Thay huyết tương: Quy trình, rủi ro và những lưu ý cần biết

Thay huyết tương là liệu pháp được áp dụng nhiều trong việc điều trị bệnh. Vậy thay huyết tương là gì? Quy trình, rủi ro và những lưu ý cần biết. Bác sĩ chuyên khoa I Vương Mỹ Dung, Phó khoa Hồi sức tích cực & Chống độc, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM đưa ra một số thông tin về kỹ thuật thay huyết tương qua bài viết dưới đây.

Thay huyết tương là gì?

Thay huyết tương là quá trình thay thế lượng huyết tương trong cơ thể người bệnh bằng lượng tương đương từ nguồn huyết tương khác. Thông qua hệ thống máy lọc, máu sẽ được dẫn ra ngoài để loại bỏ huyết tương cũ thay thế bằng dung dịch albumin hoặc huyết tương mới. Cuối cùng, máu chứa huyết tương mới sẽ được đưa vào cơ thể lại.

Thay huyết tương thường dùng máy chuyên dụng để phân tách huyết tương trong máu. Quá trình thay huyết tương sẽ được thực hiện theo hai nguyên lý hoạt động gồm: (1)

• Máy ly tâm: Sử dụng lực ly tâm phân tách các thành phần có tỷ trọng khác nhau của máu.
• Dùng màng lọc tách huyết tương: Máu truyền qua bộ phận lọc và tách riêng phần huyết tương ra.

Thay huyết tương để làm gì?

Bác sĩ sử dụng phương pháp thay huyết tương để loại bỏ các chất gây bệnh ra khỏi huyết tương của người bệnh. Khi hệ thống miễn dịch trong cơ thể được kích hoạt quá mức, các kháng thể trong huyết tương có thể đột ngột tấn công các cấu trúc tự nhiên của cơ thể, gây ra nhiều triệu chứng khác nhau tùy thuộc vào vị trí bị tác động.

Việc thay huyết tương giúp loại bỏ phần lớn tác nhân gây bệnh. Chất gây bệnh thường có trọng lượng phân tử lớn hơn 30.000-50.000 Daltons hoặc gắn kết với protein huyết tương gồm: paraprotein, globulin miễn dịch, cytokines, lipoprotein, sản phẩm chuyển hóa và các độc chất,… Ngoài ra, thay huyết tương cũng bổ sung thêm các chất bị thiếu hoặc có lợi vào máu.

Thay huyết tương được chỉ định trong những trường hợp nào?

Thay huyết tương được chỉ định chủ yếu đối với các bệnh tự miễn, bao gồm:

• Bệnh nhược cơ.
• Bệnh xuất huyết giảm tiểu cầu huyết khối.
• Cấy ghép nội tạng như tim, thận.
• Chứng cryoglobulin máu.
• Bệnh viêm đa dây thần kinh hủy myelin cấp tính.
• Hội chứng máu quá đặc (hyperviscosity syndrome).
• Viêm cầu thận tiến triển qua trung gian kháng thể (ANCA-associated vasculitis).

Ngoài ra, còn một số bệnh khác cũng có chỉ định thay huyết tương như:

• Bệnh suy gan cấp chờ phục hồi hay đang chờ ghép gan.
• Viêm tụy cấp mức độ nặng do tăng triglyceride máu.
• Sốc nhiễm khuẩn nặng có biến chứng suy đa tạng.
• Tăng lipoprotein (a) trong máu ở những người có bệnh xơ vữa mạch máu đáp ứng kém với điều trị nội khoa hoặc có yếu tố gia đình.

Chống chỉ định thay huyết tương

Chống chỉ định thay huyết tương với các trường hợp sau

• Trường hợp chống chỉ định tuyệt đối:
  • Người không thể đặt đường trung tâm.
  • Người dị ứng với albumin hoặc huyết tương tươi đông lạnh.
• Chống chỉ định tương đối: Người không ổn định về huyết động.

Thay huyết tương có nguy hiểm không?

Thay huyết tương là biện pháp tương đối an toàn nếu được thực hiện đúng quy trình và theo dõi sát bởi nhân viên y tế có kinh nghiệm. Trong quá trình thay huyết tương, huyết áp có thể hạ thoáng qua và gây ra một số triệu chứng như: (2)

• Chóng mặt.
• Ngất xỉu.
• Cảm thấy ớn lạnh.
• Thị lực bị mờ đi.
• Co thắt dạ dày.

Rủi ro biến chứng có thể gặp

Thay huyết tương cũng có thể gây ra một số biến chứng, gồm:

• Gây mẫn cảm hoặc dị ứng với albumin hoặc huyết tương, với các triệu chứng phát ban, ngứa, ho, sốt, khó thở, hạ huyết áp, sốc và thậm chí ngừng tim.
• Nhiễm trùng, với biểu hiện như viêm đỏ ở vùng chọc kim, ớn lạnh, sốt, mệt, đau đầu và buồn nôn.
• Thiếu máu do mất máu khi thay huyết tương: mệt, nhợt nhạt, khó thở, chóng mặt, đau ngực và ngất.
• Thay đổi cân bằng điện giải do cơ thể mất hoặc tăng các ion trong huyết tương, dẫn đến triệu chứng run, rối loạn nhịp tim, co giật, liệt, suy tim hoặc suy thận.
• Thay đổi độ đặc của máu bởi cơ thể tăng hoặc mất các protein trong huyết tương khiến người bệnh đau đầu, nôn, buồn nôn, rối loạn thị giác, xuất huyết não và đột quỵ.

Ưu và nhược điểm của phương pháp thay huyết tương

Phương pháp thay huyết tương có ưu và nhược điểm sau:

1. Ưu điểm

Thay huyết tương có nhiều ưu điểm nổi bật, như:

• Giảm hoặc loại bỏ chất độc gây hại trong huyết tương như các phức hợp miễn dịch, các kháng thể tự miễn, các độc tố, các chất gắn với protein, chất thải, virus hoặc vi khuẩn. Điều này giúp các cơ quan như thận, gan, tim, não và phổi giảm áp lực, cải thiện chức năng và ngừa biến chứng nguy hiểm.
• Bổ sung các chất cần thiết trong huyết tương như các ion, protein, hormone, chất dinh dưỡng, kháng thể hoặc các yếu tố đông máu để duy trì áp suất máu, cân bằng điện giải, vận chuyển oxy, độ đặc của máu và các chất khác được kích hoạt miễn dịch và ngừa nhiễm trùng.
• Thay đổi tính chất của huyết tương như độ nhớt, độ pH, độ thấm, độ ẩm và độ dẫn điện nhằm ổn định môi trường nội bào, giảm sự kết dính của các tế bào máu, tăng khả năng lọc máu và tăng hiệu quả của các phản ứng hóa học.

2. Nhược điểm

Sau khi thay huyết tương, người bệnh có thể ngứa, tê nhẹ, chóng mặt, buồn nôn và mệt trong vài giờ hoặc vài ngày. Người bệnh hãy nghỉ ngơi và báo cho bác sĩ điều trị nếu xuất hiện triệu chứng bất thường.

Ngoài ra, người bệnh có thể gặp một số nguy cơ như chảy máu, dị ứng, nhiễm khuẩn tại chỗ đặt catheter lấy máu, hạ canxi máu, hạ huyết áp, dị ứng với dung dịch thay thế huyết tương,… Tuy nhiên, nếu bác sĩ thực hiện đúng quy trình, các biến chứng thường được xử lý tốt và ít khi gây ảnh hưởng đến sức khỏe của người bệnh.

Quy trình thay huyết tương diễn ra như thế nào?

Quy trình thay huyết tương diễn ra như sau:

1. Đường vào mạch máu

Bác sĩ đặt catheter lọc máu vào các tĩnh mạch lớn: tĩnh mạch đùi, tĩnh mạch cảnh trong, tĩnh mạch dưới đòn. Trong đó, tĩnh mạch đùi và tĩnh mạch cảnh trong hay dùng nhất vì ít gây tắc mạch, ít xảy ra tai biến và hầu như không gây chít hẹp mạch trong quá trình chạy máy.

2. Thiết lập vòng tuần hoàn ngoài cơ thể

• Bước 1: Bật máy lọc máu, chọn phương thức chỉ định TPE.
• Bước 2: Lắp quả lọc TPE và dây dẫn vào máy lọc máu, đuổi khí trong quả lọc và hệ thống dây dẫn bằng dung dịch Natriclorua 9‰ có pha Heparin với nồng độ 2500 UI/lít.
• Bước 3: Bác sĩ cài đặt các thông số máy gồm thể tích huyết tương cần thay, thời gian thay huyết tương, tốc độ Heparin.
• Bước 4: Bác sĩ hoặc điều dưỡng sẽ nối vòng tuần hoàn ngoài cơ thể với người bệnh qua catheter đã đặt. Máu của người bệnh sẽ được lấy ra khỏi cơ thể, đi qua hệ thống dây và màng lọc, sau đó sẽ cùng với lượng huyết tương mới chạy trở về cơ thể người bệnh.
• Bước 5: Sau khi hết dịch thay thế, quá trình thay huyết tương kết thúc, máu trong hệ thống tuần hoàn bên ngoài sẽ được đẩy trả trở về cơ thể người bệnh, bác sĩ lưu catheter lọc máu bằng dung dịch Heparin 100UI/ml, sát khuẩn catheter và băng kín vô khuẩn cho người bệnh. Cuối cùng, bác sĩ ghi chép hồ sơ theo quy định.

3. Thời gian thay huyết tương

Mỗi lần thay huyết tương kéo dài khoảng 2-4 giờ hoặc 4-8 giờ tùy trường hợp. Một đợt điều trị thay huyết tương có thể được tiến hành mỗi ngày hoặc cách ngày, số lần thay huyết tương phụ thuộc vào bệnh lý người bệnh mắc phải.

4. Chống đông máu

• Bác sĩ có thể dùng Heparin hoặc Lovenox.
• Trước và trong khi thay huyết tương, bác sĩ sẽ xét nghiệm, theo dõi chức năng đông máu và tình trạng chảy máu của người bệnh, từ đó điều chỉnh liều thuốc chống đông cho phù hợp.

Yếu tố ảnh hưởng đến kết quả

Một số yếu tố ảnh hưởng đến kết quả điều trị thay huyết tương bao gồm:

• Người thực hiện: Bác sĩ và điều dưỡng hỗ trợ có nhiều kinh nghiệm, chuyên môn cao trong đào tạo lọc máu, thay huyết tương.
• Trang thiết bị cần đảm bảo vệ sinh đúng cách.
• Chất lượng huyết tương được dùng thay thế.
• Thuốc hỗ trợ như thuốc chống đông máu.
• Bệnh nền, cơ địa, tình trạng sức khỏe, huyết động của người bệnh tại thời điểm thay huyết tương.

Một số lưu ý cần biết khi thực hiện thay huyết tương

Một số lưu ý cần biết khi thực hiện thay huyết tương bao gồm:

• Trước khi thay huyết tương, người bệnh cần được đo huyết áp, kiểm tra nhóm máu, đo nhịp tim, cân nặng, đo nhiệt độ và nhiều chỉ số máu khác.
• Uống nhiều nước trước khi thay huyết tương để duy trì lượng nước trong cơ thể và hạn chế nguy cơ tụt huyết áp (trừ khi có chống chỉ định).
• Tuân thủ đúng theo chỉ dẫn của bác sĩ về việc dùng thuốc chống dị ứng, chống đông máu và bổ sung magie, canxi,… tùy tình trạng người bệnh.
• Ăn uống đủ chất dinh dưỡng và hạn chế các thực phẩm chứa nhiều chất đường, béo, muối và cồn.
• Tránh làm việc quá sức, vận động mạnh và nghỉ ngơi đầy đủ.
• Theo dõi các biến đổi của cơ thể như nhịp tim, huyết áp, cân nặng, nhiệt độ, nếu có bất thường hãy báo cho bác sĩ ngay.
• Xét nghiệm máu định kỳ để kiểm tra hiệu quả và độ an toàn của quá trình thay huyết tương.

Câu hỏi liên quan

1. Thay huyết tương có tốt không?

Thay huyết tương là phương pháp điều trị tốt và hiệu quả trong một số bệnh, đặc biệt các bệnh do nguyên nhân tự miễn dịch. Thay huyết tương giúp loại bỏ các chất trung gian gây viêm đặc hiệu gồm kháng thể, các thành phần bổ thể và cytokine.

2. Chi phí thay huyết tương có đắt lắm không?

Chi phí thay huyết tương tại BVĐK Tâm Anh hiện dao động khoảng 40-50 triệu đồng một lần, có thể cao hơn nếu sử dụng thể tích lớn huyết tương.

3. Nên lựa chọn thay huyết tương ở đâu tốt?

Người bệnh nên lựa chọn cơ sở y tế uy tín để đảm bảo quá trình thay huyết tương diễn ra an toàn, không để lại biến chứng. Khoa Hồi sức tích cực & Chống độc (ICU), Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM quy tụ các chuyên gia, bác sĩ giàu kinh nghiệm, liên tục cập nhật phương pháp điều trị mới trên thế giới giúp tiếp nhận, cấp cứu, hồi sức và chăm sóc tích cực toàn diện.

Liên tục 24/24 giờ cho người bệnh nguy kịch, giữa lằn ranh sự sống – cái chết như: sốc, suy hô hấp, suy đa cơ quan, suy thận, suy gan, hôn mê, nhiễm trùng huyết nặng, ngộ độc cấp,… hoặc người bệnh phẫu thuật có nguy cơ cao suy hô hấp, sốc, chảy máu sau mổ,… Đặc biệt, bệnh viện liên tục về các trang thiết bị hiện đại từ các nước châu Âu, Mỹ, Nhật, Hàn,… nhằm hỗ trợ việc điều trị nhanh, hiệu quả cho người bệnh như:

• Máy giúp thở cao cấp, có thể đo được các thông số đánh giá cơ học phổi, đồng thời đo được áp lực thực quản giúp tối ưu hóa việc cài đặt các thông số máy thở nhằm giảm tổn thương phổi ở bệnh nhân thở máy. Với các bệnh nhân thất bại với thở máy có hệ thống tuần hoàn ngoài cơ thể (ECMO) để duy trì trao đổi khí trong thời gian chờ đợi phổi hồi phục.
• Máy theo dõi huyết động từ phân tích sóng mạch, đến PiCCO và catheter động mạch phổi giúp chẩn đoán nguyên nhân, theo dõi và điều trị chính xác các bệnh nhân có rối loạn huyết động, sốc.
• Các máy hỗ trợ tuần hoàn từ bóng đối xung nội động mạch chủ, đến hệ thống tuần hoàn ngoài cơ thể (ECMO) để điều trị các trường hợp suy tim cấp, hoặc cấp trên nền mạn không đáp ứng với thuốc.
• Các máy lọc máu hiện đại có thể thực hiện tất cả các phương thức thận nhân tạo, lọc máu như thận nhân tạo ngắt quãng, lọc máu liên tục, thay huyết tương, lọc máu hấp phụ cho các bệnh nhân suy thận mạn, suy thận cấp, viêm gan cấp, viêm tuỵ cấp, sốc nhiễm trùng, ngộ độc nặng và các bệnh liên quan đến miễn dịch như hội chứng HELLP, hội chứng Guillain – Barre và các bệnh thần kinh khác, bệnh lupus ban đỏ hệ thống,…
• Máy hạ thân nhiệt nhằm bảo vệ não, giảm di chứng thần kinh sau ngừng hô hấp tuần hoàn, chấn thương sọ não, tai biến mạch máu não nặng.

Thay huyết tương khá an toàn nếu được thực hiện bởi đội ngũ bác sĩ chuyên môn. Thông qua bài viết, người bệnh hiểu hơn về phương pháp này và lựa chọn cơ sở điều trị phù hợp để đảm bảo an toàn sức khỏe của bản thân.