Ruột non là gì? Nằm ở vị trí nào và có chức năng gì?

Ruột non là thành phần quan trọng của hệ thống tiêu hóa, bao gồm tá tràng, hỗng tràng, hồi tràng với lớp niêm mạc dày đặc bên trong. Có chức năng chính là hấp thụ chất dinh dưỡng từ thức ăn để đi nuôi toàn bộ cơ thể. Để bảo vệ ruột non khỏe mạnh, điều quan trọng là nên xây dựng chế độ ăn uống và sinh hoạt lành mạnh.

Ruột non là gì?

Ruột non là một cơ quan quan trọng của đường tiêu hóa, nơi diễn ra hầu hết các quá trình hấp thụ chất dinh dưỡng từ thức ăn. Có cấu trúc hình ống, là đoạn ruột nối dạ dày ở phía trên và ruột già (đại tràng) ở phía dưới, nơi tiếp nhận dịch mật, dịch tụy để hỗ trợ quá trình tiêu hóa thức ăn. Có độ dài khoảng 4 – 6 m, dài hơn ruột già nhưng có đường kính nhỏ hơn.

1. Ruột non nằm ở vị trí nào?

Ruột non cuộn lại sắp xếp nằm sát nhau trong khoang bụng dưới, phía trên là dạ dày, bao quanh là ruột già (khung đại tràng).

2. Ruột non dài bao nhiêu?

Ruột non có thể dài từ 3 – 10,5 m, chiều dài điển hình là 4 – 6 m, phụ thuộc vào chiều cao cũng như kỹ thuật đo lường được sử dụng.

Ở trẻ sơ sinh sau 35 tuần tuổi thai, đường kính dài khoảng 1,5 cm, trong khi ở người lớn khoảng 2,5 – 3 cm. Trên phim chụp X-quang bụng, được chẩn đoán là giãn bất thường khi đường kính vượt quá 3 cm. Diện tích bề mặt niêm mạc ruột non trung bình khoảng 30m2 khi các nếp gấp, nhung mao và vi nhung mao mở rộng.

3. Ruột non được chia thành mấy đoạn?

Được chia thành 3 đoạn: tá tràng, hỗng tràng và hồi tràng. Mỗi đoạn đều có chức năng riêng biệt. Cụ thể như sau: (1)

• Tá tràng: là phần ngắn nhất có chiều dài từ 20 – 25 cm, hình dạng giống chữ “C”. Cấu trúc này bao quanh đầu tụy, nhận dịch vị từ dạ dày, dịch tiêu hóa từ tụy (enzym tiêu hóa) và dịch mật từ gan. Các enzym tiêu hóa phân hủy protein và mật, nhũ hóa chất béo thành phân tử micelle. Tá tràng chứa các tuyến Brunner, tuyến này sản xuất ra chất tiết kiềm có chứa bicarbonate, kết hợp với bicarbonate từ tuyến tụy để trung hòa axit dạ dày có trong dịch vị.
• Hỗng tràng: là phần giữa nối tá tràng với hồi tràng, dài khoảng 2,5 m, niêm mạc có các nếp gấp tròn và các nhung mao ruột, thực hiện chức năng hấp thụ các hạt dinh dưỡng nhỏ như đường, axit amin và axit béo… đã được tiêu hóa bởi các enzyme trong tá tràng. Hỗng tràng phân cách với tá tràng bởi dây chằng treo tá tràng (dây chằng Treitz).
• Hồi tràng: là đoạn cuối nối với manh tràng của ruột già tại góc hồi manh tràng, dài khoảng 3 m và chứa các nhung mao tương tự như hỗng tràng. Chức năng chính là hấp thụ vitamin B12, axit mật và các chất dinh dưỡng còn sót lại.

Khung tá tràng được cố định vào thành bụng sau, hỗng tràng và hồi tràng được treo trong khoang bụng bởi mạc treo. Mạc treo là một phần của phúc mạc. Động mạch, tĩnh mạch, mạch bạch huyết và dây thần kinh di chuyển bên trong cấu trúc này.

Cấu tạo trong lòng ruột non (tiểu tràng) được lót bằng lớp niêm mạc dày đặc với nhiều tuyến vừa tiết để tiêu hóa vừa để hấp thụ các chất. Ở hỗng tràng và hồi tràng, niêm mạc tiết ra một lượng nhỏ enzyme cùng chất nhầy bôi trơn trong quá trình hấp thụ chất dinh dưỡng từ thức ăn. Niêm mạc dày, có rất nhiều nếp gấp và các cấu trúc nhô ra, từ đó làm tăng diện tích bề mặt tiểu tràng lên gấp khoảng 100 lần so với diện tích bề mặt da.

Ruột non có chức năng gì?

Chức năng của ruột non là hấp thụ chất dinh dưỡng, muối và nước. Trung bình có khoảng 9 lít chất lỏng đi vào hỗng tràng mỗi ngày. Nó hấp thụ khoảng 7 lít, chỉ để lại khoảng 1,5 – 2 lít đi vào ruột già. Do đó, khi bị tổn thương, triệu chứng đầu tiên là kém hấp thu dinh dưỡng, muối và nước dẫn đến tiêu chảy. (2)

Hoạt động bị ảnh hưởng bởi một loạt các tế bào phức tạp bên trong niêm mạc ruột. Ở một người trưởng thành khỏe mạnh có chế độ ăn uống bình thường, chức năng này được thực hiện rất hiệu quả với hơn 95% carbohydrate và protein được hấp thụ khi đi vào cơ thể.

Ngoài ra, mỗi phần cũng đảm nhận một chức năng riêng biệt. Cụ thể, tá tràng đóng vai trò quan trọng trong việc điều phối cách thức dạ dày làm rỗng cũng như tốc độ vận chuyển dịch mật vào ruột. Tá tràng hấp thụ sắt. Trong khi đó, hỗng tràng chủ yếu hấp thụ vitamin folic acid, phần cuối của hồi tràng hấp thụ vitamin B12 và muối mật.

Các bệnh lý về ruột non

Có thể xảy ra các bệnh lý sau đây:

• Bệnh celiac: là tình trạng hệ miễn dịch tấn công gluten, xảy ra khi ăn lúa mì, ngũ cốc có chứa gluten. Bệnh lý này nghiêm trọng hơn chứng không dung nạp thức ăn thông thường, có khả năng làm tổn thương tiểu tràng một cách trầm trọng.
• Bệnh Crohn: là một bệnh viêm ruột xuyên thành mạn tính đặc trưng bởi sự kích ứng và sưng viêm ở đường tiêu hóa. Triệu chứng thường gặp là đau bụng, sụt cân, tiêu chảy, chảy máu tiêu hóa… Bệnh có thể kéo dài suốt đời và không thể chữa khỏi, chỉ có thể kiểm soát triệu chứng thông qua một số phương pháp điều trị nhất định.
• Hội chứng ruột kích thích: là một bệnh tiêu hóa phổ biến, liên quan đến sự rối loạn xảy ra ở đường tiêu hóa, được trưng bởi các triệu chứng gây khó chịu như đau bụng, táo bón, tiêu chảy, đầy hơi, chướng bụng… Bệnh không gây tổn thương đường tiêu hóa, có thể kiểm soát bằng thuốc, thay đổi chế độ ăn uống, lối sống lành mạnh.
• Viêm ruột: là tình trạng ruột non bị viêm, chủ yếu do virus, vi khuẩn, ký sinh trùng hoặc tác dụng phụ của thuốc, bệnh lý…
• Bệnh viêm loét tá tràng: các vết loét hở xuất hiện trên niêm mạc tá tràng, gây triệu chứng đau rát, đau bụng, thậm chí dẫn đến biến chứng chảy máu, thủng.
• Tắc nghẽn ruột non: toàn bộ hoặc một phần ruột non bị tắc nghẽn, chủ yếu do dây dính được hình thành sau phẫu thuật bụng, thoát vị hoặc ung thư đại trực tràng. Tắc ruột cần được cấp cứu kịp thời để tránh đe dọa đến tính mạng.
• SIBO (bệnh tăng sinh vi khuẩn ở ruột non): SIBO là tình trạng mất cân bằng các vi khuẩn trong đường ruột, gây đầy hơi, tiêu chảy, ức chế khả năng tiêu hóa và hấp thụ chất dinh dưỡng từ thức ăn.
• Hội chứng ruột ngắn: xảy ra khi cơ thể không hấp thụ đủ nước và chất dinh dưỡng do một phần ruột non bị thiếu hoặc không hoạt động như bình thường ở trẻ hoặc phần lớn ruột bị cắt bỏ do bệnh lý hoặc chấn thương ở người lớn. Điều trị chủ yếu là phẫu thuật kết hợp dùng thuốc.

Ngoài ra, một số trường hợp ít gặp hơn cũng có thể xảy ra như:

• Túi thừa Meckel
• Viêm ruột hoại tử
• Hội chứng thiếu máu cục bộ đường ruột
• Teo tá tràng
• Lồng ruột
• Hội chứng động mạch mạc treo tràng trên
• Ung thư ruột non

Chẩn đoán các bệnh lý ruột non

Để chẩn đoán các bệnh lý, bác sĩ có thể chỉ định thực hiện các cận lâm sàng sau đây:

• Chụp X-quang
• Chụp CT
• Nội soi siêu âm
• Nội soi viên nang
• Nội soi ruột non
• Sinh thiết tổn thương nghi ngờ
• Kiểm tra hơi thở để chẩn đoán bệnh SIBO

Phương pháp điều trị ruột non

Tùy theo từng tình trạng bệnh lý mà bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp điều trị phù hợp, có thể kể đến như:

• Cắt bỏ đoạn ruột non
• Phẫu thuật bắc cầu
• Phẫu thuật mở ruột non ra da

Làm sao để ruột non được khỏe mạnh?

Ruột non là một phần quan trọng của hệ tiêu hóa, bất kỳ tổn thương nào xảy ra ở cơ quan này cũng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể do dinh dưỡng không được hấp thụ đúng cách. Dưới đây là một số biện pháp quan trọng giúp bảo vệ ruột non khỏe mạnh: (3)

• Kiểm soát căng thẳng: não bộ và đường ruột có mối liên hệ chặt chẽ với nhau, do đó kiểm soát tốt căng thẳng là biện pháp giúp bảo vệ tiểu tràng khỏi tổn thương. Stress có thể là nguyên nhân hoặc làm trầm trọng thêm bệnh Crohn, hội chứng ruột kích thích…
• Thay đổi thói quen ăn uống: ăn chậm nhai kỹ, không nên đọc sách, xem phim hoặc làm việc trong lúc ăn.
• Uống đủ nước: để hỗ trợ quá trình phân hủy thức ăn và vận chuyển các chất dinh dưỡng diễn ra hiệu quả hơn.
• Tập thể dục thường xuyên: tập thể dục đều đặn mỗi ngày sẽ phát huy tác dụng chống viêm, hỗ trợ hệ tiêu hóa khỏe mạnh, bao gồm sức khỏe đường ruột.
• Ưu tiên bổ sung các loại thực phẩm tốt cho sức khỏe đường ruột như chất xơ, sữa chua…

Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:

Trên đây là bài viết tổng hợp thông tin chi tiết liên quan đến giải phẫu ruột non, cấu trúc, chức năng và một số bệnh lý gây tổn thương ruột. Hy vọng người bệnh đã có thêm nhiều cập nhật hữu ích để biết cách chăm sóc sức khỏe tiêu hóa tốt hơn. Nếu còn bất cứ thông tin nào chưa rõ về ruột non hãy liên hệ ngay với bác sĩ của BVĐK Tâm Anh để được tư vấn và hỗ trợ sớm nhất.