Đột tử khi chơi thể thao xảy ra đột ngột và không thể dự đoán trước, ngay cả đối với những vận động viên có sức khỏe tốt. Theo thống kê, mỗi năm có khoảng 1/200.000 vận động viên trẻ dưới 35 tuổi gặp phải đột tử trong lúc thi đấu, trong khi tỷ lệ này tăng lên 1/18.000 ở những người trên 35 tuổi.
Vậy đâu là nguyên nhân gây nên tình trạng nguy hiểm này và làm thế nào để giảm thiểu nguy cơ gặp phải? Hãy cùng giải đáp chi tiết qua bài viết bên dưới với sự tư vấn chuyên môn của ThS.BSCKII Phạm Thị Ngọc Bích, Trung tâm Tim mạch Can thiệp, BVĐK Tâm Anh TP.HCM.
Đột tử khi chơi thể thao là tình trạng tử vong đột ngột, xảy ra trong hoặc ngay sau khi tham gia hoạt động thể thao. Mặc dù người gặp phải tình trạng này thường được xem là khỏe mạnh, nhưng thực tế nhiều trường hợp có thể liên quan đến các bệnh lý tim mạch tiềm ẩn.
Khi vận động cường độ cao, đặc biệt là trong môi trường thi đấu căng thẳng tim phải hoạt động với công suất lớn làm tăng nhu cầu oxy cơ tim và kích thích hệ thần kinh giao cảm. Những thay đổi này có thể gây ra rối loạn nhịp tim nguy hiểm hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu máu cục bộ cơ tim, dẫn đến đột tử.
Đột tử trong khi chơi thể thao là hiện tượng hiếm gặp, xảy ra đột ngột ngay cả ở những người có vẻ ngoài khỏe mạnh. Tình trạng này thường xuất phát từ các bệnh lý tim mạch tiềm ẩn, kết hợp với tác động của vận động cường độ cao. Các nguyên nhân chính gây tử vong trong thể thao có thể bao gồm:
Một số vận động viên mắc dị tật tim bẩm sinh nhưng không được phát hiện sớm, do bệnh không gây ra các triệu chứng rõ ràng. Khi tham gia hoạt động thể chất cường độ cao, những bất thường này có thể khiến tim làm việc quá mức, dẫn đến rối loạn nhịp tim nguy hiểm hoặc suy tim cấp. Các dị tật bẩm sinh phổ biến có thể gây đột tử bao gồm: Dị dạng động mạch vành, bệnh Ebstein, hội chứng Marfan,…
Theo một thống kế tại Mỹ, bệnh cơ tim phì đại là nguyên nhân hàng đầu, chiếm 36% số ca tử vong ở vận động viên dưới 35 tuổi. Cơ tim phì đại là tình trạng cơ tim dày lên bất thường, làm cản trở dòng máu bơm ra khỏi tim, gây rối loạn nhịp nguy hiểm và dẫn đến tử vong.
Ở những vận động viên lớn tuổi, bệnh động mạch vành hoặc xơ vữa động mạch là nguyên nhân phổ biến nhất gây đột tử. Tình trạng này xảy ra khi có các mảng xơ vữa tích tụ trong lòng động mạch vành, gây tắc nghẽn và làm giảm lưu lượng máu đến cơ tim. (1)
Mặc dù tập luyện thể thao có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh mạch vành, nhưng trong một số trường hợp, hoạt động gắng sức có thể làm kích thích cơn nhồi máu cơ tim cấp hoặc gây rối loạn nhịp nguy hiểm.
Chấn động tim là nguyên nhân đặc biệt của đột tử khi đang chơi thể thao, xảy ra khi có một lực tác động trực tiếp vào vùng trước tim vào đúng thời điểm nhạy cảm của chu kỳ tim. Tình trạng này thường gặp ở vận động viên trẻ tuổi và có thể xảy ra ngay cả khi tim không có bệnh lý nền.
Những môn thể thao có nguy cơ cao gây chấn động tim bao gồm: Bóng chày, khúc côn cầu, bóng đá, võ thuật,…
Các hội chứng rối loạn nhịp tim di truyền có thể khiến tim đột ngột ngừng đập khi vận động mạnh. Một số hội chứng phổ biến bao gồm: Hội chứng QT kéo dài, hội chứng Brugada, hội chứng Wolff-Parkinson-White,… Những bệnh nhân có tiền sử ngất xỉu không rõ nguyên nhân hoặc có người thân bị đột tử khi còn trẻ cần được tầm soát nguy cơ rối loạn nhịp trước khi tham gia thể thao.
Bệnh cơ tim thiếu máu cục bộ xảy ra khi tim không nhận đủ oxy do tắc nghẽn động mạch vành hoặc co thắt mạch vành. Tình trạng này có thể dẫn đến nhồi máu cơ tim hoặc suy tim cấp, đặc biệt khi vận động gắng sức. Đối với vận động viên, nguyên nhân này thường xuất hiện ở những người có tiền sử mắc các bệnh lý nền như: Huyết áp cao mãn tính, hút thuốc lá, đái tháo đường, mỡ máu cao,…
Ngoài các bệnh lý tim mạch, một số yếu tố bên ngoài cũng có thể làm tăng nguy cơ tử vong ở người chơi thể thao, bao gồm: Cường độ và môi trường luyện tập, lạm dụng chất kích thích khi tham gia tập luyện,…
Đột tử khi chơi thể thao thường xảy ra một cách đột ngột, không có dấu hiệu báo trước. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp cơ thể vẫn phát ra những tín hiệu cảnh báo, chẳng hạn như:
Khi gặp tình huống đột tử trong lúc chơi thể thao, việc cấp cứu kịp thời là vô cùng quan trọng để cứu sống bệnh nhân. Dưới đây là các bước sơ cứu quan trọng cần thực hiện để tăng cơ hội cứu sống nạn nhân và ngăn ngừa nguy cơ tổn thương nghiêm trọng.
Sau khi liên hệ sự hỗ trợ y tế khẩn cấp, bạn cần thực hiện theo các bước sau:
Kiểm tra xem nạn nhân còn thở không bằng cách quan sát chuyển động của lồng ngực. Bắt mạch ở động mạch cảnh (vùng cổ) để kiểm tra mạch còn đập không.
Nếu nạn nhân không có mạch đập, cần thực hiện hồi sức tim phổi (CPR) để duy trì lưu thông máu đến não và các cơ quan quan trọng trong cơ thể.
Nếu nạn nhân không thở, kết hợp ép tim với hô hấp nhân tạo theo các bước sau:
Nếu tại địa điểm có máy khử rung tim tự động (AED), hãy sử dụng cấp cứu nạn nhân theo hướng dẫn của máy. Hãy tiếp tục sơ cứu và theo dõi tình trạng của nạn nhân cho đến khi đội hỗ trợ y tế đến.
Đột tử khi chơi thể thao có thể xảy ra ở những người trẻ khỏe mạnh do các bệnh lý tim mạch tiềm ẩn. Việc tầm soát sớm giúp phát hiện nguy cơ và đưa ra biện pháp phòng ngừa kịp thời. Sau đây là các phương pháp quan trọng giúp tầm soát nguy cơ đột tử liên quan đến thể thao:
Việc thu thập bệnh sử cá nhân và gia đình là bước đầu tiên để xác định nguy cơ mắc bệnh. Những yếu tố cần đặc biệt lưu ý bao gồm tiền sử ngất, đau ngực, khó thở khi gắng sức,… hoặc gia đình có người có tiền sử mắc bệnh khi còn trẻ. Ngoài ra, các bệnh lý nền như bệnh cơ tim phì đại, hội chứng QT dài, hội chứng Brugada cũng cần được xem xét kỹ lưỡng.
ECG là kỹ thuật chẩn đoán không xâm lấn, giúp phát hiện các bất thường về nhịp tim và cấu trúc tim. Một số dấu hiệu quan trọng có thể nhận diện qua ECG bao gồm rối loạn dẫn truyền (hội chứng QT dài, hội chứng Brugada), dày thất trái bất thường và các rối loạn nhịp nguy hiểm.
Siêu âm tim là phương pháp được sử dụng để phát hiện các bệnh lý như bệnh cơ tim phì đại, bệnh van tim hoặc bất thường liên quan đến dòng máu qua tim. Phương pháp này đặc biệt hữu ích trong việc xác định những bất thường không biểu hiện rõ trên ECG.
Ở một số trường hợp nguy cơ cao, đặc biệt là vận động viên lớn tuổi hoặc có yếu tố nguy cơ bệnh động mạch vành. Chụp cắt lớp vi tính động mạch vành (CT coronary angiography) có thể giúp phát hiện dấu hiệu của tình trạng hẹp động mạch vành, nguyên nhân gây thiếu máu cơ tim và đột tử khi gắng sức.
Thể thao mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, nhưng đối với những người có nguy cơ tiềm ẩn về tim mạch, việc tập luyện không đúng cách có thể dẫn đến những biến cố nghiêm trọng. Để giảm thiểu rủi ro và bảo vệ sức khỏe, cần thực hiện các biện pháp phòng ngừa sau:
Người thường xuyên vận động, đặc biệt là những vận động viên luyện tập với cường độ cao nên xây dựng chế độ dinh dưỡng đầy đủ dưỡng chất. Tăng cường thực phẩm giàu omega-3 (cá hồi, hạt chia), chất xơ (rau xanh, yến mạch) và chất chống oxy hóa (trái cây tươi) để hỗ trợ sức khỏe tim mạch.
Đồng thời, hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, đồ chiên rán, thực phẩm nhiều chất béo, nhiều đường, muối,… để tránh nguy cơ tăng huyết áp và mỡ máu cao. Ngoài ra, cần cung cấp đủ lượng nước trước, trong, sau khi tập luyện để duy trì tuần hoàn máu và tránh tình trạng mất nước.
Hạn chế tập luyện trong điều kiện khắc nghiệt, do nhiệt độ quá cao có thể gây mất nước, sốc nhiệt. Trong khi thời tiết quá lạnh có thể làm co mạch đột ngột, tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim. Do đó, nên đảm bảo không gian tập luyện rộng rãi, thoáng khí để cơ thể hấp thụ đủ oxy, giảm gánh nặng cho tim khi vận động cường độ cao.
Khói thuốc lá chứa hàng ngàn hóa chất độc hại, làm tổn thương thành mạch máu, thúc đẩy quá trình xơ vữa động mạch và gia tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim. Do đó, bạn cần bỏ thuốc lá để ngăn ngừa các biến cố tim mạch có thể xảy ra.
Những bệnh lý nền như cao huyết áp, rối loạn lipid máu hay tiểu đường có thể âm thầm ảnh hưởng đến sức khỏe tim mạch, làm tăng nguy cơ đột tử khi vận động mạnh. Do đó, cần kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ này bằng cách thường xuyên theo dõi chỉ số sức khỏe 6 tháng 1 lần và tuân thủ nghiêm ngặt chỉ định của bác sĩ.
Căng thẳng kéo dài có thể làm tăng huyết áp, gây rối loạn nhịp tim và ảnh hưởng đến hiệu suất tập luyện. Một số phương pháp giúp kiểm soát căng thẳng hiệu quả bao gồm thiền định, yoga, nghe nhạc, đi bộ,…
Không sử dụng steroid hoặc thuốc tăng cường hiệu suất thể thao trái phép. Những chất này có thể gây tăng huyết áp, dày cơ tim, làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim đột ngột.
Khám sức khỏe định kỳ là biện pháp quan trọng giúp phát hiện sớm các vấn đề tim mạch tiềm ẩn, từ đó giảm nguy cơ bị đột tử. Đặc biệt, những người có tiền sử bệnh tim, cao huyết áp hoặc tập luyện cường độ cao cần được theo dõi thường xuyên để điều chỉnh chế độ vận động phù hợp.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Đột tử khi chơi thể thao là rủi ro hiếm gặp nhưng có thể phòng ngừa nếu chúng ta chủ động bảo vệ sức khỏe tim mạch. Duy trì chế độ dinh dưỡng hợp lý, lựa chọn môi trường tập luyện an toàn, kiểm soát các yếu tố nguy cơ là một trong những biện pháp quan trọng giúp giảm thiểu nguy cơ này. Lưu ý, thể thao chỉ thực sự mang lại lợi ích khi chúng ta hiểu rõ giới hạn của bản thân và có sự chuẩn bị kỹ lưỡng.
