể giữ lại chất lỏng, khiến thận và tim phải làm việc nhiều hơn. Điều này theo thời gian có thể dẫn đến tình trạng tăng huyết áp, khiến bệnh thận diễn tiến nghiêm trọng hơn. Lượng natri có trong thực phẩm tự nhiên đủ để duy trì mức độ có ích cho cơ thể. Tuy nhiên, natri thường có trong nhiều loại thực phẩm đóng hộp, thực phẩm chế biến sẵn… thường xuyên sử dụng các loại thực phẩm này có thể dẫn đến việc ăn quá nhiều muối, tích tụ natri trong cơ thể.
• Hạn chế dung nạp chất lỏng: Người bị suy thận cần hạn chế dung nạp lượng chất lỏng (uống hoặc ăn mỗi ngày). Khi chạy thận, người bệnh thường không đi tiểu nhiều hoặc không đi tiểu. Chạy thận sẽ giúp loại bỏ các chất lỏng dư thừa ra khỏi cơ thể. Thế nên ăn, uống quá nhiều chất lỏng có thể khiến chất lỏng tích tụ giữa các lần chạy thận. Tình trạng giữ nước (tích tụ quá nhiều chất lỏng trong cơ thể) có thể gây nguy hiểm, dẫn đến các vấn đề như sưng tấy, tăng huyết áp, khó thở, giảm protein máu, nhiễm trùng phổi (như viêm phổi), suy tim…
• Kiểm soát lượng kali trong khẩu phần: Cơ thể cần kali (có trong hầu hết các loại thực phẩm vì nhiều lý do. Những người đang chạy thận nhân tạo cần duy trì mức kali hợp lý trong cơ thể. Kali giữ vai trò quan trọng trong việc giúp cơ bắp co lại và giãn nở. Tim là cơ nên duy trì mức kali hợp lý giúp tim đập đúng cách. Trong cơ thể có quá nhiều kali có thể dẫn đến tình trạng đau tim, thậm chí gây tử vong. (2)
• Hạn chế ăn phốt pho: Phốt pho có trong một số loại thực phẩm tự nhiên, nhưng thường được thêm vào thực phẩm để bảo quản. Phốt pho giúp cơ thể hình thành răng và xương, cung cấp thêm năng lượng và tạo ra một phần của DNA. Người đang chạy thận cần hạn chế dung nạp phốt pho do khi cơ thể có quá nhiều chất này có thể khiến xương bị giòn, gây tăng huyết áp, làm lắng đọng canxi trong tĩnh mạch và các cơ quan, dẫn đến những vết loét đau trên da.

Xem thêm:

• Chế độ ăn cho người chạy thận nhân tạo giúp bữa ăn đủ dinh dưỡng
• Người chạy thận uống bao nhiêu nước là đủ?

Người chạy thận nên ăn gì?

Với thắc mắc người đang chạy thận nên ăn gì, các chuyên gia khuyến nghị người bệnh nên ăn những loại thực phẩm phù hợp, có ích, chứa các dưỡng chất dễ bị thiếu hụt do quá trình chạy thận, chẳng hạn như:

1. Người chạy thận nên ăn đạm quý có giá trị sinh học cao

Người chạy thận nên ăn đạm quý có giá trị sinh học cao để dung nạp đủ lượng axit amin cần thiết. Lượng đạm này cũng có tỷ lệ hấp thu cao, ví dụ như thịt, cá, trứng, sữa… Trong lượng đạm được dung nạp, tỷ lệ protein động vật nên lớn hơn 60%, người bệnh cần hạn chế dùng những loại đạm thực vật từ các loại đậu. Theo khuyến nghị, người chạy thận nên dung nạp 1,2 gam đạm quý/kg cân nặng/ngày (tham khảo thêm ý kiến của bác sĩ).

2. Thực phẩm chứa nhiều canxi

Thực phẩm chứa nhiều canxi cũng là đáp án phù hợp cho câu hỏi người chạy thận nên ăn gì. Theo khuyến nghị, người chạy thận nên dung nạp 1,300 mg canxi/ngày (tham khảo thêm ý kiến của bác sĩ). Một số loại thực phẩm giàu canxi mà người bệnh có thể cân nhắc đưa vào khẩu phần bao gồm: thủy hải sản (tôm, cá, mực…), sữa, các chế phẩm từ sữa (sữa chua, phô mai, bánh bông lan…), các loại hạt, đậu, rau lá xanh.

3. Thực phẩm giàu vitamin nhóm B

Thực phẩm giàu vitamin nhóm B giúp người chạy thận chuyển hóa thức ăn thành năng lượng hiệu quả hơn, hỗ trợ duy trì sức khỏe của hệ thần kinh, giảm nguy cơ suy nhược, bù vào lượng vitamin nhóm B đã mất trong quá trình chạy thận… Các thực phẩm giàu vitamin nhóm B người chạy thận có thể đưa vào khẩu phần bao gồm: trứng, cá, sữa, thịt gia cầm bỏ da, các loại hạt, rau xanh…

4. Chạy thận nên ăn thực phẩm nhiều vitamin C

Vitamin C giúp người bệnh nâng cao hệ thống miễn dịch, giảm nguy cơ mắc bệnh nhiễm trùng sau khi chạy thận. Người chạy thận nên đưa các thực phẩm giàu vitamin C vào khẩu phần, ví dụ như: kiwi, dâu, dứa, bưởi, bắp cải, cải bó xôi, ớt chuông…

5. Bệnh nhân chạy thận nên ăn thực phẩm giàu sắt tốt

Người chạy thận nên ăn gì chứa nhiều sắt để góp phần thúc đẩy quá trình sản xuất máu trong cơ thể diễn ra hiệu quả hơn. Những loại thực phẩm giàu sắt, có lợi cho người chạy thận gồm: hải sản (hến, tôm, sò điệp…), thịt bò, heo nạc bỏ da, các loại hạt, rau màu xanh thẫm…

6. Thực phẩm giàu folate tốt cho người chạy thận

Người chạy thận thường bị thiếu hụt folate (vitamin B9) trong cơ thể, do đó người bệnh nên tiêu thụ thực phẩm chứa nhiều folate. Những loại thực phẩm chứa nhiều folate, có ích cho người chạy thận bao gồm: trứng, củ quả, các loại rau lá xanh (bắp cải Brussel, cải cúc…).

Xem thêm:

• Người chạy thận nên ăn trái cây gì?

Bệnh nhân chạy thận kiêng ăn gì?

Bên cạnh việc tìm hiểu người chạy thận nên ăn gì, người bệnh cần biết chạy thận nên kiêng ăn gì. Có thể tham khảo tránh các món sau:

1. Món ăn mặn, nhiều muối

Bánh quy, khoai tây chiên, bánh quy giòn dễ được tiêu thụ với khẩu phần lớn, có xu hướng chứa nhiều muối trong thành phần. Người chạy thận nên hạn chế dùng nhóm thực phẩm này. Bên cạnh đó, người bệnh thận cũng không nên dùng cá muối, cá khô, thịt muối, mì ăn liền, pizza đông lạnh, thịt chế biến, tôm đông lạnh… có chứa nhiều muối.

2. Thực phẩm chế biến sẵn

• Hầu hết những loại thực phẩm đóng hộp, chế biến sẵn đều có chứa hàm lượng natri cao, do muối được thêm vào như chất bảo quản. Người mắc bệnh thận, đang chạy thận cần tránh hoặc hạn chế tiêu thụ loại thực phẩm này.
• Thịt chế biến (loại thịt đã được ướp muối, sấy khô hoặc đóng hộp, như thịt xông khói, xúc xích, thịt bò khô, giò, pate, chả…) chứa hàm lượng muối cao nên được tiêu thụ ở mức độ vừa phải trong chế độ ăn uống của người chạy thận.

3. Rau củ ngâm chua

Một lượng lớn muối thường sẽ được thêm vào trong quá trình thực hiện các món ngâm chua. Do đó, người chạy thận cần hạn chế đưa các loại rau củ ngâm chua trong khẩu phần ăn hằng ngày.

4. Thực phẩm và đồ uống chứa nhiều đường bổ sung

Người chạy thận nên hạn chế uống nước ép trái cây và những loại đồ uống có đường khác như soda. Những loại thức uống này có xu hướng chứa nhiều đường bổ sung, có thể làm lượng đường trong máu gia tăng đột biến. Tình trạng lượng đường trong máu cao kéo dài có thể làm tổn thương thần kinh, khiến thận bị tổn thương thêm, gia tăng nguy cơ bị bệnh tim. Một số loại thực phẩm khác chứa đường bổ sung bao gồm đồ nướng, bánh quy, kẹo, bánh rán…

5. Rượu bia

Uống nhiều rượu có thể tác động tiêu cực đến chức năng thận. Người chạy thận cần tránh tiêu thụ rượu bia.

6. Tránh uống nhiều nước, canh

Người chạy thận cần tránh uống nhiều nước, canh, kiểm soát việc dung nạp chất lỏng. Thực phẩm dạng lỏng ở nhiệt độ phòng (như súp, nước…) và thực phẩm có nhiều chất lỏng trong công thức (như kem, bánh pudding, gelatin…) đều được tính vào tổng lượng chất lỏng. Ngoài ra, nước ép rau có thể chứa nhiều natri, vì vậy người bệnh thận cần thận trọng khi sử dụng. Nước dùng và nước luộc thịt đóng gói, thường được dùng để nấu súp, món hầm hoặc tạo hương vị cho các món thịt và rau cũng thường có lượng muối cao, người chạy thận cần tránh sử dụng.

7. Hạn chế thực phẩm nhiều kali, phốt pho

• Nước ngọt có ga (đặc biệt là nước ngọt có ga màu sẫm) chứa các chất phụ gia có phốt pho. Không giống phốt pho tự nhiên, phốt pho ở dạng phụ gia không liên kết với protein, nó được tìm thấy ở dạng muối, có khả năng được hấp thụ cao qua đường ruột.
• Bơ là thực phẩm tốt thường có trong khẩu phần ăn uống, thế nhưng loại quả này giàu kali nên người mắc bệnh thận cần tránh dùng (trong trường hợp được bác sĩ khuyến nghị giảm dung nạp kali).
• Bánh mì nguyên cám không phải là thực phẩm phù hợp để người đang chạy thận sử dụng, do chúng có chứa phốt pho và kali. Càng nhiều cám, ngũ cốc nguyên hạt trong thành phần của bánh mì thì hàm lượng kali và phốt pho càng cao.
• Gạo lứt chứa hàm lượng kali và phốt pho cao, có thể cần được kiểm soát hay hạn chế trong khẩu phần của người chạy thận.
• Chuối, cam và nước cam, quả mơ (đặc biệt là mơ khô), cà chua, khoai tây, khoai lang, nho khô, mận khô là nguồn cung cấp kali dồi dào, người chạy thận cần hạn chế đưa chúng vào khẩu phần.

Lưu ý khi chăm sóc bệnh nhân chạy thận nhân tạo tại nhà

Chúng ta đã biết người chạy thận nên ăn gì, chạy thận kiêng ăn gì, vậy cần lưu ý thêm những gì khi chăm sóc người chạy thận tại nhà?

• Cần thông báo ngay cho bác sĩ biết nếu có bất kỳ dấu hiệu nào sau đây cho thấy khả năng cơ thể bị tích nước: sưng ở mắt cá chân hoặc bàn chân, đột nhiên khó thở, khó thở khi nằm ngửa hay đi bộ quãng đường ngắn…
• Người bệnh nên đi bộ nhanh sau bữa tối hoặc đi cầu thang bộ thay vì thang máy.
• Người bệnh cần đi khám sức khỏe định kỳ để được bác sĩ theo dõi chức năng thận và các tình trạng sức khỏe khác.
• Người chạy thận cần duy trì mức cân nặng trong ngưỡng cho phép theo khuyến nghị của bác sĩ..
• Nếu người chạy thận đồng thời bị tiểu đường hoặc tăng huyết áp thì cần dùng thuốc theo đúng chỉ dẫn của bác sĩ. Một trong những cách có lợi để giúp ngăn ngừa bệnh thận trở nặng là kiểm soát bệnh tăng huyết áp và tiểu đường.
• Tuân thủ khẩu phần ăn được bác sĩ hướng dẫn để góp phần cải thiện tình trạng sức khỏe, hạn chế nguy cơ bệnh chuyển nặng.

Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:

Người chạy thận nên ăn gì để vừa đảm bảo dinh dưỡng, vừa kiểm soát các chỉ số sinh hóa là yếu tố sống còn trong quá trình điều trị. Chế độ ăn cần cá nhân hóa, hạn chế kali, natri, photpho và đủ đạm chất lượng cao. Để được tư vấn thiết kế thực đơn chuyên biệt và theo dõi dinh dưỡng lâm sàng, bạn nên đến Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh và gặp chuyên gia Dinh dưỡng – Thận Tiết niệu.