Chỉ số HCT (hematocrit) có thể hỗ trợ bác sĩ trong việc chẩn đoán một số bệnh lý liên quan đến hồng cầu. Vậy chỉ số HCT là gì? Chỉ số Hematocrit trong xét nghiệm huyết học như thế nào là bình thường?
Chỉ số HCT (Hematocrit) là chỉ số đo tỷ lệ thể tích hồng cầu so với thể tích máu toàn phần. Chỉ số này cho biết mật độ tế bào hồng cầu trong cơ thể đang ở mức bình thường, quá thấp (thiếu máu) hay quá cao (đa hồng cầu).
Hồng cầu cần thiết cho sự sống, chúng chứa hemoglobin liên kết với oxy, cung cấp năng lượng cho tất cả những tế bào trong cơ thể. Những tế bào hồng cầu khi đi qua phổi sẽ liên kết và vận chuyển oxy đến các tế bào khác trong cơ thể.
Khi hồng cầu quay trở lại phổi, chúng mang theo cacbonic để thở ra ngoài. Chỉ số hematocrit là phép đo quan trọng, có thể giúp bác sĩ xác định cơ thể một người có đủ tế bào hồng cầu để vận chuyển, phân phối oxy hay không. Bác sĩ có thể chỉ định cho một người thực hiện xét nghiệm hematocrit khi nghi ngờ bị rối loạn máu như đa hồng cầu (quá nhiều hồng cầu) hoặc thiếu máu…
Xét nghiệm hematocrit được chỉ định nhằm đánh giá tỷ lệ tế bào hồng cầu trong máu, từ đó giúp bác sĩ nhận biết sớm các bất thường về huyết học. HCT thấp có thể gợi ý tình trạng thiếu máu với các biểu hiện như mệt mỏi, chóng mặt, đau đầu; trong khi chỉ số HCT cao bất thường có thể liên quan đến đa hồng cầu.
Ngoài ra, xét nghiệm này còn được sử dụng để theo dõi đáp ứng điều trị, đặc biệt ở người đang điều trị ung thư, giúp bác sĩ điều chỉnh phác đồ phù hợp và an toàn hơn. (1)
Có nhiều yếu tố có thể tác động đến quá trình sản xuất hồng cầu, vòng đời của hồng cầu. Thế nên bác sĩ thường dùng xét nghiệm hematocrit khi cần xem xét, đánh giá xem số lượng tế bào hồng cầu của một người có tác động đến tình trạng sức khỏe hay không. Nồng độ hematocrit thường là một phần của công thức máu toàn phần, giúp bác sĩ kiểm tra những thông số như: hematocrit, hemoglobin, số lượng tế bào máu, tiểu cầu, bạch cầu.
Bác sĩ cũng cần thu thập thêm những thông tin về tuổi tác, giới tính của người bệnh để có cơ sở đưa ra chẩn đoán về một số tình trạng sức khỏe, bệnh lý liên quan đến máu như thiếu máu hồng cầu liềm. Tình trạng cô đặc máu do mất nước cũng có thể làm tăng nồng độ hematocrit. Thế nên, chỉ số HCT trong xét nghiệm máu còn có thể giúp bác sĩ định hướng những trường hợp mất nước nghiêm trọng dẫn đến các triệu chứng của bệnh. Hematocrit còn được dùng để giúp bác sĩ đánh giá ảnh hưởng của hóa trị đến tủy xương của người bệnh ung thư.
Quy trình thực hiện xét nghiệm hematocrit diễn ra khá đơn giản, với các bước cơ bản sau (thông tin chỉ mang tính tham khảo): (2)
Một người thường không cần chuẩn bị điều gì đặc biệt trước khi làm xét nghiệm hematocrit; có thể ăn uống, tiếp tục dùng thuốc (nếu có) như bình thường. Nếu sợ kim tiêm, hãy thông báo cho bác sĩ, điều dưỡng biết để họ có thể gợi ý một số cách thư giãn hiệu quả trước khi lấy mẫu máu.
Việc lấy mẫu máu thường chỉ mất khoảng vài phút, điều dưỡng có thể:
Sau khi lấy mẫu, người bệnh hãy hỏi điều dưỡng về thời điểm nhận kết quả.
Chúng ta đã biết chỉ số xét nghiệm HCT là gì và quy trình làm xét nghiệm hematocrit diễn ra như thế nào, vậy chỉ số HCT bình thường là bao nhiêu? HCT cao, HCT thấp có thể gợi ý vấn đề sức khỏe gì?
Kết quả xét nghiệm hematocrit sẽ là con số biểu thị tỷ lệ phần trăm. Dưới đây là mức HCT bình thường theo giới tính, độ tuổi (thông tin chỉ mang tính tham khảo):
Khoảng giá trị được coi là bình thường có thể khác nhau giữa các phòng xét nghiệm.
HCT cao (cao hơn ngưỡng bình thường) có thể gợi ý bệnh đa hồng cầu nguyên phát. Thế nhưng, HCT cao thường là dấu hiệu cho thấy cơ thể đang sản xuất nhiều hồng cầu hơn do cần nhiều oxy hơn để cung cấp cho các tế bào. Tác nhân dẫn đến tình trạng HCT tăng cao có thể bao gồm: ngộ độc khí carbon monoxide, bệnh tim, mất nước, xơ phổi, ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn, dùng testosterone, hút thuốc… Người sống ở vùng cao cũng có thể có HCT ở mức cao.
HCT thấp (thấp hơn ngưỡng bình thường) có thể là dấu hiệu cho thấy một người không có đủ tế bào hồng cầu mạnh khỏe (thiếu máu). Bác sĩ nghi ngờ một người bị thiếu máu – dẫn đến các triệu chứng suy nhược, mệt mỏi… là lý do phổ biến để thực hiện xét nghiệm hematocrit. Những nguyên nhân khác dẫn đến tình trạng HCT thấp gồm: hạ natri máu, mất máu, bệnh thận, bệnh bạch cầu, bệnh tuyến giáp… Ở phụ nữ mang thai, HCT có thể thấp hơn bình thường do thể tích huyết tương tăng sinh lý.
Người có HCT cao hoặc thấp hơn ngưỡng bình thường cần được bác sĩ thăm khám, xác định nguyên nhân và lập phác đồ chữa trị phù hợp. Bên cạnh việc tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ, người bệnh nên lưu ý thêm một số điều sau để góp phần kiểm soát HCT ở mức ổn định:
Người bệnh nên có chế độ ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng, ưu tiên dùng những loại thực phẩm có xuất xứ, nguồn gốc rõ ràng, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Nếu HCT thấp do chứng thiếu máu thiếu sắt thì trong chế độ ăn cần bổ sung nhiều các loại thực phẩm giàu sắt như gan động vật, thịt đỏ, đậu phụ, cá, rau lá xanh, hoa quả sấy, bánh mì trứng, quả hạch… Người bệnh nên bổ sung thêm vitamin C để cơ thể hấp thụ sắt hiệu quả hơn, đồng thời cần hạn chế dùng món chứa nhiều dầu mỡ, thức ăn chế biến sẵn…
Người bệnh cần xây dựng lối sống khoa học, vận động và rèn luyện thể chất thường xuyên để góp phần nâng cao sức đề kháng, phòng ngừa bệnh tật, giúp tinh thần thoải mái. Người bệnh cũng nên tránh thức khuya, bỏ thói quen hút thuốc lá, tránh dùng bia rượu, nên sống và làm việc trong môi trường sạch sẽ, thông thoáng.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Tóm lại, chỉ số HCT có thể góp phần hỗ trợ bác sĩ chẩn đoán nhiều bệnh lý như thiếu máu, đa hồng cầu nguyên phát… Người bệnh nên thực hiện xét nghiệm hematocrit ở cơ sở y tế uy tín để nhận được kết quả chính xác, nhanh chóng, đơn cử như tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh.
