Sỏi niệu quản có tái phát không? Nguyên nhân và cách phòng ngừa

Sỏi niệu quản có thể được điều trị dễ dàng bằng cách uống nhiều nước, thay đổi chế độ dinh dưỡng, điều trị bằng thuốc hoặc can thiệp tán sỏi, mổ sỏi. Tuy nhiên, sau điều trị, nhiều người vẫn lo lắng không biết sỏi niệu quản có tái phát không? Nguyên nhân sỏi tái phát là gì? Làm sao để phòng ngừa sỏi tái phát? Tất cả sẽ được bác sĩ CKI Phan Huỳnh Tiến Đạt, khoa Tiết niệu, Trung tâm Tiết niệu – Thận học – Nam khoa, BVĐK Tâm Anh TP.HCM tư vấn giải đáp thắc mắc trong bài viết bên dưới.

Sỏi niệu quản có tái phát không?

Sỏi niệu quản có thể tái phát sau điều trị, ngay cả khi được điều trị triệt để bằng phẫu thuật loại bỏ sỏi. Nếu có tiền sử mắc sỏi tiết niệu nói chung, người bệnh có đến 50% nguy cơ tái phát sỏi trong vòng 5 năm đầu sau điều trị. Khả năng tái phát có thể phụ thuộc vào các yếu tố khác nhau, như nguyên nhân cơ bản gây sỏi niệu quản, tình trạng sức khỏe của người bệnh và những thay đổi trong thói quen sinh hoạt.

Thông thường, sỏi niệu quản dễ tái phát vì về cơ bản, đây thường là sỏi thận theo dòng nước tiểu và bị kẹt lại ở niệu quản, gây các triệu chứng khó chịu cho đường tiết niệu. Tiên lượng điều trị sỏi niệu quản tốt, có nhiều lựa chọn điều trị từ nội khoa đến ngoại khoa ít xâm lấn.

Sỏi niệu quản tái phát thường gây các triệu chứng đặc trưng như đau bụng và tiểu máu thô (tiểu máu đại thể). Khi bị tái phát sỏi niệu quản, người bệnh cần được điều trị và chăm sóc, bác sĩ cần xác nhận sỏi có cản trở đường tiểu hay không trước khi có quyết định điều trị bước tiếp theo.

Nguyên nhân sỏi niệu quản tái phát sau điều trị

Các nguyên nhân gây tái phát sỏi niệu quản đã được xác định gồm:

1. Uống ít nước

Uống ít nước là nguyên nhân hàng đầu gây sỏi, tái phát sỏi và các vấn đề khác về sức khỏe tiết niệu nói chung. Sự hình thành sỏi đã được chứng minh có liên kết trực tiếp với việc thiếu lượng chất lỏng, cụ thể là nước. Lượng chất lỏng thấp dẫn đến nước tiểu đậm đặc. Lượng nước tiểu và tần suất đi tiểu giảm, thời gian giữa các lần đi tiểu cũng tăng lên. Điều này tạo điều kiện cho quá trình siêu bão hòa của khoáng chất trong nước tiểu và hình thành sỏi mới hoặc tái phát sỏi.

2. Các yếu tố lối sống

Các yếu tố lối sống cũng được xem là nguyên nhân gây tái phát sỏi niệu quản. Ví dụ, ăn quá nhiều protein động vật, đặc biệt là từ thịt đỏ và nội tạng động vật, làm tăng nồng độ axit uric trong nước tiểu và làm giảm các hóa chất, khoáng chất cần thiết để ức chế quá trình kết tinh và hình thành sỏi.

Thừa cân hoặc béo phì cũng có liên quan đến nồng độ axit uric cao và tăng nguy cơ tái phát sỏi niệu quản, sỏi thận và sỏi tiết niệu nói chung. Nếu có tiền sử bị sỏi thận hoặc sỏi niệu quản, nguy cơ tái phát ở người thừa cân béo phì rất cao. Vì vậy, bác sĩ thường khuyến khích nhóm này cần thay đổi lối sống để giảm nguy cơ tái phát sỏi, như: giảm cân, uống nhiều nước, giảm natri (muối) và ăn nhiều trái cây và rau, ít protein động vật.

3. Di truyền

Đối với một số người, một số điều kiện di truyền có thể khiến sỏi niệu quản, sỏi thận phát triển và tái phát nhiều lần, gây tình trạng sỏi mạn tính, gồm:

• Cystin niệu: cystine là 1 axit amin có thể kết tinh và là thành phần của sỏi tiết niệu, tăng cystine là tình trạng tăng nồng độ cystine trong nước tiểu và gây tái phát sỏi nhiều lần trong tương lai.
• Tăng oxy niệu nguyên phát: là 1 nhóm các rối loạn di truyền khiến gan tạo ra quá nhiều oxalate, có thể kết tinh và hình thành sỏi.
• Xơ nang: tình trạng liên quan đến sự gia tăng oxalate và giảm hóa chất cần thiết để phá vỡ oxalate tự nhiên trong đường tiết niệu.
• Các điều kiện GI gây ra tiêu chảy mạn tính: như bệnh Crohn, rối loạn ruột viêm, cường giáp, bệnh gút, tiểu đường, cắt bỏ dạ dày và thừa cân béo phì.

4. Thuốc điều trị

Một số loại thuốc để điều trị chứng đau nửa đầu và trầm cảm, thuốc kháng axit dựa trên canxi, sử dụng quá nhiều thuốc nhuận tràng và thậm chí dùng vitamin C có thể làm tăng khả năng tái phát sỏi thận, sỏi niệu quản sau điều trị.

5. Điều trị chưa triệt để, sỏi còn tồn đọng

Điều trị chưa triệt để, sỏi còn tồn đọng tại niệu quản, thận,… làm tăng nguy cơ tái phát. Với những trường hợp có tiền sử sỏi thận, sỏi niệu quản, sẽ phát triển 1 loại sỏi khác trong vòng 10 năm nếu không thực hiện các biện pháp phòng ngừa. Chế độ sinh hoạt, dinh dưỡng và uống không đủ nước có thể thúc đẩy quá trình siêu bão hòa tiết niệu cho các loại muối khác nhau liên quan đến quá trình tạo ra như canxi oxalate (Caox), canxi phosphate (CAP) và axit uric (UA),… kết tinh thành sỏi tại nhiều nơi khác nhau trong hệ tiết niệu.

Những yếu tố làm tăng nguy cơ tái phát sỏi niệu quản

Những yếu tố làm tăng nguy cơ tái phát sỏi niệu quản bao gồm: (1)

• Tuổi tác.
• Giới tính.
• Tiền sử sỏi của gia đình.
• Số lượng sỏi trong lần phát bệnh đầu tiên.
• Bệnh tiểu đường, tăng huyết áp.
• Nhiễm trùng đường tiết niệu (UTI).
• Sử dụng một số loại thuốc, như thuốc lợi tiểu, có thể làm tăng nguy cơ sỏi.
• Các tình trạng như bệnh viêm ruột hoặc tiêu chảy mạn tính có thể ảnh hưởng đến quá trình hấp thụ canxi và nước, làm tăng các chất hình thành sỏi trong nước tiểu.
• Các rối loạn chuyển hóa như tăng canxi niệu (canxi trong nước tiểu quá nhiều) hoặc tăng axit uric niệu (axit uric trong nước tiểu quá nhiều) có thể làm tăng nguy cơ hình thành sỏi.
• Can thiệp phẫu thuật liên quan đến sỏi đầu tiên như mổ mở lấy sỏi, mổ sỏi nội soi, tán sỏi,…

Biểu hiện sỏi niệu quản tái phát

Các biểu hiện của sỏi niệu quản tái phát bao gồm:

1. Tiểu buốt tiểu rắt

Sỏi niệu quản chặn dòng nước tiểu từ thận xuống bàng quang có thể tạo cảm giác cần đi tiểu thường xuyên, tiểu rắt và cảm giác cần đi tiểu cấp bách, gấp rút. Lượng nước tiểu mỗi lần đi tiểu cũng không nhiều, dòng nước tiểu yếu và có thể nhận thấy một số bất thường trong nước tiểu như nước tiểu đục, nước tiểu đổi màu, có mùi hoặc màu lạ,…

2. Đau lưng, đau vùng hông

Sự xuất hiện hoặc quá trình di chuyển của sỏi từ thận xuống niệu quản có thể gây các triệu chứng như: đau lưng, sườn, bụng, niệu đạo hoặc đau âm hộ,… Đau có thể đi kèm với cảm giác buồn nôn, tiểu máu và các triệu chứng đường tiết niệu dưới bao gồm tần suất đi tiểu tăng và cảm giác cần tiểu gấp, không thể kiểm soát được.

3. Tiểu đục, tiểu máu

Các dấu hiệu khác, như nước tiểu màu hồng, nước tiểu có mùi hôi hoặc có mùi hôi, nhu cầu dai dẳng để đi tiểu, buồn nôn, nôn hoặc sốt và ớn lạnh cũng có thể xuất hiện khi sỏi niệu quản tái phát, tùy thuộc vào kích thước của sỏi hoặc nếu có nhiễm trùng, các triệu chứng này sẽ trở nên rõ rệt hơn.

4. Tiểu khó, tiểu đau

Khó bắt đầu dòng nước tiểu và cảm giác đau khi đi tiểu có thể là triệu chứng của sỏi niệu quản. Triệu chứng này xảy ra khi sỏi niệu quản chặn dòng nước tiểu, dẫn đến đau và khó đi tiểu, dẫn đến nhu cầu đi tiểu thường xuyên hơn, tiểu ít hơn và hàng loạt các triệu chứng khác khi đi tiểu.

Làm thế nào để phát hiện sỏi niệu quản tái phát?

Để phát hiện sỏi niệu quản tái phát sớm, người bệnh cần đi khám sức khỏe định kỳ hoặc đến gặp bác sĩ ngay khi có các triệu chứng của sỏi niệu quản. Bác sĩ sẽ tiến hành các xét nghiệm, chẩn đoán hình ảnh để tìm kiếm xem có sự hiện diện của sỏi trong niệu quản, thận hay bất kỳ vị trí nào trong đường tiết niệu hay không. Đồng thời xác định nguyên nhân cơ bản gây ra các triệu chứng bất thường này.

1. Siêu âm

Siêu âm có thể là phương pháp được ứng dụng nhiều trong chẩn đoán sỏi tiết niệu, trong đó có sỏi niệu quản. Siêu âm không những giúp bác sĩ xác định được việc có hay không sự hiện diện của sỏi tại niệu quản mà còn giúp bác sĩ xác định vị trí, kích thước sỏi. Ngoài ra, siêu âm cũng giúp bác sĩ quan sát và phát hiện những bất thường trong đường tiết niệu như khối u, túi thừa hay các đoạn hẹp niệu quản, niệu đạo.

2. Chụp x-quang hệ tiết niệu

Chụp x-quang hệ tiết niệu cung cấp hình ảnh về cấu trúc của thận, niệu quản, bàng quang, niệu đạo. Bất kỳ bất thường nào tại niệu quản có thể được nhận biết qua hình ảnh x-quang. Trên ảnh chụp x-quang, sỏi thường sẽ hiển thị với dạng các khối màu trắng trên phim chụp.

3. Chụp CT scan

Hiện, chụp CT scan hay chụp cắt lớp vi tính (CT) được xem là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán sỏi niệu quản. Chụp CT cung cấp hình ảnh chi tiết về thận, niệu quản và bàng quang, giúp các bác sĩ đánh giá kích thước, vị trí và bất kỳ biến chứng tiềm ẩn nào liên quan đến sỏi tại hệ tiết niệu.

4. Xét nghiệm nước tiểu

Xét nghiệm nước tiểu có thể giúp chẩn đoán sỏi niệu quản bằng cách phát hiện các dấu hiệu nhiễm trùng, máu (tế bào hồng cầu) và khoáng chất hoặc tinh thể hình thành nên sỏi trong nước tiểu, cũng như đánh giá pH nước tiểu và các yếu tố khác góp phần hình thành sỏi niệu quản.

Biện pháp phòng ngừa sỏi niệu quản tái phát sau điều trị hiệu quả

Để phòng ngừa sỏi niệu quản tái phát, cần tập trung vào việc uống đủ nước, hạn chế lượng protein và natri có nguồn gốc từ động vật và hạn chế tiêu thụ thực phẩm giàu oxalate, duy trì lượng canxi phù hợp. Cụ thể:

1. Uống đủ nước mỗi ngày

Uống đủ nước mỗi ngày là điều cần thiết để giữ cho cơ thể khỏe mạnh và ngăn ngừa sỏi niệu quản tái phát. Các bác sĩ tiết niệu luôn khuyên người bệnh nên:

• Uống nhiều nước: mục tiêu là uống 2 – 3 lít nước mỗi ngày để pha loãng nước tiểu và ngăn ngừa sự cô đặc khoáng chất. Tuy nhiên, nhu cầu nước cụ thể ở mỗi ngày là khác nhau, mức tiêu thụ này có thể cần điều chỉnh cho từng trường hợp cụ thể.
• Theo dõi màu nước tiểu: nếu thấy nước tiểu màu vàng nhạt nghĩa là cơ thể đang đủ nước, hãy duy trì lượng nước này mỗi ngày. Nếu nước tiểu sẫm màu cho thấy tình trạng mất nước và cần uống nhiều nước hơn.
• Bổ sung thêm các loại nước ép từ trái cây có múi: như cam, quýt, bưởi, chanh,…. vì chúng chứa nhiều citrate, có tác dụng ức chế quá trình siêu bão hòa của các khoáng chất có trong nước tiểu.

2. Điều chỉnh chế độ ăn uống phù hợp với cơ thể

Điều chỉnh về chế độ ăn uống, dinh dưỡng hàng ngày vừa đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng của cơ thể và giúp phòng ngừa sỏi niệu quản phát triển. Những thay đổi cơ bản trong chế độ ăn uống của người bệnh bao gồm:

• Hạn chế muối (natri) trong chế độ ăn hàng ngày: vì ăn nhiều muối và các thực phẩm chế biến sẵn, có hàm lượng natri cao làm tăng bài tiết canxi qua nước tiểu và góp phần hình thành sỏi mới, tái phát sỏi niệu quản.
• Giảm protein động vật: vì tiêu thụ nhiều protein động vật, đặc biệt là các loại thịt đỏ như thịt cừu, thịt bò, thịt heo (lợn),… làm tăng axit uric trong nước tiểu và tạo sỏi. Thay vào đó, người bệnh nên lựa chọn các nguồn protein từ thực vật, có nhiều trong đậu nành, đậu hũ,…
• Tránh hoặc hạn chế ăn các thực phẩm giàu oxalate: như rau bina, đại hoàng và sô cô la,… vì chúng làm tăng nguy cơ mắc nhiều loại sỏi tiết niệu khác nhau.
• Duy trì lượng canxi nạp vào cơ thể: điều này rất quan trọng đối với sức khỏe xương và ngăn sỏi thận hình thành.
• Hạn chế đồ uống chứa nhiều đường: vì những thứ này có thể góp phần hình thành sỏi thận, không tốt cho sức khỏe tổng thể.

Tìm hiểu thêm: Sỏi niệu quản kiêng ăn gì, nên ăn gì?

3. Điều chỉnh lối sống lành mạnh theo lời bác sĩ

Điều chỉnh lối sống lành mạnh theo lời của bác sĩ vừa giúp ngăn ngừa sỏi niệu quản tái phát vừa có tác dụng giúp nâng cao sức khỏe tổng thể. Người bệnh có thể bắt đầu với các điều chỉnh nhỏ từ thói quen sinh hoạt, bao gồm:

• Tránh bổ sung vitamin C quá mức.
• Duy trì cân nặng khỏe mạnh bằng cách ăn uống lành mạnh và tập luyện thể chất thường xuyên.
• Hoạt động thể chất, chơi thể thao, tập luyện với cường độ phù hợp để luôn có sức khỏe dẻo dai.
• Bỏ thuốc lá.

Tùy theo từng trường hợp cụ thể, người bệnh có thể cần thực hiện thêm nhiều thay đổi trong lối sống để ngăn ngừa sỏi tái phát. Hãy hỏi bác sĩ kỹ hơn về trường hợp của mình, có lưu ý gì đặc biệt hay bất kỳ thay đổi nào trong dinh dưỡng, sinh hoạt hay không để điều chỉnh và phòng ngừa sỏi niệu quản tái phát hiệu quả.

    Gợi ý: Hướng dẫn lập kế hoạch chăm sóc bệnh nhân sỏi niệu quản tại nhà sau điều trị

4. Kiểm soát kỹ các bệnh nền

Kiểm soát các bệnh nền như tiểu đường, cao huyết áp, tim mạch, rối loạn chuyển hóa,… giúp làm giảm nguy cơ tái phát sỏi niệu quản. Hơn nữa, việc kiểm soát và điều trị bệnh nền cũng giúp ngăn ngừa các nguy cơ cho sức khỏe tiết niệu, trong đó bệnh thận mạn (CKD) – nguyên nhân hàng đầu khiến người bệnh phải sống bằng việc chạy thận nhân tạo suốt đời.

5. Theo dõi sức khỏe và tái khám định kỳ

Khám sức khỏe định kỳ để theo dõi và phát hiện sớm bất kỳ bất thường hay sự hiện diện của sỏi tại đường tiết niệu giúp bác sĩ can thiệp điều trị kịp thời ngày khi có các dấu hiệu đầu tiên của sỏi tái phát.

Điều trị sỏi niệu quản và theo dõi, tầm soát, điều trị sỏi tái phát tại khoa Tiết niệu, Trung tâm Tiết niệu – Thận học – Nam khoa, BVĐK Tâm Anh TP.HCM và Đơn vị Tiết niệu, Trung tâm Khám chữa bệnh Tâm Anh Quận 7. Tại đây có đội ngũ bác sĩ là những chuyên gia hàng đầu trong chẩn đoán và điều trị các bệnh, giải quyết các vấn đề về sức khỏe tiết niệu an toàn, hiệu quả, riêng tư.

Hy vọng với những thông tin bài viết vừa chia sẻ sẽ giúp bạn giải đáp thắc mắc về việc sỏi niệu quản có tái phát không? Nguyên nhân khiến sỏi tái phát do đâu cũng như những phương pháp điều trị, phòng ngừa sỏi niệu quản.