Chạy thận nhân tạo là phương pháp điều trị tiêu chuẩn cho người bệnh suy thận giai đoạn cuối, hoặc trong một số trường hợp đặc biệt như ngộ độc, suy đa tạng, sốc nhiễm trùng… Trong bài viết này, hãy cùng tìm hiểu về chức năng và nguyên lý hoạt động của các loại máy lọc máu qua chia sẻ của bác sĩ chuyên khoa II Nguyễn Hữu Nhật, Trung tâm Tiết niệu – Thận học – Nam khoa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM.
Máy lọc máu (máy chạy thận nhân tạo) là thiết bị giúp loại bỏ chất lỏng dư thừa và chất thải ra khỏi máu của người bệnh. Máy lọc máu nhân tạo được dùng đầu tiên vào năm 1943, do nhà khoa học người Hà Lan Willem Kolff chế tạo và trở thành phương pháp điều trị tiêu chuẩn cho người suy thận cho đến nay.
Có hai dạng lọc máu chính là lọc máu ngắt quãng và lọc máu liên tục. Lọc máu ngắt quãng được dùng để điều trị cho người bệnh suy thận mạn tính giai đoạn cuối (giai đoạn 5) hoặc người mắc suy thận cấp nghiêm trọng, do thận lúc này đã không còn duy trì được chức năng lọc máu của cơ thể. Máy lọc máu liên tục được dùng trong trường hợp người bệnh có huyết động học không ổn định (như dễ tụt huyết áp), dùng cho người suy đa tạng, nhiễm độc, bệnh tự miễn… (1)
Ngoài ra, còn phương pháp lọc màng bụng (thẩm phân phúc mạc). Trong một số trường hợp, người bệnh có thể thực hiện lọc màng bụng tại nhà, dùng máy hoặc thay dịch bằng tay.
Máy lọc máu đóng vai trò quan trọng trong điều trị và đặc biệt là liên đến các vấn đề ở thận bao gồm:
Tóm lại, máy lọc máu trong có vai trò không thể thay thế trong việc duy trì sức khỏe và cải thiện chất lượng sống của người bệnh suy thận giai đoạn cuối, cũng như một số trường hợp cấp cứu.
Máy lọc máu ngắt quãng là loại máy được dùng phổ biến nhất, có cấu tạo cơ bản bao gồm:
Máy chạy thận nhân tạo còn kết nối với hệ thống nước R.O (reverse osmosis – thẩm thấu ngược) siêu tinh khiết. Lượng nước này được dùng để pha loãng dung dịch thẩm tách đậm đặc và vệ sinh quả lọc đảm bảo an toàn, hạn chế tối thiểu nguy cơ nhiễm trùng cho người chạy thận. Mỗi lần chạy thận nhân tạo, người bệnh cần khoảng 120 lít nước R.O, trung bình khoảng 22.000 lít mỗi năm.
Máy lọc máu hoạt động theo 2 cơ chế sau:
Ngoài ra, một số trường hợp người bệnh được chỉ định lọc máu hấp phụ. Lọc máu hấp phụ giúp lọc những chất có trọng lượng phân tử lớn, hoặc chất có tính gắn kết mạnh với protein huyết thanh, muốn lọc chất này cần có màng lọc hấp phụ.
Quy trình sử dụng máy lọc máu ngắt quãng cho người bệnh tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh như sau:
Sau khi nối vòng tuần hoàn, người bệnh tiến hành chạy thận với sự theo dõi của bác sĩ và điều dưỡng. Các chỉ số áp lực động mạch, tĩnh mạch, huyết áp, mạch, nồng độ dịch dịch lọc… được ghi lại để theo dõi và can thiệp kịp thời nếu xảy ra biến chứng.
Phương pháp lọc máu phổ biến nhất tại các bệnh viện hiện nay là lọc máu ngắt quãng (Hemodialysis – HD), ngoài ra, còn hai loại máy dùng trong phương pháp lọc máu liên tục (Renal Replacement Therapy – CRRT) và lọc màng bụng (thẩm phân phúc mạc – Peritoneal Dialysis).
Máy chạy thận nhân tạo hay lọc máu ngắt quãng là phương pháp điều trị không thể thay thế của người mắc suy thận giai đoạn cuối. Thông thường người bệnh sẽ tiến hành lọc máu 3 lần mỗi tuần, mỗi lần kéo dài khoảng 4 giờ với máy lọc máu ngắt quãng. Máy lọc sẽ đưa lượng lớn máu và chất lỏng vào bộ lọc với màng lọc và các dịch thẩm tách.
Trong quả lọc sẽ có 2 khoang, một khoang chứa máu, một khoang chứa dịch lọc, được ngăn bởi màng lọc có chức năng giữ lại tế bào máu, protein và các chất quan trọng, đồng thời thải một số chất như ure, creatinin, kali và chất lỏng thừa khỏi máu. Đây cũng chính là cơ chế khuếch tán được ứng dụng trong các phương pháp thay thế thận.
Máy lọc máu ngắt quãng có thể lọc một lượng lớn chất lỏng trong thời gian ngắn, tuy nhiên, phương pháp này cũng có một số nhược điểm như:
Thẩm phân phúc mạc là phương pháp lọc máu cho người suy thận với màng lọc chính là màng phúc mạc trong bụng. Phương pháp này thường được chỉ định trong một số trường hợp người bệnh khó tiếp cận với máy chạy thận nhân tạo. Phúc mạc là lớp màng tự nhiên bao quanh các bộ phận trong ổ bụng. Lượng nước dư thừa và các chất thải trong ổ bụng sẽ khuếch tán qua phúc mạc vào dung dịch thẩm phân với quy trình như sau:
Có hai phương pháp chính trong thẩm phân phúc mạc: thẩm phân phúc mạc liên tục ngoại trú (CAPD – Continuous Ambulatory Peritoneal Dialysis) và thẩm phân phúc mạc chu kỳ tự động (APD – Automated Peritoneal Dialysis). Ở phương pháp CAPD, người bệnh cần tự thực hiện tháo gắn túi dung dịch thẩm phân 3-4 lần mỗi ngày, mỗi lần cách nhau vài giờ.
Với phương pháp APD, người bệnh dùng máy lọc màng bụng để thực hiện các chu kỳ thay đổi dung dịch thẩm phân khi ngủ vào ban đêm. Máy lọc màng bụng giúp người bệnh tiết kiệm thời gian, công sức và giảm nguy cơ nhiễm trùng do hay dịch thẩm phân nhiều lần trong ngày.
Máy lọc máu liên tục thường được chỉ định cho người bệnh suy thận cấp, mạn. Đặc biệt trong các trường hợp nguy kịch, cần chăm sóc tích cực như ngộ độc, suy tim, suy gan, suy đa tạng có rối loạn huyết động…
Máy lọc máu liên tục giúp cơ thể loại bỏ dần chất độc, chất thải và nước ra khỏi cơ thể với tốc độ chậm hơn nhiều so với chạy thận nhân tạo thông thường. Việc này giúp người bệnh đang nguy kịch tránh những biến chứng khi lọc lượng lớn máu trong thời gian ngắn, duy trì ổn định sức khỏe trong quá trình lọc máu. Thời gian lọc máu liên tục có thể kéo dài 24-72 giờ, tùy vào tình trạng của người bệnh.
Về cơ bản, nguyên lý hoạt động của máy lọc máu liên tục khá giống với máy chạy thận nhân tạo, tuy nhiên có một số ưu điểm như:
Ngoài ra, nhược điểm của phương pháp lọc máu liên tục là yêu cầu người bệnh nằm trong thời gian dài, phải được theo dõi cẩn thận và có chi phí cao.
Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh đang dùng máy siêu lọc máu liên tục Prismax, một trong những dòng máy lọc máu liên tục hiện đại nhất hiện nay với khả năng lọc hấp thụ than hoạt tính, thay thế huyết tương, siêu lọc tĩnh mạch liên tục, hiệu quả. Máy có thể dùng trong nhiều liệu pháp như:
Ngoài ra, tại Trung tâm Tiết niệu – Thận học – Nam khoa của bệnh viện cũng được trang bị máy lọc máu hiện đại hàng đầu thế giới, theo tiêu chuẩn Châu Âu là BBraun và Fresenius, phục vụ tốt nhu cầu chạy thận nhân tạo định kỳ của khách hàng.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Máy lọc máu hiện có 3 loại chính dựa theo 3 phương pháp gồm lọc máu ngắt quãng, lọc màng bụng và lọc máu liên tục. Mỗi phương pháp đều có ưu và nhược điểm riêng, được chỉ định trong từng trường hợp người bệnh cụ thể. Hiện, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM đang sở hữu hệ thống máy lọc máu tiên tiến bậc nhất cùng nguồn nước R.O đạt chuẩn quốc tế, đảm bảo mang lại hiệu quả và an toàn cho người bệnh cần chạy thận nhân tạo.
