Vi khuẩn Mycoplasma là gì? Đặc điểm, cơ chế và phân loại

Mycoplasma gây nhiễm trùng ở nhiều vùng khác nhau trên cơ thể như đường hô hấp, sinh dục, tiết niệu… Vậy vi khuẩn Mycoplasma là gì? Có những loại vi khuẩn Mycoplasma nào? Điều trị bệnh do vi khuẩn này gây ra như thế nào?

Vi khuẩn Mycoplasma là gì?

Vi khuẩn Mycoplasma là loại vi khuẩn thuộc dạng vi khuẩn đơn lẻ gây nhiễm trùng. Hiện có nhiều loại Mycoplasma khác nhau, tấn công vào những vị trí cụ thể trong cơ thể, gồm có đường sinh dục, đường tiết niệu, đường hô hấp.

Đặc điểm của vi khuẩn Mycoplasma

Mycoplasma là một chi vi khuẩn nổi bật bởi tính chất không có thành tế bào. Điều này khiến cho các loại kháng sinh có cơ chế hoạt động là tấn công vào thành tế bào vi khuẩn không thể mang lại tác dụng điều trị đối với vi khuẩn Mycoplasma. (1)

Mycoplasma là loại vi khuẩn tự sao chép nhỏ nhất (chỉ khoảng 0,15 – 0,3 μm), đơn giản nhất, không sinh sản nha bào. Tế bào Mycoplasma chứa bộ bào quan tối thiểu cần thiết cho sự phát triển và sao chép gồm: màng sinh chất, ribosome, bộ gen bao gồm một phân tử DNA vòng sợi đôi. Hình thể của vi khuẩn Mycoplasma rất đa dạng như: hình xoắn, hình cầu, hình nhẫn, hình thoi…

• Nuôi cấy: Mycoplasma có thể sản sinh, nhân lên trong môi trường không có hoặc có tế bào sống. Ở môi trường không có tế bào, vi khuẩn Mycoplasma cần các dưỡng chất đặc biệt như chiết xuất nấm men và huyết thanh. Nhiều loài Mycoplasma hoàn toàn kỵ khí hoặc hiếu khí. Vi khuẩn này phát triển tốt nhất ở nhiệt độ từ 35 – 37℃ và độ pH từ 7 – 7,8. Vi khuẩn này không làm đục môi trường lỏng và phát triển thành các khuẩn lạc nhỏ trên môi trường rắn. Các khuẩn lạc có trung tâm màu sẫm, nhờn và phát triển lẫn xuống thạch, với rìa phẳng và mỏng.
• Đặc tính sinh hóa: Quá trình sinh sản của Mycoplasma rất phức tạp và phụ thuộc nhiều vào môi trường. Ở tế bào nuôi cấy, hầu hết vi khuẩn Mycoplasma phát triển trên bề mặt tế bào.
• Khả năng đề kháng: Vi khuẩn Mycoplasma có khả năng ổn định khi đông lạnh và rã đông, có thể tồn tại trong huyết thanh khoảng 2 giờ ở nhiệt độ 56℃. Chúng dễ bị tiêu diệt bởi dung dịch kiềm hoặc axit và tất cả các loài vi khuẩn Mycoplasma đều kháng lại penicillin. Các chuyên gia đã phân lập được nhiều thành phần hóa học kháng nguyên trong vi khuẩn này, mỗi thành phần có khả năng tham gia vào những phản ứng huyết thanh cụ thể.

Phân loại của Mycoplasma

Như đã nói, vi khuẩn Mycoplasma không có thành tế bào và thuộc loại kỵ khí tùy ý. Mycoplasma có thể là những loại ký sinh trùng ở khớp, niêm mạc lót đường hô hấp, tiêu hóa hoặc sinh dục của động vật, gây bệnh cho cả con người và động vật. Mycoplasma gồm có một số loại như sau: (2)

• Mycoplasma pneumoniae: Loại vi khuẩn này này gây ra tình trạng nhiễm trùng phổi (viêm phổi không điển hình), các triệu chứng xuất hiện dưới dạng cảm lạnh ở ngực hoặc viêm phổi mức độ nhẹ không cần lưu viện điều trị.
• Mycoplasma genitalium: Loài này sống trong cơ quan sinh sản, có thể lây truyền qua đường tình dục. Người bệnh có thể đã nhiễm Mycoplasma genitalium nhưng không gặp triệu chứng nhiễm trùng. Hầu hết các triệu chứng (nếu có) đều xảy ra tương tự như những triệu chứng nhiễm trùng lây qua đường tình dục, chẳng hạn như đau khi quan hệ tình dục hoặc tiết ra dịch bất thường (tại âm đạo hoặc dương vật).
• Mycoplasma hominis: Loại vi khuẩn này sống tại đường tiết niệu, bộ phận sinh dục, có thể gây nhiễm trùng ở người có hệ miễn dịch suy yếu. Sự nhiễm trùng có thể lây truyền từ cha mẹ sang con trong quá trình sinh, đặc biệt là với trẻ sinh non.
• Mycoplasma salivarius: Loại vi khuẩn này được tìm thấy trong miệng của khoảng 97% dân số khỏe mạnh, được xem là sinh vật cộng sinh và là một phần của hệ vi khuẩn đường miệng thông thường. Tuy nhiên, Mycoplasma salivarius có liên quan đến những rối loạn về tai, nhiễm trùng ở miệng, bệnh nha chu, viêm khớp nhiễm trùng.
• Mycoplasma fermentans: Loại vi khuẩn này là tác nhân gây bệnh ở người có thể góp phần dẫn đến các bệnh về đường hô hấp, sinh dục, thấp khớp.
• Mycoplasma orale: Mycoplasma orale thường tồn tại như một loài cộng sinh trong khoang miệng của con người. Tuy nhiên, nó cũng có thể trở thành tác nhân gây bệnh cơ hội, đặc biệt ở những người có hệ miễn dịch suy yếu. Mycoplasma gây ra các bệnh lý liên quan đến niêm mạc, đặc biệt là đường hô hấp, có thể dẫn đến những triệu chứng như đau đầu, sổ mũi, mệt mỏi, viêm họng và sốt nhẹ.

Mycoplasma gây những bệnh gì?

Nhiễm khuẩn Mycoplasma có thể dẫn đến một số bệnh lý, đơn cử như:

1. Viêm phổi do Mycoplasma

Viêm phổi do Mycoplasma là bệnh nhiễm trùng phổ biến, gây ra bởi vi khuẩn Mycoplasma pneumoniae. Những triệu chứng của bệnh này thường ít điển hình hơn so với chứng viêm phổi do vi khuẩn thông thường gây ra. Mycoplasma pneumoniae thuộc nhóm vi khuẩn không điển hình, nên bệnh lý này còn được gọi là viêm phổi không điển hình. Bất kỳ ai cũng có thể mắc bệnh nhưng tỷ lệ mắc bệnh viêm phổi do Mycoplasma ở trẻ em thường cao hơn.

2. Gây bệnh ở đường sinh dục

Mycoplasma genitalium, Mycoplasma urealyticum dẫn đến bệnh áp xe tuyến Bartholin và viêm vòi trứng. Mycoplasma genitalium, Mycoplasma urealyticum cũng gây ra một số trường hợp viêm niệu đạo không do lậu. Cả 2 loại vi khuẩn trên và Mycoplasma hominis thường xuất hiện ở những người bệnh mắc bệnh nhiễm trùng tiết niệu sinh dục khác, ví dụ như viêm âm đạo, viêm bể thận, viêm cổ tử cung, viêm vùng chậu…

Cơ chế gây bệnh của vi khuẩn Mycoplasma

Mycoplasma là ký sinh trùng bề mặt của đường hô hấp và đường tiết niệu sinh dục ở người. Đơn cử như Mycoplasma pneumoniae là một loại vi khuẩn ký sinh nội bào, không có thành tế bào, gây nhiễm trùng đặc biệt ở đường hô hấp. Vi khuẩn này bám vào thụ thể sialoglycoprotein hoặc sialoglycolipid trên biểu mô khí quản thông qua protein bám dính P1 có trọng lượng 170 kilodalton (kDa) – P1.

Hydrogen peroxide cùng các gốc superoxide do các sinh vật bám dính tiết ra làm tổn thương mô oxy hóa. Viêm phổi chủ yếu do phản ứng miễn dịch và thực bào tại chỗ với ký sinh trùng. Di chứng của tình trạng nhiễm trùng Mycoplasma pneumoniae (chủ yếu là huyết học, thần kinh) có nguyên nhân tự miễn.

Một số vi khuẩn có thể hoạt động như các cofactor trong hoạt hóa hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải (AIDS). Hoạt hóa đại thực bào, cảm ứng cytokine cùng những đặc tính siêu kháng nguyên của một số thành phần tế bào Mycoplasma có thể được xem là những yếu tố gây bệnh.

Triệu chứng khi nhiễm Mycoplasma

Nhìn chung, triệu chứng khi nhiễm Mycoplasma còn phụ thuộc vào loại vi khuẩn và bệnh lý mà nó gây ra, tình trạng sức khỏe của người bệnh…

Một số triệu chứng của bệnh viêm phổi do Mycoplasma bao gồm:

• Người bệnh bị sổ mũi, đau đầu, đau họng, mệt mỏi, sốt nhẹ. Những triệu chứng này có thể dễ bị nhầm lẫn với bệnh cúm thông thường. Sau đó người bệnh sốt cao hơn (thường là trên 39℃), bị nhức đầu, ho nhiều hơn, ho khan hay ho có đờm.
• Ở trẻ em, triệu chứng chính là sốt và ho, khi nhiệt độ cơ thể hạ xuống dưới 39℃ sẽ chuyển thành ho đờm, kèm theo tình trạng tiêu chảy, trẻ quấy khóc.

Triệu chứng của các bệnh về cơ quan sinh dục do Mycoplasma gây ra có thể bao gồm:

• Nam giới gặp tình trạng tiểu ra mủ, đau và nóng rát khi đi tiểu, đi tiểu nhiều lần…
• Phụ nữ có thể gặp triệu chứng tiết nhiều dịch âm đạo, đi tiểu nhiều lần, đau khi quan hệ, chảy máu từ âm đạo sau khi quan hệ tình dục, tiểu buốt… Mycoplasma hominis gây bệnh viêm vùng chậu ở thai phụ có thể dẫn đến tình trạng sảy thai. Trong trường hợp người mẹ nhiễm loại vi khuẩn này ở cơ quan sinh dục, trẻ ra đời có thể bị nhiễm trùng máu, viêm phổi, viêm màng não.

Phương pháp chẩn đoán nhiễm khuẩn Mycoplasma

Bác sĩ sẽ chẩn đoán chứng nhiễm khuẩn Mycoplasma sau khi tìm hiểu về những triệu chứng và tiền sử bệnh… Người bệnh có thể được chỉ định thực hiện một số xét nghiệm, kỹ thuật chẩn đoán, gồm:

1. Xét nghiệm Mycoplasma nuôi cấy vi khuẩn

Xét nghiệm này được thực hiện để tìm kiếm sự phát triển của Mycoplasma từ mẫu máu hoặc mô. Xét nghiệm nuôi cấy thường không được thực hiện cho những người bị nhiễm trùng đường hô hấp nhưng có thể giúp chẩn đoán các căn bệnh nhiễm trùng Mycoplasma lây qua đường tình dục.

2. Xét nghiệm huyết thanh

Xét nghiệm huyết thanh kiểm tra mẫu máu để tìm kháng thể, giúp bác sẽ đánh giá xem hệ thống miễn dịch của người bệnh có đang chống lại tình trạng nhiễm khuẩn Mycoplasma hay không.

3. Xét nghiệm PCR

Một miếng gạc được sử dụng để lấy dịch (thường là từ mũi hoặc cổ họng của người bệnh) mang đi xét nghiệm, giúp phát hiện vật liệu di truyền từ Mycoplasma. Xét nghiệm PCR thường không được sử dụng cho Mycoplasma tiêu chuẩn.

4. Chụp X-quang

Bác sĩ có thể chỉ định cho người bệnh chụp X-quang ngực để giúp xác nhận tình trạng nhiễm khuẩn Mycoplasma pneumoniae.

Việc xác nhận loại nhiễm khuẩn Mycoplasma cho phép bác sĩ lập kế hoạch điều trị phù hợp để giúp loại bỏ vi khuẩn ra khỏi cơ thể. Tuy nhiên việc xác nhận nhiễm khuẩn thường không cần thiết trong chẩn đoán các bệnh nhiễm khuẩn đường hô hấp thông thường.

Điều trị nhiễm Mycoplasma

Nhóm kháng sinh macrolide có hiệu quả trong việc giúp loại bỏ vi khuẩn Mycoplasma ra khỏi cơ thể khi dùng đúng theo chỉ định của bác sĩ, ví dụ như: thuốc erythromycin, thuốc azithromycin, thuốc clarithromycin, thuốc doxycyclin… Người bệnh có thể sử dụng thuốc không kê đơn (OTC) để giúp làm giảm triệu chứng ho hoặc nghẹt mũi. (3)

Một số trường hợp nhiễm khuẩn Mycoplasma có thể tự khỏi, đặc biệt là khi người bệnh chỉ gặp các triệu chứng rất nhẹ. Thông qua quá trình thăm khám, chẩn đoán, bác sĩ sẽ lập kế hoạch điều trị Mycoplasma phù hợp, tối ưu cho người bệnh khi cần thiết.

Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh quy tụ đội ngũ bác sĩ dày dặn kinh nghiệm, ứng dụng nhiều máy móc, thiết bị tân tiến, phục vụ tối ưu cho quá trình thăm khám, chẩn đoán, chữa trị các bệnh lý do vi khuẩn này gây ra, ví dụ như: hệ thống các máy xét nghiệm máu hiện đại hàng đầu, các máy chụp X-quang, CT, MRI thế hệ mới… Quy trình khám chữa bệnh khoa học, chuyên nghiệp, tiện lợi, nhanh chóng, mang đến hiệu quả tối ưu. Chi phí phù hợp và áp dụng đầy đủ các chính sách bảo hiểm…

Cách phòng ngừa nhiễm Mycoplasma

Hiện chưa có vắc xin giúp ngăn ngừa tình trạng nhiễm trùng Mycoplasma và loại vi khuẩn này rất dễ lây lan. Mỗi người có thể chủ động áp dụng một số cách sau để bảo vệ bản thân và mọi người xung quanh khỏi vi khuẩn Mycoplasma:

• Vệ sinh tốt, thường xuyên rửa tay bằng nước sạch và xà phòng.
• Che mũi, miệng khi hắt hơi, ho.
• Người bệnh nên ở nhà hoặc đeo khẩu trang khi ra ngoài để ngăn ngừa sự lây lan.
• Sử dụng thuốc kháng sinh đúng theo chỉ định của bác sĩ.
• Sinh hoạt tình dục an toàn bằng cách sử dụng bao cao su, không quan hệ tình dục với nhiều người…

Câu hỏi thường gặp

Một số câu hỏi thường gặp về vi khuẩn Mycoplasma, tình trạng nhiễm khuẩn và các bệnh Mycoplasma gây ra:

1. Mycoplasma có tự khỏi được không?

Bệnh viêm phổi do Mycoplasma thường khởi phát các triệu chứng nhẹ và trong một số trường hợp có thể tự khỏi mà không cần chữa trị. Tuy nhiên, với các trường hợp diễn tiến nghiêm trọng hơn vẫn cần được điều trị. Các bệnh về cơ quan sinh dục do vi khuẩn này gây ra cũng cần được chẩn đoán, chữa trị để hạn chế nguy cơ gặp biến chứng.

2. Điều trị Mycoplasma trong bao lâu thì khỏi?

Việc điều trị Mycoplasma kéo dài trong bao lâu thì khỏi còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như loại bệnh mắc phải, tình trạng sức khỏe tổng thể của người bệnh… Thông qua việc khám và điều trị bằng thuốc kháng sinh, các triệu chứng sẽ bắt đầu thuyên giảm dần. Nếu người bệnh mắc chứng viêm phổi do Mycoplasma, cơn ho có thể kéo dài trong vài tuần sau khi ngừng sử dụng thuốc kháng sinh.

3. Vi khuẩn Mycoplasma có lây không?

Vi khuẩn Mycoplasma có lây. Viêm phổi do Mycoplasma (Mycoplasma pneumoniae) thường lây qua đường hô hấp do hít phải các hạt khí dung từ không khí (do người bệnh ho ra). Bệnh thường lây truyền nhanh chóng giữa những người tiếp xúc gần với nhau. Nhiễm trùng Mycoplasma đường hô hấp có khả năng lây truyền trung bình trong khoảng 10 ngày và thường lây ở trường học, khu vui chơi, các nơi mọi người trong cộng đồng tiếp xúc gần với nhau. (4)

Một số vi khuẩn (Mycoplasma urealyticum, Mycoplasma hominis, Mycoplasma genitalium…) lây nhiễm vào đường sinh dục của nam giới và nữ giới, qua đó dẫn đến các bệnh lý về cơ quan sinh dục ở cả hai giới. Một số loại khác (Mycoplasma urealyticum, Mycoplasma hominis…) có thể lây truyền từ cha mẹ sang con trong quá trình sinh.

4. Nhiễm Mycoplasma có nguy hiểm không?

Nhiễm Mycoplasma có nguy hiểm không còn phụ thuộc vào loại bệnh mà vi khuẩn này gây ra, mức độ bệnh, tình trạng sức khỏe của người bệnh, biến chứng tiềm ẩn… Khi gặp các dấu hiệu nghi do bệnh gây ra bởi Mycoplasma, người bệnh cần đến cơ sở y tế thăm khám, chẩn đoán, điều trị sớm.

5. Mycoplasma là vi khuẩn gram gì?

Mycoplasma là một nhóm vi khuẩn không có thành tế bào, thuộc loại vi khuẩn gram dương. Chúng tiến hóa từ các vi khuẩn có thành tế bào, với các loài gần gũi nhất có thể là một số loại clostridia.

Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:

Tóm lại, vi khuẩn Mycoplasma là vi khuẩn truyền nhiễm. Những giọt nhỏ phát tán trong không khí (sau khi người bị nhiễm Mycoplasma pneumoniae ho hoặc hắt hơi) có thể gây ra tình trạng nhiễm trùng. Một số loại Mycoplasma cũng lây truyền qua đường quan hệ tình dục. Nếu có các dấu hiệu nghi ngờ do vi khuẩn Mycoplasma gây ra, người bệnh cần nhanh chóng đến bệnh viện khám và điều trị.