Các giai đoạn ung thư có vai trò gì trong chẩn đoán, điều trị bệnh?

Ung thư là trong những bệnh gây tử vong hàng đầu trên toàn thế giới. Việc xác định chính xác giai đoạn bệnh đóng vai trò then chốt trong quá trình lập kế hoạch điều trị. Vậy căn cứ vào đâu để phân chia giai đoạn ung thư? Hãy cùng tìm hiểu qua chia sẻ của thạc sĩ bác sĩ CKI Ngô Tuấn Phúc, Khoa Ung bướu, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM.

Giai đoạn ung thư là gì?

Giai đoạn ung thư là thước đo đánh giá mức độ tiến triển của bệnh ung thư tại thời điểm chẩn đoán. Khi người bệnh được chẩn đoán mắc ung thư, bác sĩ xác định ung thư chỉ có khối u nguyên phát hay đã lan rộng tới các phần khác của cơ thể (như hạch vùng hoặc các cơ quan khác) và chia giai đoạn.

Thông qua việc phân giai đoạn, người bệnh và bác sĩ có thể hiểu rõ về mức độ nghiêm trọng của bệnh để ra quyết định về phương pháp điều trị hiệu quả và phù hợp nhất. (1)

Vai trò của việc xác định giai đoạn ung thư

Việc phân loại chính xác các giai đoạn ung thư mang lại nhiều lợi ích quan trọng:

• Lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp: các hướng dẫn điều trị ung thư trên thế giới đều dựa vào giai đoạn ung thư để đưa ra kế hoạch điều trị phù hợp, có thể bao gồm phẫu thuật, xạ trị, hoá trị, liệu pháp nhắm đích, liệu pháp miễn dịch, liệu pháp nội tiết… hoặc kết hợp nhiều phương pháp điều trị khác nhau. Thứ tự các phương pháp điều trị cũng khác nhau tùy theo giai đoạn ung thư.
• Mục tiêu điều trị: giai đoạn bệnh giúp xác định mục tiêu điều trị như chữa khỏi bệnh, kiểm soát bệnh lâu dài, giảm nhẹ triệu chứng giúp kéo dài thời gian sống của người bệnh.
• Theo dõi và đánh giá hiệu quả của điều trị: việc xác định giai đoạn rõ ràng giúp bác sĩ có cơ sở để theo dõi tiến triển của bệnh, phát hiện di căn hay tái phát kịp thời.
• Tư liệu cho nghiên cứu và phát triển phương pháp mới: dữ liệu phân giai đoạn góp phần nâng cao hiểu biết, cải tiến các phương pháp điều trị và nâng cao khả năng chữa khỏi ung thư.

Phân giai đoạn ung thư theo hệ thống phân đoạn TNM

1. Giới thiệu về hệ thống TNM

Hệ thống TNM (Tumor – Node – Metastasis) do Hiệp hội Ung thư Quốc tế (UICC) và Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ (AJCC) đề ra, là phương pháp phân loại giai đoạn ung thư phổ biến và toàn diện nhất dựa trên 3 yếu tố: (2)

• T (Tumor – khối u): kích thước và phạm vi của khối u chính. Được phân loại từ T0 (không có u) đến T4 (u lớn và xâm lấn sâu vào các mô xung quanh).
• N (Node – hạch bạch huyết): thể hiện sự lan rộng tới các hạch bạch huyết. N0 nghĩa là không có hạch bị ảnh hưởng, N1-N3 thể hiện mức độ ung thư lan rộng tới các hạch gần hoặc xa.
• M (Metastasis – di căn): biểu thị ung thư có di căn đến các cơ quan khác hay không, M0 tức không có di căn, M1 có di căn xa.

2. Các giai đoạn của ung thư theo TNM

Kết hợp lần lượt các yếu tố T, N, M giúp phân định bệnh ung thư thuộc giai đoạn nào từ I-IV (1-4):

• Ung thư giai đoạn I: ung thư còn giới hạn khu trú tại chỗ, chưa lan ra mô lân cận hoặc hạch bạch huyết.
• Giai đoạn II-III: ung thư đã xâm lấn các mô lân cận hoặc có di căn hạch vùng.
• Ung thư giai đoạn IV: ung thư đã di căn tới các bộ phận khác trong cơ thể.

Ngoài ra, một số bệnh có giai đoạn 0 (tiền ung thư), thể hiện tế bào ung thư chỉ vừa xuất hiện trên lớp biểu mô, chưa xâm lấn hay lan rộng, có thể được điều trị dễ dàng.

Tìm hiểu thêm:

• Ung thư giai đoạn 0 là gì? Cách điều trị và tiên lượng bệnh.
• Ung thư giai đoạn 2: Dấu hiệu, chẩn đoán và cách điều trị.
• Ung thư giai đoạn 3: Dấu hiệu, chẩn đoán và cách điều trị.

Một số cách xác định giai đoạn ung thư khác

Ngoài hệ thống phân loại TNM tiêu chuẩn, còn nhiều cách xác định ung thư khác, dưới đây là một số hệ thống phổ biến:

1. FIGO

Hệ thống chia giai đoạn FIGO được phát triển bởi Liên đoàn Sản Phụ khoa Quốc tế (Fédération Internationale de Gynécologie et d’Obstétrique), được dùng cho ung thư phụ khoa, bao gồm ung thư cổ tử cung, ung thư buồng trứng và ung thư thân tử cung. Hệ thống chia ung thư thành 4 giai đoạn (I-IV) dựa trên mức độ xâm lấn của khối u và sự lan rộng đến các cơ quan lân cận hoặc xa. (3)

2. BCLC

Song song với hệ thống TNM, ung thư gan còn có hệ thống phân loại BCLC (The Barcelona Clinic Liver Cancer), dùng để đánh giá ung thư biểu mô tế bào gan (Hepatocellular carcinoma), dạng phổ biến nhất của ung thư gan. BCLC đánh giá ung thư trên nhiều yếu tố như: (4)

• Tình trạng khối u nguyên phát (trong gan).
• Sức khỏe của người bệnh thông qua chỉ số toàn trạng PS (Performance Status).
• Chỉ số đánh giá tổn thương gan (xơ gan) Child Pugh.
• Nồng độ AFP (Alpha-fetoprotein) trong máu, 1 chất chỉ dấu ung thư gan.

Ung thư gan theo phân loại BCLC gồm 5 giai đoạn: 0, A, B, C, D dựa trên các đặc điểm kể trên.

3. Ann Arbor

Hệ thống phân giai đoạn Ann Arbor dùng để phân loại các loại ung thư hệ lympho (lymphoma – ung thư hạch), đặc biệt bệnh lymphoma Hodgkin và lymphoma không Hodgkin. Hệ thống Ann Arbor gồm các giai đoạn: (5)

• Giai đoạn I: 1 vùng hạch bạch huyết bị ảnh hưởng, ở trên hoặc dưới cơ hoành (nằm dưới phổi, tim, ngăn cách lồng ngực và ổ bụng).
• Giai đoạn II: 2 vùng hạch bạch huyết trở lên bị ảnh hưởng ở cùng một phía của cơ hoành.
• Giai đoạn III: ít nhất 1 vùng hạch bạch huyết phía trên và ít nhất 1 vùng hạch bạch huyết bên dưới cơ hoành bị ảnh hưởng.
• Giai đoạn IV: ung thư hạch nằm trong nhiều hạch bạch huyết và đã lan đến các bộ phận khác của cơ thể (ví dụ như xương, phổi, gan).

4. Dukes

Hệ thống Dukes được dùng phổ biến trong phân loại ung thư đại tràng và trực tràng trước đây, gồm các giai đoạn: (6)

• Giai đoạn A: ung thư giới hạn trong lớp niêm mạc của ruột.
• Giai đoạn B: ung thư xâm lấn qua lớp niêm mạc, lan tới các lớp dưới của thành ruột nhưng chưa tới các hạch bạch huyết.
• Giai đoạn C: ung thư đã lan tới các hạch bạch huyết gần đó.
• Giai đoạn D: ung thư di căn xa.

Hiện hệ thống Dukes không được dùng phổ biến nhưng vẫn còn giá trị trong lâm sàng và nghiên cứu.

Các phương pháp chẩn đoán xác định giai đoạn ung thư

Để phát hiện và xác định các giai đoạn ung thư, bác sĩ cần dựa trên nhiều phương pháp như:

• Khám lâm sàng: khám các triệu chứng bệnh, khai thác tiền sử của người bệnh và gia đình.
• Chẩn đoán hình ảnh: các phương pháp chẩn đoán hình ảnh rất đa dạng, mỗi phương pháp có thể giúp chẩn đoán những vị trí, tình trạng ung thư khác nhau, ví dụ:
  • Chụp cắt lớp vi tính (CT-scan): dùng tia X để tạo hình ảnh cắt ngang của cơ thể, hữu ích trong việc xác định kích thước, hình dạng và vị trí của khối u.
  • Chụp cộng hưởng từ (MRI): dùng từ trường và sóng radio để tạo ra hình ảnh chi tiết về các mô mềm trong cơ thể, hữu ích trong việc đánh giá các khối u trong não, tủy sống và các mô mềm khác.
  • Chụp PET/CT: dùng chất chỉ điểm ung thư tiêm vào cơ thể trước khi chụp CT, cho thấy khu vực có hoạt động của tế bào ung thư trong cơ thể.
  • X-quang: có thể phát hiện các khối u trong phổi, xương và một số cơ quan khác. Tuy nhiên, chụp X-quang thường không cung cấp chi tiết thông tin về kích thước và hình dạng của khối u.
  • Siêu âm: dùng sóng âm thanh để tạo ra hình ảnh của các cơ quan và mô bên trong cơ thể, giúp đánh giá các khối u trong bụng, gan, thận và tuyến vú. Siêu âm có thể giúp phát hiện khối u nhưng không cung cấp thông tin chi tiết như CT hoặc MRI.
• Sinh thiết: thường dùng kim hoặc ống nội soi để lấy mẫu mô từ vùng nghi ngờ và quan sát dưới kính hiển vi để xác định sự hiện diện của ung thư.

Ngoài ra, sau phẫu thuật cắt bỏ khối u, mẫu bệnh phẩm (mô được cắt) sẽ được phân tích để xác định chính xác khối u lành tính hay ác tính, loại tế bào ung thư, mức độ xâm lấn… với kết quả chính xác hơn sinh thiết.

Các yếu tố ảnh hưởng đến việc xác định giai đoạn bệnh ung thư

Việc xác định chính xác giai đoạn ung thư có thể bị tác động bởi nhiều yếu tố như:

• Chất lượng hình ảnh chẩn đoán: hình ảnh rõ nét, độ phân giải cao giúp phát hiện các tổn thương nhỏ, chính xác hơn trong việc xác định mức độ xâm lấn hoặc di căn.
• Loại ung thư: một số loại ung thư phát triển nhanh, khó phát hiện sớm như tuyến tụy, phổi ở giai đoạn đầu, trong khi những loại khác (như ung thư tuyến tiền liệt) có thể tiến triển chậm hơn.
• Kỹ năng của đội ngũ y tế: kỹ năng chẩn đoán, kinh nghiệm, khả năng sử dụng các thiết bị hiện đại góp phần nâng cao độ chính xác.
• Tiến triển bệnh: một số ung thư có tốc độ tiến triển nhanh, trong khi những loại khác phát triển theo thời gian dài, ảnh hưởng đến khả năng phát hiện sớm.
• Chẩn đoán muộn hoặc thiếu thông tin: không đủ kỹ thuật hoặc không làm đầy đủ các xét nghiệm cần thiết làm giảm độ chính xác của việc phân giai đoạn.
• Tính chất mô học và dấu ấn (marker) sinh học: các đặc điểm xét nghiệm mô học và các chỉ dấu sinh học giúp xác định mức độ xâm lấn, khả năng di căn của bệnh ung thư.

Câu hỏi thường gặp

1. Ung thư có mấy giai đoạn?

Ung thư thường được phân thành 4 giai đoạn chính (I, II, III, IV) dựa trên hệ thống TNM. Mỗi giai đoạn phản ánh mức độ xâm lấn của khối u, sự lan rộng đến các hạch bạch huyết và di căn đến các cơ quan khác. Tuy nhiên, một số bệnh ung thư có thể không được phân giai đoạn (ví dụ bệnh bạch cầu) hoặc có hệ thống phân chia giai đoạn riêng.

2. Giai đoạn tiền ung thư là gì?

Giai đoạn tiền ung thư (hay ung thư biểu mô tại chỗ – carcinoma in situ) là giai đoạn tế bào ung thư chỉ tồn tại trong lớp biểu mô (lớp mô trên bề mặt của các cơ quan) và chưa xâm lấn vào các lớp mô sâu hơn. Đây là giai đoạn sớm nhất của ung thư, nếu được phát hiện và điều trị kịp thời, có thể ngăn chặn sự phát triển thành ung thư xâm lấn.

Ngoài ra, tiền ung thư còn dùng để chỉ các khối u lành tính, tổn thương liên quan đến sự phát triển bất thường của tế bào, có nguy cơ phát triển thành ung thư, ví dụ polyp đại tràng.

3. Thế nào là ung thư di căn?

Ung thư di căn là tình trạng tế bào ung thư lan rộng từ vị trí ban đầu (khối u nguyên phát) đến các cơ quan khác trong cơ thể. Di căn xảy ra khi các tế bào ung thư tách khỏi khối u ban đầu, đi vào mạch máu hoặc hệ bạch huyết, hình thành các khối u mới ở các vị trí khác.

4. Giai đoạn ung thư có thay đổi kể từ thời điểm chẩn đoán đầu tiên không?

Có, giai đoạn ung thư sẽ thay đổi theo thời gian. Nếu ung thư tiến triển hoặc lan rộng, giai đoạn có thể được nâng lên.

5. Làm sao để phát hiện ung thư giai đoạn sớm?

Khám sức khỏe định kỳ và tầm soát ung thư theo hướng dẫn của bác sĩ là cách tốt nhất để phát hiện ung thư giai đoạn sớm. Do ở giai đoạn sớm, nhiều bệnh ung thư gần như không có triệu chứng. Khi xuất hiện triệu chứng rõ ràng, bệnh thường đã tiến triển đến giai đoạn trễ.

Nếu có nhu cầu tầm soát hay khám, điều trị bệnh ung thư, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM và Trung tâm Khám chữa bệnh Tâm Anh Quận 7 là 2 địa chỉ uy tín, chất lượng. Với đội ngũ bác sĩ Ung bướu giàu kinh nghiệm trong chẩn đoán, điều trị các bệnh ung thư. Khoa Ung bướu còn liên kết với Viện nghiên cứu Tâm Anh (TAMRI) và các chuyên gia quốc tế để ứng dụng, thử nghiệm các loại thuốc điều trị ung thư mới, hiệu quả hơn, nâng cao thời gian, chất lượng sống cho người bệnh giai đoạn trễ.

Trên đây là những thông tin về cách phân loại và vai trò của các giai đoạn ung thư trong quá trình điều trị bệnh. Giai đoạn càng sớm, tỷ lệ sống của người bệnh càng cao, do đó, nên tầm soát ung thư định kỳ theo lời khuyên của bác sĩ để tự bảo vệ bản thân và gia đình.