Máy lọc máu liên tục là phương tiện để tiến hành liệu pháp thay thế thận, được sử dụng trong chăm sóc đặc biệt cho người bệnh suy thận, thận không hoạt động nữa. Lọc máu liên tục hay còn gọi là liệu pháp thay thế thận liên tục (CRRT), đóng vai trò thay thế chức năng thận. Tìm hiểu kỹ hơn về vai trò, ưu điểm và nguyên lý hoạt động của Máy lọc máu liên tục qua những chia sẻ của bác sĩ CKI Vương Mỹ Dung, Phó khoa Hồi sức tích cực – Chống độc, BVĐK Tâm Anh TP.HCM qua bài viết bên dưới.
Máy lọc máu liên tục là thiết bị y tế chuyên dụng được sử dụng trong liệu pháp lọc máu liên tục Continuous Renal Replacement Therapy (Viết tắt: CRRT) hay liệu pháp thay thế thận liên tục. Đây là hình thức trị liệu thay thế thận được sử dụng trong các đơn vị chăm sóc đặc biệt (Hồi sức cấp cứu – ICU) hiện đại, để giúp điều trị tình trạng tổn thương thận cấp tính (AKI), bệnh thận giai đoạn cuối (ESKD), ngộ độc và một số rối loạn điện giải.
CRRT đã thay đổi việc chăm sóc người bệnh tại ICU trong nhiều thập kỷ qua. Trong liệu pháp này, máu của người bệnh sẽ đi qua 1 bộ lọc đặc biệt giúp loại bỏ các chất hòa tan tích lũy gây hại và độc tố trong máu, trả lại máu sạch cho cơ thể.
Quá trình CRRT diễn ra liên tục, tốc độ rất chậm, tương đương với tốc độ lọc máu của thận, cho nên mỗi lần thực hiện liệu pháp này thường diễn ra trong khoảng 24 – 72 giờ. Lọc máu liên tục CRRT đặc biệt phù hợp với người bệnh huyết áp và nhịp tim không ổn định (huyết động không ổn định), tốc độ lọc chậm giúp người bệnh có thể chịu đựng quá trình này tốt hơn, giảm tai biến so với lọc máu ngắt quãng (chạy thận nhân tạo).
Máy lọc máu liên tục được sử dụng trong phòng chăm sóc tích cực cho trường hợp suy thận cấp, suy thận mức độ nghiêm trọng đi kèm với suy đa cơ quan hoặc bệnh nền nghiêm trọng. Trong tình huống này, người bệnh không thể chịu đựng được việc điều trị chạy thận nhân tạo thường xuyên, mặc dù chỉ kéo dài trong 3 – 4 giờ, nhưng gây ảnh hưởng lớn lên huyết động, có thể khiến bệnh trở nặng hơn thậm chí dẫn đến tử vong. (1)
Vai trò của máy lọc máu liên tục trong điều trị là cung cấp giải pháp lọc máu thay thế chức năng thận trong việc loại bỏ thuốc và chất độc trong cơ thể. Bên cạnh đó, liệu pháp lọc máu liên tục CRRT có vai trò trong việc kiểm soát cân bằng nội môi trong suy thận cấp, với tốc độ thanh lọc tương đối chậm hơn so với chạy thận nhân tạo thông thường, phù hợp hơn với sinh lý cơ thể người bệnh.
Ngoài ra, lọc máu liên tục CRRT kết hợp với một số màng lọc hấp phụ đặc biệt còn đóng vai trò quan trọng trong điều trị ngộ độc cấp, kiểm soát tình trạng đáp ứng viêm toàn thân quá mức (bão cytokine)… đã được ứng dụng ngày càng nhiều và cho thấy hiệu quả cao trên thực tế lâm sàng. (2)
Máy lọc máu liên tục được chỉ định dùng cho các trường hợp cần lọc máu liên tục, bao gồm:
Máy lọc máu liên tục chống chỉ định dùng cho các trường hợp:
Ưu điểm của máy lọc máu liên tục so với máy lọc máu khác có thể kể đến như:
Nguyên lý hoạt động của máy lọc máu liên tục là loại bỏ các chất độc, nước, chất điện giải, chất độc trung gian (bao gồm nội sinh và ngoại sinh) ra khỏi cơ thể người bệnh theo 4 cơ chế chính:
Trong cơ chế khuếch tán, máu được đưa ra khỏi cơ thể người bệnh vào 1 túi. Túi này có 2 ngăn; 1 ngăn máu và 1 ngăn dịch thẩm tách, được ngăn cách nhau bằng màng bán thấm (ở giữa). Dựa trên mức chênh lệch nồng độ giữa 2 bên túi, tạo dòng chảy của máu và dịch thẩm tách, theo nguyên tắc từ nơi có nồng độ cao sang nơi có nồng độ thấp.
Theo đó, các chất hòa tan sẽ khuếch tán qua màng bán dẫn đến dịch thẩm tách hoặc ngược lại, tùy mức chênh lệch nồng độ, cho đến khi nồng độ máu và dịch thấm tách cân bằng, quá trình di chuyển sẽ dừng lại. Máu sau khi lọc sẽ được truyền trực tiếp vào lại cơ thể.
Lọc máu liên tục sử dụng cơ chế thẩm tách máu được gọi là hemodialysis. Có các chế độ thẩm tách máu khác nhau, được ứng dụng trong lọc máu liên tục như:
Nguyên lý hoạt động của cơ chế siêu lọc là dựa trên sự chênh lệch áp lực thủy tĩnh giữa các khoang máu với khoang dịch thẩm tách hoặc dịch siêu lọc, gọi chung là áp lực xuyên màng (TMP – transmembrane pressure), tạo ra dòng chảy cho nước trong huyết tương di chuyển qua.
Máy lọc máu liên tục có khả năng điều chỉnh chênh lệch áp lực thủy tĩnh bằng các thay đổi lực hút (áp lực âm) trong khoang dịch áp lực xuyên màng lớn hơn khoang máu để hạn chế tình trạng tan máu.
Hệ số siêu lọc (Kuf) phản ánh khả năng thấm nước của màng lọc. Lưu lượng siêu lọc (QF) phản ánh lượng nước di chuyển qua màng lọc. Trong cơ chế siêu lọc, khi màng lọc sử dụng lâu, các lỗ trên màng dễ bị bít tắc do protein, huyết khối bám vào.
Đối lưu là cơ chế lọc máu của máy lọc máu liên tục. Trong cơ chế này, dòng dịch siêu lọc sẽ tạo lực kéo các chất hòa tan (chất lỏng) di chuyển qua màng lọc. Khi chất lỏng di chuyển qua màng lọc sẽ kéo theo các phân tử trong máu đi qua.
So với cơ chế siêu lọc, đối lưu có thể lọc các phân tử rất lớn, kích thước dưới 50000 Daltons với lưu lượng dịch siêu lọc đủ lớn. Trong máy lọc máu liên tục, đặc tính của cơ chế đối lưu được tối ưu hóa bằng sử dụng dung dịch tinh thể, để thay thế dịch lọc máu thông thường. Nhờ đó, đẩy nhanh tốc độ lọc ngay tại vị trí, trước và sau khi máu đi vào quả lọc. Việc tăng tốc độ dòng chảy lọc máu cũng giúp mang được nhiều phân tử qua màng lọc, giúp tăng hiệu quả của lọc máu.
Màng lọc máu liên tục trong cơ chế hấp phụ có thể hấp phụ các chất hòa tan với mức độ phụ thuộc vào diện tích và cấu trúc màng lọc. Cơ chế hấp phụ giúp loại bỏ các chất hòa tan trong máu bằng cách giữ chúng lại khi máu đi qua màng lọc. Cho nên, theo thời gian, các chất hòa tan sẽ làm màng lọc bít tắc, không thể lọc được nữa, khi này bác sĩ cần thay màng lọc mới để tiếp tục quá trình.
Quy trình sử dụng máy lọc máu liên tục tại BVĐK Tâm Anh TP.HCM được diễn ra tại Khoa Hồi sức tích cực – Chống độc. Khi có chỉ định lọc máu liên tục, người bệnh sẽ được đặt ống thông tương tự như khi chạy thận nhân tạo. Đó là 1 ống thông được đưa vào tĩnh mạch lớn, ở cổ hoặc ở bẹn. Bác sĩ đặt ống thông tĩnh mạch sẽ gây tê tại chỗ bằng lidocain và có thể cho người bệnh dùng thuốc giảm đau hoặc thuốc an thần trong suốt quá trình để họ thoải mái hơn.
Sau khi đặt ống thông này, CRRT có thể bắt đầu. Máy CRRT lớn sẽ đặt ở cạnh giường người bệnh. Bác sĩ bắt đầu thao tác lắp đặt hệ thống dây và quả lọc, khởi động các bước chuẩn bị. Sau khi các khâu chuẩn bị hoàn tất, dựa vào tình trạng của người bệnh, bác sĩ sẽ lựa chọn cơ chế lọc máu phù hợp và kết nối hệ thống với người bệnh để bắt đầu quá trình lọc máu.
Để hạn chế tối đa các biến chứng, rủi ro tiềm ẩn trong quá trình lọc máu, các bác sĩ Khoa Hồi sức tích cực – Chống độc, BVĐK Tâm Anh TP.HCM trực tiếp thực hiện thủ thuật và túc trực tại khu vực lọc máu, để nhanh chóng ứng phó với các tình huống khẩn cấp, xử lý kịp thời khi có bất kỳ trục trặc, gián đoạn nào xảy ra trong suốt quá trình lọc máu liên tục.
Lọc máu liên tục là thủ thuật điều trị xâm lấn với quy trình khá phức tạp, tiềm ẩn một số rủi ro trong quá trình thực hiện. Bước quan trọng nhất là tiếp cận mạch máu để đặt ống thông tĩnh mạch, quá trình này có thể phát sinh một số biến chứng, tương tự như tất cả các vị trí đặt đường truyền mạch máu trung tâm, là:
Trong thời gian ống thông được lưu giữ trong cơ thể người bệnh, có thể xuất hiện các biến chứng, như: nhiễm trùng, huyết khối tĩnh mạch, hẹp tắc tĩnh mạch,… Các ống thông không có đường hầm làm tăng nguy cơ nhiễm trùng theo thời gian.
Nếu người bệnh mắc các bệnh liên quan đến đông máu, có thể đối mặt với biến chứng nguy hiểm nhất là huyết khối hoặc chảy máu khó cầm. Bác sĩ sẽ cân nhắc việc sử dụng thuốc chống đông trong quá trình lọc máu tùy tình trạng đông máu của người bệnh.
Các biến chứng nhiễm trùng liên quan đến ống thông tĩnh mạch là trở ngại trong việc chăm sóc người bệnh lọc máu liên tục tại ICU. Quá trình lây nhiễm thường bắt đầu từ:
Ngoài ra, nhiễm trùng huyết cũng có thể mắc phải trong quá trình lọc máu.
Các biến chứng ngoài cơ thể có thể gặp phải trong quá trình lọc máu liên tục, bao gồm:
Biến chứng huyết học là 1 trong những biến chứng ít được nhận biết nhất trong quá trình CRRT. Những biến chứng này có thể liên quan đến thuốc chống đông máu (heparin, citrate) hoặc là kết quả của các vấn đề liên quan đến mạch máu ngoài cơ thể, gây:
Máy lọc máu liên tục Prismaflex được xem là thiết bị siêu lọc máu tiên tiến trong kỹ thuật lọc máu nhân tạo hiện nay và là thiết bị được sử dụng nhiều nhất trên thế giới. Máy lọc máu liên tục Prismaflex có chức năng thực hiện được tất cả kỹ thuật lọc máu trong ICU như:
Máy lọc máu liên tục Omni được sử dụng trong điều trị lọc máu liên tục và trao đổi huyết tương. Thiết bị này được chỉ định dùng cho người bệnh chấn thương do suy thận cấp tính, quá tải chất lỏng, nhiễm độc. Liệu pháp thay thế huyết tương dùng cho người bệnh được chỉ định thay thế huyết tương.
Với ưu điểm ít tác dụng phụ, máy lọc máu Omni được trang bị các túi đựng dịch thẩm tách và dịch thay thế được chuẩn bị đúng cách và đã pha sẵn trước khi bắt đầu trị liệu theo quy ước từ nhà sản xuất.
Có thể thấy, lọc máu liên tục CRRT là bước tiến lớn trong y học, với vai trò thay thế chức năng thận, hấp phụ và lọc bỏ các chất trung gian gây viêm, nội độc tố, ngoại độc tố… Điều này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong chăm sóc người bệnh đang trong tình trạng nguy kịch, tổn thương đa cơ quan, suy thận cấp tính, suy thận mạn giai đoạn cuối, huyết động không ổn định,… mang đến cơ hội kéo dài sự sống và các triển vọng điều trị tốt hơn cho người bệnh nguy kịch.
Hiện Khoa Hồi sức tích cực – Chống độc, BVĐK Tâm Anh TP.HCM đã trang bị hệ thống máy lọc máu liên tục hiện đại, cập nhật các công nghệ mới nhất trong lọc máu liên tục CRRT để quản lý các rủi ro, biến chứng trong suốt quá trình lọc máu, đảm bảo an toàn và cấp cứu các trường hợp khẩn cấp, nguy kịch.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Hy vọng với những thông tin về máy lọc máu liên tục vừa chia sẻ trong bài viết trên đã giúp bạn hiểu thêm về thiết bị này cũng như vai trò, ưu điểm, nguyên lý hoạt động, quy trình sử dụng và ý nghĩa của máy lọc máu CRRT trong Hồi sức tích cực – Chống độc.
