Chậm phát triển ngôn ngữ khiến trẻ gặp khó khăn trong việc hiểu và/hoặc sử dụng ngôn ngữ nói. Tuy nhiên, tình trạng này có thể được cải thiện nếu trẻ được can thiệp sớm và đúng phương pháp, giúp trẻ có thể bắt kịp sự phát triển ngôn ngữ của bạn bè đồng trang. Vậy cách dạy trẻ chậm phát triển ngôn ngữ như thế nào là đúng và hiệu quả?
Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi ThS.BS Nguyễn Anh Duy Tùng – Trung tâm Thông tin Y khoa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM.
Mỗi trẻ em là một cá thể độc lập, có tốc độ tăng trưởng và phát triển khác nhau tùy thuộc vào điều kiện nuôi dưỡng, chăm sóc, thể trạng sức khỏe… nhưng phần lớn sẽ đạt được các mốc phát triển trong một độ tuổi nhất định. Một số trẻ có thể chậm đạt được các cột mốc phát triển hơn những trẻ khác và điều này không có nghĩa là trẻ chậm phát triển.
Ngôn ngữ là phương tiện giao tiếp, cung cấp và tiếp nhận thông tin, có thể ở dạng lời nói, phi lời nói và văn bản. Chậm phát triển ngôn ngữ tình trạng trẻ gặp khó khăn trong việc hiểu và/hoặc sử dụng lời nói, ngôn ngữ một cách bất thường. Chậm phát triển ngôn ngữ đơn thuần phổ biến ở trẻ dưới 2 tuổi và trẻ thường sẽ bắt kịp với sự phát triển của bạn bè đồng trang lứa khi trẻ lên 4 tuổi.
Nguyên nhân gây chậm phát triển ngôn ngữ ở trẻ có thể xác định được hoặc không thể xác định tùy vào từng trường hợp cụ thể. Một số nguyên nhân có thể gây chậm phát triển ngôn ngữ như:
Chậm phát triển ngôn ngữ ở trẻ có thể có biểu hiện từ rất sớm. Do đó, cần chú ý quan sát các biểu hiện, phản ứng của trẻ để phát hiện sớm và có can thiệp phù hợp. (1)
Một số dấu hiệu chậm phát triển ở trẻ bố mẹ cần lưu ý:
Lưu ý, chậm phát triển ngôn ngữ có thể là dấu hiệu của tình trạng rối loạn phát triển phức tạp hơn hoặc có thể liên quan đến các vấn đề sức khỏe như điếc, khuyết tật trí tuệ… Vì vậy, nếu nghi ngờ trẻ chậm phát triển nói chung và chậm phát triển ngôn ngữ nói riêng, bố mẹ nên đưa trẻ đến bệnh viện để được bác sĩ thăm khám và tư vấn chăm sóc, điều trị phù hợp.
Tùy vào từng trường hợp cụ thể, trẻ chậm phát triển ngôn ngữ sẽ được hỗ trợ bằng những phương pháp khác nhau. Dạy trẻ chậm phát triển ngôn ngữ bao gồm tập luyện với các chuyên gia, bác sĩ và tập tại nhà với bố mẹ, người thân. Những bài tập đơn giản tại nhà giúp thúc đẩy sự phát triển ngôn ngữ của trẻ mà bố mẹ nên biết:
Trò chuyện trực tiếp với trẻ là cách đơn giản và nhanh chóng nhất để kích thích sự phát triển ngôn ngữ của trẻ. Vì vậy, bố mẹ nên dành nhiều thời gian để trò chuyện, tương tác với trẻ, nhất là trong giai đoạn 1000 ngày đầu đời.
Ngay từ giai đoạn thai nhi và những tháng đầu đời, trẻ chưa biết nói nhưng khi bố mẹ trò chuyện thường xuyên với trẻ, trẻ sẽ được kết nối với bố mẹ hơn, kích thích mong muốn được giao tiếp. Bố mẹ nên lưu ý lựa chọn chủ đề trò chuyện phù hợp với sở thích của trẻ. Ưu tiên những câu chuyện gần gũi, quen thuộc, xoay quanh những vấn đề thường ngày hoặc những thứ mà trẻ đang chú ý. Sử dụng từ đơn giản, phát âm rõ, chậm để trẻ dễ tiếp thu và bắt chước.
Kết hợp hình ảnh khi giao tiếp với trẻ sẽ giúp trẻ dễ dàng hình dung và ghi nhớ sự vật, sự việc được nhắc đến. Bố mẹ có thể sử dụng tranh ảnh, đồ chơi, đồ dùng hàng ngày hay từ điển hình ảnh theo đa dạng chủ đề để mở rộng vốn từ vừng cho trẻ. Bằng cách này, trẻ không chỉ học từ mới nhanh hơn mà còn kích thích sự tò mò, khuyến khích trẻ chủ động tìm hiểu và học hỏi thêm. Từ đó, trẻ sẽ cảm thấy hứng thú hơn với môi trường xung quanh và phát triển khả năng ngôn ngữ một cách tự nhiên và hiệu quả.
Một cách hay dạy trẻ chậm phát triển ngôn ngữ là thường xuyên đọc sách cho trẻ nghe. Đây là cách giúp trẻ cải thiện vốn từ vựng, khả năng giao tiếp nhanh chóng. Rèn luyện thói quen nghe đọc sách, đọc sách ngay từ thuở nhỏ sẽ góp phần tạo nền tảng vững chắc cho việc rèn luyện các kỹ năng quan trọng.
Tương tự như trò chuyện, sách đọc cho trẻ nghe nên có chủ đề phù hợp với lứa tuổi của trẻ. Nên ưu tiên truyện tranh, có hình ảnh sinh động, màu sắc bắt mắt để thu hút sự chú ý của trẻ. Khi đọc, bố mẹ nên thay đổi giọng điệu, nhập vai các nhân vật để tạo sự hứng thú cho trẻ. Dành một khoảng thời gian cố định mỗi ngày để đọc sách cho trẻ nghe. Không ép buộc trẻ bởi khi tinh thần thoải mái, tích cực, trẻ sẽ dễ tiếp thu kiến thức hơn.
Một cách dạy trẻ chậm phát triển ngôn ngữ khác là cho trẻ nghe nhạc. Việc tiếp xúc với âm nhạc từ sớm, lắng nghe những bài hát thiếu nhi có giai điệu vui tươi, từ đơn giản, rõ ràng sẽ giúp trẻ dễ dàng tiếp thu và ghi nhớ từ ngữ. Hơn nữa, khi lắng nghe bài hát, trẻ có thể có xu hướng hát theo, từ đó gia tăng vốn từ một cách tự nhiên.
Theo nghiên cứu từ Đại học Northwestern Illinois (Mỹ), khi nghe âm thanh, sóng não sẽ ghi lại và phản xạ lại bằng một âm thanh tương tự. Do đó, nghe nhạc sẽ góp phần kích thích sự phát triển ngôn ngữ ở trẻ, giúp rèn luyện kỹ năng lắng nghe, phân tích và ghi nhớ. Đặc biệt, âm nhạc còn hỗ trợ trẻ trong việc rèn luyện phát âm từ sớm, giúp hạn chế tình trạng nói ngọng, nói đớt.
Trẻ được bao bọc, nuông chiều quá mức có thể là nguyên nhân khiến trẻ chậm phát triển ngôn ngữ. Khi muốn một thứ gì đó, trẻ chỉ cần cau mày, khóc thét lên thay vì cố gắng biểu đạt mong muốn bằng lời nói. Điều này hoàn toàn không tốt cho sự phát triển của trẻ, gây giảm động lực phát triển ngôn ngữ. Về lâu dài, trẻ không ý thức được sự quan trọng của việc sử dụng lời nói trong giao tiếp, ít giao tiếp và gặp nhiều khó khăn trong giao tiếp.
Vậy nên, ngay từ giai đoạn đầu đời, bố mẹ nên khuyến khích và tạo cho trẻ nhiều cơ hội để giao tiếp, tự giải quyết vấn đề của bản thân. Mới đầu, bố mẹ có thể tập cho trẻ dùng những từ đơn giản để thể hiện mong muốn, sau đó dần tập cho trẻ tạo thành một câu dài hơn, hoàn chỉnh.
Môi trường lạnh mạnh, có nhiều cơ hội giao lưu là điều kiện tốt nhất để kích thích sự phát triển ngôn ngữ, trí tuệ và các kỹ năng giao tiếp. Khi được gặp gỡ, giao lưu với với bạn bè đồng trang lứa, trẻ sẽ cảm thấy thú vị, hứng thú hơn so với người lớn.
Vì vậy, bố mẹ nên tạo cơ hội cho con tham gia các hoạt động xã hội và vui chơi cùng bạn bè, ví dụ như đưa trẻ đến các khu vui chơi, công viên, hoặc tổ chức các buổi gặp mặt với trẻ em hàng xóm. Trong quá trình này, bố mẹ nên quan sát và tham gia cùng trẻ nhằm có thể hỗ trợ trẻ khi cần thiết và tăng sự gắn kết, gần gũi với trẻ.
Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ không chỉ giúp cho cuộc sống trở nên tốt hơn, tiện lợi hơn mà còn góp phần thúc đẩy sự phát triển của trẻ. Tuy nhiên, lạm dụng các thiết bị điện tử, điện thoại sẽ gây ảnh hưởng xấu đến trẻ, bao gồm cả sức khỏe, phát triển và tương lai của trẻ. Trẻ ngồi hàng giờ trước màn hình điện thoại, tivi sẽ khiến thời gian trẻ tiếp xúc với mọi người cũng như khám phá thế giới xung quanh ít hơn, từ đó gây chậm phát triển ngôn ngữ ở trẻ.
Do đó, bố mẹ nên hạn chế cho trẻ tiếp xúc với các thiết bị điện tử khi còn quá sớm, nhất là ở trẻ dưới 3 tuổi. Cần giới hạn thời gian sử dụng điện thoại, xem tivi, dùng máy tính bảng… Thay vào đó, khuyến khích trẻ tham gia vào các hoạt động giải trí lành mạnh và bổ ích như chơi lego, xếp hình, vẽ tranh.
Khi tập nói, trẻ có thể sẽ nói chưa đúng, nói ngọng hay chưa tròn chữ. Lúc này, bố mẹ tuyệt đối không trêu chọc, cười nhạo hay phê phán trẻ bởi điều này có thể khiến trẻ xấu hổ, ngại giao tiếp và chậm phát triển ngôn ngữ.
Luôn động viên, khích lệ trẻ cố gắng hơn cũng như không ngại dành những lời khen hay phần thường cho trẻ khi tập nói, cải thiện tình trạng phát triển ngôn ngữ. Khi trẻ sử dụng từ ngữ chưa chính xác hoặc không phù hợp với hoàn cảnh, bố mẹ cần nhẹ nhàng giải thích và hướng dẫn lại cách diễn đạt đúng để trẻ tự tin hơn trong việc học và sử dụng ngôn ngữ.
Trẻ nhỏ thường tò mò, thích khám phá xung quanh. Vì vậy, khi thực hiện một hành động nào đó, bố mẹ có thể dùng lời nói để diễn giải, mô tả những hành động này. Điều này giúp trẻ được quan sát, dễ hình dung và ghi nhớ cách sử dụng cũng như hiểu được nghĩa của những từ ngữ này dễ dàng hơn.
Dùng lời nói để miêu tả các hoạt động hàng ngày không chỉ giúp giải đáp những thắc mắc, tính tò mò của trẻ mà còn tăng sự tương tác với trẻ. Không chỉ vậy, cách này góp phần mở rộng vốn từ cho trẻ, giúp trẻ có thể giao tiếp một cách tự nhiên, gần gũi với những người xung quanh.
Luôn trả lời vấn đề của trẻ cũng là một giải pháp dạy trẻ chậm phát triển ngôn ngữ. Sự đồng hành của bố mẹ trong suốt quá trình phát triển, tăng trưởng của con đóng vai trò vô cùng quan trọng, đặc biệt trong những năm đầu đời. Đối với trẻ chậm phát triển ngôn ngữ, trẻ thường sẽ dè dặt hơn trong giao tiếp. Vậy nên khi trẻ thắc mắc, bố mẹ nên lắng nghe trẻ nhiều hơn, luôn sẵn sàng trả lời những vấn đề của trẻ một cách tích cực, đơn giản, dễ hiểu và chính xác.
Trẻ chậm phát triển ngôn ngữ cần được bác sĩ kiểm tra để xác định nguyên nhân cũng như các yếu tố có thể dẫn đến tình trạng này. Bên cạnh đó, mỗi trẻ sẽ có sở thích, điểm mạnh và điểm yếu riêng. Vì vậy cần phối hợp với bác sĩ, chuyên gia để xây dựng phác đồ điều trị phù hợp và tối ưu nhất.
Sự đồng hành của bố mẹ đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển toàn diện của trẻ. Vì vậy, khi hướng dẫn, dạy trẻ chậm phát triển ngôn ngữ tại nhà, bố mẹ cần dành nhiều thời gian chăm sóc, trò chuyện và tương tác với trẻ. Điều quan trọng là phải thật sự tâm lý, đồng cảm, hiểu và lắng nghe vấn đề trẻ đang gặp phải, từ đó có hỗ trợ phù hợp.
Ngoài ra, trẻ cần được khám sức khỏe định kỳ để bác sĩ đánh giá sự phát triển, từ đó có điều chỉnh phương pháp dạy cho trẻ.
>>>Có thể bạn chưa biết: Trẻ chậm phát triển chiều cao phải làm sao?
Trẻ chậm phát triển ngôn ngữ, bố mẹ có thể đưa trẻ đến bệnh viện Đa khoa Tâm Anh để được bác sĩ thăm khám và tư vấn điều trị phù hợp. Thăm khám và điều trị chậm phát triển ở trẻ đòi hỏi có sự phối hợp giữa các sĩ từ nhiều chuyên khoa liên quan, có thể bao gồm khoa Thần kinh, Tâm lý, Tai mũi họng, Phục hồi chức năng…
BVĐK Tâm Anh là bệnh viện đa khoa chuyên sâu, được đầu tư hệ thống máy móc, trang thiết bị hiện đại và là nơi quy tụ nhiều chuyên gia, bác sĩ được đào tạo chuyên sâu, giàu kinh nghiệm. Do đó, bố mẹ có thể hoàn toàn yên tâm khi cho trẻ đến khám chậm phát triển ngôn ngữ tại đây.
Để biết thêm thông tin về cách chăm sóc trẻ và những vấn đề về sức khỏe khác của trẻ, bạn có thể liên hệ tới bệnh viện theo địa chỉ:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Hy vọng với những thông tin trên, quý phụ huynh đã hiểu rõ hơn về cách dạy trẻ chậm phát triển ngôn ngữ. Dạy cho trẻ chậm ngôn ngữ là một quá trình lâu dài, đòi hỏi sự kiên nhẫn, tâm lý. Nếu gặp bất kỳ khó khăn nào trong quá trình dạy và chăm sóc trẻ, bố mẹ nên tham khảo ý kiến từ các chuyên gia, bác sĩ để được tư vấn, hướng dẫn phù hợp.
