12 nguyên nhân tắc ruột ở người già và biến chứng rất nguy hiểm

Tắc ruột ở người già có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau, liên quan đến chế độ ăn uống, yếu tố tuổi tác, di chứng hậu phẫu… Tình trạng này rất nguy hiểm, có thể diễn tiến nhanh thành các biến chứng nguy hiểm, thậm chí đe dọa đến tính mạng nếu không can thiệp điều trị kịp thời. Hãy cùng Tâm Anh tìm hiểu trong bài viết này.

Hiểu về tắc ruột

Tắc ruột là tình trạng dòng di chuyển bình thường của thức ăn và chất thải qua ruột non hoặc ruột già bị cản trở, có thể tắc một phần hoặc hoàn toàn. Triệu chứng điển hình là đau bụng, chướng bụng, buồn nôn, nôn, không thể xì hơi hoặc đại tiện. Trong những trường hợp nặng, bệnh này có thể diễn tiến thành hoại tử ruột, thủng ruột, nhiễm trùng huyết, sốc, thậm chí đe dọa tính mạng nếu không được điều trị kịp thời.

Nguyên nhân gây tắc ruột ở người già

Tình trạng này ở người già có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau, có thể kể đến như:

• Tắc ruột do bã thức ăn: Ở người già, thức ăn thường khó tiêu, đặc biệt là khối thức ăn lớn và dính, có thể tích tụ lại, gây tắc nghẽn cơ học trong lòng ruột. Tình trạng này xảy ra phổ biến ở những người bị suy giảm chức năng tiêu hóa, ví dụ như mắc bệnh viêm teo niêm mạc dạ dày.
• Ăn quá nhiều chất xơ: Chất xơ có lợi cho tiêu hóa nhưng tiêu thụ quá nhiều, kết hợp uống không đủ nước có thể làm tăng thể tích phân, gây táo bón và dẫn đến tắc ruột. Tình trạng này rất thường gặp ở người già.
• Tiêu thụ trái cây chứa nhiều tanin: Các loại trái cây giàu tanin như hồng có thể tạo thành sỏi thực vật (phytobezoar). Đây là một dạng khối cứng không tiêu hóa được, có thể mắc kẹt trong ruột và gây tắc nghẽn cơ học.
• Táo bón kéo dài: Người lớn tuổi thường xuyên bị táo bón, nếu để lâu có thể hình thành khối phân cứng, gây cản trở hoàn toàn đường đi của phân trong ruột già, dẫn đến tắc nghẽn.

• Bệnh nhân sau cắt dạ dày: Những người đã từng phẫu thuật dạ dày (như cắt một phần hoặc toàn bộ dạ dày) thường có nguy cơ cao bị tắc ruột do biến chứng như sẹo dính, thay đổi giải phẫu, rối loạn vận động tiêu hóa hoặc tạo khối bã thức ăn không tiêu.
• Viêm teo dạ dày: Viêm teo dạ dày là bệnh lý thường gặp ở người già, làm giảm khả năng tiết acid và enzyme tiêu hóa, dẫn đến thức ăn không được tiêu hóa hoàn toàn, từ đó làm tăng nguy cơ tạo khối gây bệnh lý này.
• Dính ruột sau phẫu thuật ổ bụng: Sẹo dính sau phẫu thuật là nguyên nhân hàng đầu gây tắc ruột non, chiếm đến 74% trường hợp. Dải mô sẹo làm dính các đoạn ruột lại với nhau, gây xoắn, gập và tắc nghẽn.
• Xoắn ruột: Xoắn ruột là tình trạng một đoạn ruột bị xoắn lại, thường xảy ra ở đại tràng sigma hoặc manh tràng. Xoắn ruột dễ gặp ở người cao tuổi, người bị táo bón mạn tính và có thể gây hoại tử ruột nếu không xử lý kịp thời.
• U trong lòng ruột: Các khối u lành tính hoặc ác tính (như ung thư đại tràng) có thể phát triển trong lòng ruột hoặc chèn ép từ bên ngoài, gây cản trở dòng di chuyển của phân và hơi. Đây cũng có thể là nguyên nhân dẫn đến tắc ruột ở người già.
• Tác dụng phụ của một số loại thuốc: Tác dụng phụ của một số loại thuốc cũng có thể gây ra tình trạng này, ví dụ như:
  • Thuốc giảm đau opioid: Làm chậm nhu động ruột, gây táo bón nặng hoặc liệt ruột cơ năng.
  • Thuốc chống trầm cảm: Đặc biệt là nhóm tricyclic hoặc SSRI, có thể ức chế hoạt động của hệ thần kinh ruột, làm giảm vận động ruột và gây giả tắc ruột.
• Giảm nhu động ruột do tuổi tác: Tuổi cao làm giảm chức năng thần kinh và cơ trơn trong ruột, khiến nhu động ruột suy yếu, dễ gây nên tình trạng tắc ruột cơ năng (liệt ruột).
• Mất cân bằng điện giải: Mất cân bằng các chất điện giải như hạ kali máu, tăng canxi máu… có thể làm rối loạn chức năng co bóp của ruột, dẫn đến liệt ruột. Tình trạng có triệu chứng tương tự tắc ruột thực thể.

Triệu chứng bệnh tắc ruột ở người già

Người già bị tắc ruột thường gặp phải các triệu chứng sau đây:

• Đau bụng từng cơn: Đau quặn bụng theo kiểu từng cơn (colicky pain), có thể khu trú hoặc lan khắp bụng, cơn đau tăng dần theo thời gian nếu không được can thiệp điều trị kịp thời.
• Chướng bụng: Bụng phình to, cảm giác đầy hơi, có thể nhìn thấy quai ruột nổi khi tình trạng chuyển nặng, thường đi kèm khó tiêu, đầy bụng
• Nôn ra thức ăn, dịch mật hoặc dịch phân (tắc ruột thấp)
• Không đại tiện, không trung tiện là dấu hiệu rõ ràng của tắc ruột cơ học, đặc biệt là nếu kéo dài >24 giờ.
• Sốt, mạch nhanh, huyết áp tụt
• Khó thở, tim đập nhanh
• Mệt mỏi, lú lẫn, ngủ gà

Biến chứng nguy hiểm khi người già bị tắc ruột

Ở người cao tuổi, biểu hiện của bệnh thường không rõ ràng, gây chậm trễ cho quá trình chẩn đoán và điều trị. Một số biến chứng thường gặp có thể kể đến như:

• Thiếu máu và hoại tử ruột: Tình trạng tắc kéo dài, đặc biệt là xoắn ruột, có thể làm gián đoạn máu nuôi, khiến đoạn ruột bị hoại tử.
• Thủng ruột và viêm phúc mạc: Áp lực tích tụ làm vỡ thành ruột, gây viêm phúc mạc, cần cấp cứu ngay lập tức để tránh đe dọa đến tính mạng.
• Nhiễm trùng huyết và toan chuyển hóa: Vi khuẩn từ ruột đi vào máu gây nhiễm trùng toàn thân, kèm rối loạn chuyển hóa nặng.
• Tái phát do dính ruột: Hơn 90% trường hợp có dính ruột sau phẫu thuật, và 18% phải nhập viện lại do tắc ruột tái phát trong vòng 1 tháng.

Tỷ lệ biến chứng tăng lên đối với các trường hợp tuổi cao, đa bệnh nền, chậm phẫu thuật hoặc suy dinh dưỡng.

Người già cần đến bác sĩ ngay khi có các triệu chứng

Người cao tuổi cần nhập viện hoặc gọi cấp cứu ngay khi có các dấu hiệu sau:

• Đau bụng dữ dội, chướng bụng, nôn ói, không đi đại tiện hoặc không xì hơi
• Sốt, mạch nhanh, huyết áp thấp
• Dấu hiệu mất nước (khô miệng, ít nước tiểu), rối loạn điện giải (chuột rút, rối loạn nhịp tim).
• Triệu chứng đau âm ỉ trở nên dữ dội hơn, có dấu hiệu viêm phúc mạc (thành bụng căng cứng,…).

Chẩn đoán tắc ruột ở người lớn tuổi

Để chẩn đoán tắc ruột ở người già, bác sĩ có thể chỉ định thực hiện các phương pháp sau đây:

• Khám lâm sàng: Thăm hỏi tiền sử như phẫu thuật, táo bón, ung thư; sờ bụng thấy chướng, tiếng ruột cao tần hoặc mất tiếng, dấu hiệu căng cứng bụng…
• Xét nghiệm máu: Xét nghiệm công thức máu toàn bộ (tăng bạch cầu máu gợi nhiễm trùng), điện giải đồ (xác định tình trạng mất kali, natri…), định lượng lactate (kết quả cao là dấu hiệu gợi ý của thiếu máu, hoại tử ruột) .
• Xét nghiệm chẩn đoán hình ảnh:
  • X‑quang bụng đứng/sấp: Xác định mức dịch-khí, vòng hơi bất thường.
  • CT bụng có cản quang: Đây là tiêu chuẩn vàng để xác định vị trí, mức độ, nguyên nhân (dính, khối, xoắn) và biến chứng như thiếu máu, thủng ruột.

Điều trị tắc ruột ở người già

Để điều trị tắc ruột ở người lớn tuổi, bác sĩ có thể chỉ định thực hiện các phương pháp sau đây:

1. Điều trị bảo tồn

Điều trị bảo tồn thường được chỉ định với các trường hợp tắc ruột không hoàn toàn, không có dấu hiệu hoại tử/viêm phúc mạc, tình trạng người bệnh ổn định:

• Nhịn ăn hoàn toàn để giảm áp lực ruột và cho ruột nghỉ ngơi.
• Đặt sonde dạ dày (nasogastric tube) để hút dịch, giảm nôn ói và nguy cơ hít sặc.
• Bù dịch tĩnh mạch & điện giải bằng dung dịch đẳng trương, chỉnh kali, natri, theo dõi cân bằng dịch .
• Sử dụng các loại thuốc điều trị như thuốc giảm đau, chống nôn, prokinetics đối với tình trạng liệt ruột, thuốc thúc đẩy nhu động .
• Theo dõi lâm sàng – cận lâm sàng chặt chẽ mỗi 24-48 giờ, nếu không cải thiện hoặc xuất hiện viêm, hoại tử, bác sĩ có thể chỉ định chuyển sang phẫu thuật.

Nếu lựa chọn đúng phương pháp điều trị, tỷ lệ thành công có thể lên đến 70-90%.

2. Điều trị phẫu thuật

Phẫu thuật tắc ruột được chỉ định thực hiện đối với các trường hợp sau đây:

• Tắc hoàn toàn, có dấu hiệu hoại tử, thủng…
• Không đáp ứng với điều trị bảo tồn.
• Người bệnh bị dính ruột nặng, xoắn ruột, khối u chèn ép…

Các phẫu thuật thường được thực hiện bao gồm: tháo dính, cắt đoạn hoại tử, cắt khối u, thậm chí đặt hậu môn nhân tạo/hậu môn nhân tạo hồi tràng nếu không thể nối lại ruột ngay. Phẫu thuật nội soi có thể dùng cho trường hợp nhẹ, không có nhiễm trùng, nhưng yêu cầu chọn lọc và có chuyên môn cao .

3. Chăm sóc và phục hồi

Sau điều trị, người bệnh cần được chăm sóc đúng cách theo chỉ dẫn của bác sĩ để đảm bảo phục hồi tốt, hạn chế xảy ra biến chứng về sau:

Tại bệnh viện:

• Tiếp tục bù dịch, điện giải, chống nhiễm khuẩn theo dấu hiệu lâm sàng
• Theo dõi dấu hiệu sống còn như: lượng nước tiểu, dấu hiệu viêm ruột sau mổ…
• Bổ sung dinh dưỡng: ưu tiên ăn nhẹ, nuôi dưỡng tĩnh mạch đối với các trường hợp nặng.
• Tập vật lý trị liệu để phòng tránh đông máu, hỗ trợ hô hấp, tăng nhu động.

Tại nhà:

• Xây dựng chế độ ăn dễ tiêu, chia nhỏ nhiều bữa
• Uống tối thiểu 1,5-2 lít nước/ngày
• Vận động nhẹ phù hợp thể chất (đi bộ, tập giãn cơ)
• Dùng thuốc nhuận tràng theo chỉ định, theo dõi đại tiện đều đặn
• Tái khám định kỳ để sàng lọc tái tắc, tái phát khối u, hoặc dính ruột

Phòng ngừa tắc ruột ở người già

Dưới đây là một số biện pháp hiệu quả giúp chủ động phòng ngừa bệnh này:

• Tập thói quen đi đại tiện đều đặn, không nhịn đi ngoài
• Xây dựng chế độ ăn uống, sinh hoạt khoa học để tránh táo bón
• Uống đủ nước (1,5-2 lít/ngày), bổ sung chất xơ mềm, dễ tiêu
• Tăng cường vận động nhẹ nhàng, tránh ngồi lâu
• Sử dụng thuốc hợp lý, tránh nhóm thuốc opioids, sử dụng thuốc chống táo bón nếu cần (theo chỉ dẫn của bác sĩ)
• Khám sàng lọc với người có tiền sử phẫu thuật ổ bụng, tiền ung thư tiêu hóa
• Đi khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm các tổn thương, từ đó can thiệp điều trị sớm.

Tắc ruột ở người già rất nguy hiểm. Trong mọi trường hợp, khi xuất hiện dấu hiệu nghi ngờ, người bệnh cần được đưa đi cấp cứu ngay để can thiệp điều trị kịp thời, tránh diễn tiến nghiêm trọng, đe dọa đến tính mạng.