Vàng da sơ sinh là tình trạng phổ biến ở trẻ sơ sinh trong khoảng hai tuần đầu đời sau sinh và là một trong những nguyên nhân thường gặp khiến trẻ sơ sinh phải nhập viện. Tùy thuộc vào nguyên nhân gây vàng da và mức độ vàng da sơ sinh, bác sĩ sẽ có tư vấn, chỉ định điều trị phù hợp. Vậy vàng da sơ sinh có những mức độ nào? Cách nhận biết ra sao?
Vàng da sơ sinh xảy ra ở khoảng 60% trẻ sơ sinh đủ tháng và khoảng 80% trẻ sơ sinh thiếu tháng. Đó là tình trạng mà nồng độ bilirubin trong máu tăng làm cho da, và niêm mạc trở nên vàng. Sự gia tăng bilirubin máu có thể là trực tiếp hoặc gián tiếp. (1)
Ở thai nhi, các tế bào hồng cầu đảm nhiệm vai trò vận chuyển oxy từ nhau thai đến các cơ quan. Khi tế bào hồng cầu bị phá vỡ sẽ tạo thành một chất gây vàng da, gọi là bilirubin.
Vàng da sơ sinh có thể được chia làm hai nhóm gồm vàng da sơ sinh sinh lý và vàng da sơ sinh bệnh lý. Trong đó:
Dựa vào chỉ số bilirubin trong máu mà được chia làm 5 mức độ vàng da sơ sinh như sau: (2)
Trẻ vàng da bệnh lý nếu không được điều trị đúng cách, kịp thời, sự gia tăng bilirubin quá mức có thể gây biến chứng nguy hiểm, ảnh hưởng hệ thần kinh trung ương, đe dọa tính mạng của trẻ:
Tỷ lệ bệnh não cấp tính do bilirubin khoảng 1 trên 10.000 ca sinh sống. Bệnh đặc trưng bởi các triệu chứng xảy ra sớm gồm trẻ bú kém hoặc bỏ bú, lừ đừ, giảm trương lực,… Nếu trẻ được phát hiện sớm, can thiệp đúng cách, kịp thời vẫn có cơ hội hồi phục. Trường hợp điều trị muộn có thể dẫn đến bại não, co giật, cong vẹo cột sống, bất thường về thị lực, thính lực và thần kinh cảm giác.
Vàng da nhân là biến chứng nghiêm trọng, hiếm gặp ở trẻ vàng da sơ sinh, xảy ra chủ yếu ở trẻ vàng da không được điều trị khiến bilirubin tăng cao quá mức, gây tổn thương não hoặc hệ thần kinh trung ương, và di chứng. Các triệu chứng ban đầu, cảnh báo vàng da nhân não ở trẻ sơ sinh gồm: bú kém, kích thích, khóc thét, lừ đừ, không có phản xạ giật mình, xuất hiện các cơn ngưng thở, giảm trương lực cơ, co giật, co thắt cơ,… (3)
Trường hợp may mắn được cứu sống, trẻ nguy cơ cao bị bại não, mất thính lực, khuyết tật học tập, khó kiểm soát các bộ phận trên cơ thể, co giật, răng kém phát triển.
Sự gia tăng bilirubin quá mức có thể gây tổn thương não bộ, dẫn đến tổn thương não không hồi phục như bại não ở trẻ. Đây là một tình trạng phức tạp, kéo dài, đòi hỏi sự hỗ trợ tích cực từ y tế và gia đình để trẻ có thể hòa nhập với xã hội cũng như tự chăm sóc bản thân khi trưởng thành.
Ngoài ra, những trẻ vàng da sơ sinh kéo dài cần được tầm soát nguyên nhân vì vàng da kéo dài do bệnh lý có thể gây ảnh hưởng đến các cơ quan, đặc biệt là gan, mật, khiến trẻ chậm phát triển. Trẻ có nguy cơ suy gan, xơ gan, thậm chí ung thư gan nhưng những biến chứng này rất hiếm gặp.
Trẻ sơ sinh có dấu hiệu vàng da dù ở mức độ nhẹ, bố mẹ vẫn cần đưa trẻ đến bệnh viện để được bác sĩ kiểm tra, xác định nguyên nhân, mức độ vàng da sơ sinh, từ đó tư vấn chăm sóc, điều trị cụ thể. Tuyệt đối không tự ý mua thuốc trị vàng da cho trẻ sơ sinh hay điều trị vàng da sơ sinh bằng các bài thuốc, mẹo dân gian.
Vàng da sinh lý ở mức độ nhẹ sẽ tự khỏi khi được chăm sóc đúng cách tại nhà. Mẹ cho trẻ bú đủ sữa theo nhu cầu, thông thường từ 8 – 12 cữ/ngày nếu cho con bú sữa mẹ hoàn toàn, nằm phòng có đủ ánh sáng để theo dõi tình trạng vàng da và tái khám định kỳ.
Đối với vàng da bệnh lý, việc điều trị sẽ tùy thuộc vào nguyên nhân gây vàng da và mức độ vàng da sơ sinh. Đối với vàng da bệnh lý do tăng bilirubin gián tiếp, một số phương pháp thường được thực hiện trong điều trị vàng da sơ sinh gồm:
Chiếu đèn (còn được gọi là quang trị liệu) là phương pháp thường được chỉ định trong vàng da sơ sinh bởi tính an toàn, hiệu quả và kinh tế. Bằng cách sử dụng luồng ánh sáng xanh đặc biệt, bilirubin sẽ được chuyển hóa thành các chất không độc, hòa tan trong nước, dễ dàng đào thải ra khỏi cơ thể qua đường phân và nước tiểu.
Tại Việt Nam, chiếu đèn vàng da cho trẻ sơ sinh cần được thực hiện tại bệnh viện để bác sĩ có thể theo dõi chặt chẽ, đánh giá tình trạng vàng da của trẻ, đảm bảo an toàn trong suốt quá trình chiếu đèn. Trẻ cởi trần, mặc tã và che mắt kỹ lưỡng, chiếu đèn liên tục trừ lúc cho trẻ bú sữa mẹ.
Khi nồng độ bilirubin trong máu tăng cao đến ngưỡng cần thay máu, bác sĩ sẽ chỉ định thay máu. Điều này giúp hạn chế các tổn thương, di chứng về thần kinh do bilirubin tăng cao. Trẻ sau thay máu sẽ tiếp tục được chiếu đèn liên tục cho đến khi nồng độ bilirubin máu về ngưỡng an toàn có thể ngưng chiếu đèn.
Immunoglobulin truyền tĩnh mạch (IVIg) thường được chỉ định ở trẻ vàng da do tán huyết miễn dịch thường do bất đồng nhóm máu giữa mẹ và trẻ sơ sinh. Trẻ được chỉ định điều trị song song gồm chiếu đèn và truyền tĩnh mạch (IVIg) trong một số trường hợp.
Bố mẹ nên chủ động phòng ngừa vàng da sơ sinh cho trẻ ngay từ giai đoạn thai kỳ. Cần thăm khám thai định kỳ để theo dõi tình trạng sức khỏe, phát triển của trẻ cũng như phát hiện sớm các bất thường, nguy cơ nếu có. Nên thực hiện đầy đủ các sàng lọc, xét nghiệm, kiểm tra nhóm máu mẹ – con, từ đó xây dựng kế hoạch hỗ trợ phù hợp ngay sau sinh.
Trẻ sơ sinh cần được bú sữa mẹ càng tốt càng sớm. Sau đó, nuôi dưỡng trẻ bằng sữa mẹ hoàn toàn trong ít nhất 6 tháng đầu đời để trẻ được bổ sung đủ dinh dưỡng, tăng cường kháng thể, phát triển khỏe mạnh, giảm nguy cơ mắc bệnh về sau.
Trước khi cho trẻ xuất viện, mẹ cần cho trẻ kiểm tra lại nồng độ bilirubin và cho trẻ tái khám đúng hẹn hoặc khi có dấu hiệu bất thường. Chăm sóc trẻ tại nhà, cần đảm bảo yếu tố vệ sinh, cho trẻ bú đủ sữa, nghỉ ngơi phòng có đủ ánh sáng để thuận tiện theo dõi tình trạng sức khỏe của trẻ.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Hy vọng với những thông tin trên, quý phụ huynh đã hiểu rõ hơn về mức độ vàng da sơ sinh. Bên cạnh dựa vào nguyên nhân, ở mỗi mức độ vàng da, việc chăm sóc và điều trị sẽ có sự khác nhau. Do đó trẻ vàng da sơ sinh cần được bác sĩ kiểm tra sớm, theo dõi chặt chẽ và điều trị đúng cách.
