U tuyến yên tiết prolactin xảy ra khi tuyến yên xuất hiện khối u làm gia tăng bất thường hormone prolactin, gây rối loạn nội tiết và ảnh hưởng đến nhiều cơ quan. Vậy tình trạng bệnh có nguy hiểm không và điều trị như thế nào để mang lại hiệu quả? Tìm hiểu
U tuyến yên tiết prolactin, hay còn gọi là prolactinoma, là tình trạng khối u lành tính (không phải ung thư) hình thành trong tuyến yên – một tuyến nhỏ nằm ở đáy não, khiến cơ thể sản xuất hormone prolactin nhiều hơn mức bình thường.
Prolactin là hormone chính điều hòa sự phát triển của tuyến vú và quá trình tiết sữa ở phụ nữ. Ngoài ra, nó cũng đóng vai trò trong nhiều chức năng khác của cơ thể. Khi prolactin tăng cao quá mức (tình trạng tăng prolactin máu), có thể gây ra các vấn đề như vô sinh, rối loạn kinh nguyệt ở phụ nữ hoặc giảm ham muốn tình dục ở nam giới. (1)
Mặc dù việc có một khối u gần não có thể khiến người bệnh lo lắng, nhưng bệnh không đe dọa đến tính mạng. Tuy nhiên, nếu không được điều trị, nó vẫn có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Vì vậy, việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời là rất quan trọng.
Dựa vào kích thước, u tuyến yên tiết prolactin được chia thành hai loại chính:
Thống kê cho thấy, trong số những người mắc bệnh, có khoảng 60% nam giới mắc loại u lớn (macroprolactinoma), trong khi 90% phụ nữ mắc loại u nhỏ (microprolactinoma).
Bệnh có thể không gây ra triệu chứng rõ ràng. Tuy nhiên, khi lượng prolactin cao do u tuyến yên hoặc khi khối u lớn chèn ép các mô xung quanh, các dấu hiệu bất thường có thể xuất hiện. Quá nhiều prolactin có thể ảnh hưởng trực tiếp đến hệ sinh sản, các triệu chứng thường khác nhau giữa nam và nữ. (2)
Phụ nữ tiền mãn kinh có xu hướng phát hiện dấu hiệu bệnh sớm hơn, khi khối u còn nhỏ, do các thay đổi kinh nguyệt dễ nhận biết. Phụ nữ sau mãn kinh và nam giới thường chỉ phát hiện bệnh khi khối u lớn hơn, gây đau đầu hoặc rối loạn thị giác, vì các triệu chứng nội tiết ban đầu không rõ ràng.
Nguyên nhân chính xác gây ra bệnh hiện chưa xác định rõ, nhưng có thể được phân loại thành ba nhóm chính:
Một số tình trạng y khoa như suy giáp (tuyến giáp hoạt động kém), bệnh thận mạn tính hoặc các khối u khác ở tuyến yên cũng có thể kích thích tiết nhiều prolactin, dẫn đến tình trạng tăng prolactin máu.
Trong quá trình mang thai và cho con bú, cơ thể phụ nữ sản xuất nhiều prolactin hơn để hỗ trợ tiết sữa. Đây là phản ứng sinh lý bình thường, không phải do bệnh lý.
Một số loại thuốc, đặc biệt là thuốc an thần, thuốc chống trầm cảm, thuốc tránh thai hoặc thuốc điều trị cao huyết áp… có thể xuất hiện tác dụng phụ không mong muốn là gây tăng tiết prolactin.
Đây là khối u lành tính và ít đe dọa tính mạng. Tiên lượng của người bệnh nhìn chung rất tốt nếu được điều trị đúng cách. Hầu hết các trường hợp có thể kiểm soát hiệu quả bằng thuốc chủ vận dopamine, giúp làm nhỏ khối u và đưa mức prolactin về bình thường ở khoảng 80% người bệnh.
Trong một số trường hợp, phẫu thuật để điều trị bệnh cũng mang lại kết quả khả quan, đặc biệt với khối u nhỏ. Ngay cả khi không thể loại bỏ hoàn toàn khối u, việc kết hợp phẫu thuật và thuốc vẫn có thể giúp kiểm soát hormone prolactin hiệu quả.
Để chẩn đoán bệnh, bác sĩ có thể bắt đầu bằng việc hỏi người bệnh về các triệu chứng đang gặp phải và khai thác tiền sử bệnh lý. Sau đó, bác sĩ sẽ thực hiện khám lâm sàng; nếu có hiện tượng tiết dịch núm vú dạng sữa, người bệnh có thể được kiểm tra vú để đánh giá thêm.
Dựa trên kết quả khám ban đầu, bác sĩ tại cơ sở y tế, bệnh viện có thể chỉ định thực hiện một hoặc nhiều xét nghiệm sau:
Nếu phát hiện có u tuyến yên tiết prolactin, người bệnh có thể được chỉ định xét nghiệm máu bổ sung để kiểm tra hoạt động của các hormone tuyến yên khác. Trong trường hợp khối u lớn, bác sĩ cũng có thể đề nghị khám mắt để đánh giá xem thị lực có bị ảnh hưởng hay không.
U tuyến yên tăng tiết prolactin thường có khả năng điều trị hiệu quả. Thông thường, bác sĩ sẽ chỉ định dùng thuốc để kiểm soát bệnh. Trong một số trường hợp hiếm gặp, phẫu thuật hoặc xạ trị có thể được xem xét như những phương án thay thế hoặc bổ trợ.
Các loại thuốc nhóm chất chủ vận dopamine được đánh giá cao trong việc thu nhỏ khối u prolactinoma và điều chỉnh mức prolactin trong máu về ngưỡng bình thường. Một số tác dụng không mong muốn có thể xảy ra khi dùng thuốc bao gồm buồn nôn, nôn mửa và chóng mặt.
Để ngăn ngừa tái phát, người bệnh có thể phải duy trì điều trị trong ít nhất hai năm, đặc biệt nếu khối u có kích thước lớn. Sau thời gian đó, bác sĩ sẽ cân nhắc giảm liều dần và có thể ngưng thuốc nếu mức prolactin của người bệnh trở lại bình thường, không còn nhìn thấy khối u nữa.
Mặc dù hiếm gặp, phẫu thuật có thể được chỉ định trong các trường hợp:
Bác sĩ và người bệnh sẽ cùng thảo luận để quyết định xem phẫu thuật có phải lựa chọn phù hợp nhất hay không. Có hai phương pháp phẫu thuật chính để loại bỏ khối u:
Giống như mọi cuộc phẫu thuật khác, có thể tiềm ẩn rủi ro và biến chứng liên quan, bác sĩ sẽ giải thích rõ cho người bệnh trước khi tiến hành.
Xạ trị là phương pháp được sử dụng khá ít và thường chỉ áp dụng khi thuốc và phẫu thuật không đem lại hiệu quả trong việc kiểm soát mức prolactin hoặc thu nhỏ khối u. Tùy vào đặc điểm của khối u về kích thước và vị trí, người bệnh có thể được điều trị bằng một hoặc nhiều liệu trình xạ trị kéo dài trong vài tuần.
Hiện nay, chưa có biện pháp nào được chứng minh có thể ngăn ngừa hoàn toàn bệnh. Tuy nhiên, một yếu tố nguy cơ rõ ràng là tiền sử gia đình mắc u tân sinh đa tuyến nội tiết, type 1 (MEN 1) – một bệnh di truyền ảnh hưởng đến nhiều tuyến nội tiết trong cơ thể.
Nếu trong gia đình có người thân cấp độ một (bao gồm cha mẹ, anh chị em ruột) mắc tình trạng này, nên cân nhắc việc tư vấn di truyền. Việc này giúp xác định nguy cơ mắc bệnh và theo dõi, sàng lọc kịp thời bệnh từ giai đoạn sớm, nhằm có biện pháp xử trí phù hợp và hiệu quả hơn.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
U tuyến yên tiết prolactin nếu được phát hiện và điều trị kịp thời có thể giúp kiểm soát tốt các triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng. Nếu còn thắc mắc về bệnh hay nghi ngờ prolactin cao do u tuyến yên, người dân hãy đến cơ sở y tế để nhận tư vấn, thăm khám và chẩn đoán sớm.
