Trẻ chậm phát triển chiều cao, thấp lùn không chỉ gây ảnh hưởng đến tâm lý của trẻ mà còn có thể khiến trẻ “đánh mất” nhiều cơ hội trong tương lai. Vậy chậm phát triển chiều cao là gì? Có khắc phục được không?
Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi ThS.BS Nguyễn Anh Duy Tùng – Trung tâm Thông tin Y khoa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM.
Trẻ chậm phát triển chiều cao là tình trạng khi chiều cao của trẻ không tăng trưởng theo mức bình thường so với các bạn đồng trang lứa và không đạt được mức chuẩn theo độ tuổi và giới tính. Đây là một dạng rối loạn tăng trưởng, thường xuất hiện trong giai đoạn phát triển ở trẻ em, đặc biệt là trong thời kỳ sơ sinh, trước dậy thì và trong giai đoạn dậy thì.
Tiêu chuẩn phát triển chiều cao của trẻ theo độ tuổi:
Khi trẻ bị chậm phát triển chiều cao, bố mẹ thường “đổ lỗi” cho di truyền hoặc do trẻ ăn uống thiếu chất. Nhưng thực tế, chậm phát triển chiều cao của trẻ có thể do nhiều nguyên như:
Hormone tăng trưởng (hormone tuyến yên) đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển toàn diện của trẻ. Thiếu hụt hormone tăng trưởng trong bất kỳ giai đoạn tăng trưởng nào cũng sẽ dẫn đến tình trạng chậm phát triển chiều cao ở trẻ. Nguyên nhân dẫn đến sự thiếu hụt hormone tăng trưởng ở trẻ có thể là bẩm sinh hoặc do chấn thương khu vực tuyến yên, bệnh lý vùng não như u não, viêm màng não, viêm não… Ước tính tỷ lệ trẻ chậm phát triển chiều cao do nguyên nhân này chiếm khoảng 1/4.000 đến 1/10.000 trẻ.
Suy tuyến giáp, thiếu hụt hormone tuyến giáp khiến trẻ biếng ăn, chậm phát triển chiều cao, thấp còi, dậy thì muộn… Trẻ suy tuyến giáp có thể do di truyền, thiếu i-ot trong thai kỳ, tác dụng phụ của thuốc, bệnh tự miễn, bệnh lý tuyến giáp, suy tuyến yên… Ước tính khoảng 2000 – 3000 trẻ sẽ có 1 trường hợp suy tuyến giáp dẫn đến chậm phát triển chiều cao.
Theo nghiên cứu của Viện Y học Ứng dụng Việt Nam, yếu tố di truyền ảnh hưởng khoảng 23% chiều cao của trẻ. Nghiên cứu cho thấy, cơ thể có khoảng 10.000 thể gen phổ biến ảnh hưởng đến chiều cao.
Chăm sóc thai kỳ thiếu khoa học, không đủ chất, không ngủ nghỉ đủ giấc sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển của thai nhi, có thể dẫn đến suy dinh dưỡng bào thai (thai nhi có cân nặng thấp hơn nhiều so với độ tuổi). Thông thường, trẻ sẽ cao khoảng 85 – 87cm khi được 2 tuổi. Nhưng có đến 10% trẻ có cân nặng sau sinh thấp, chậm tăng trưởng chiều cao dẫn đến thấp bé, chậm đạt được chiều cao này hơn.
Yếu tố dinh dưỡng quyết định khoảng 20 – 32% chiều cao của trẻ, đặc biệt trong giai đoạn bào thai, trẻ dưới 3 tuổi và dậy thì. Để phát triển tăng chiều cao, trẻ cần được bổ sung đủ dưỡng chất, đặc biệt là các vi chất thiết yếu để hình thành xương như canxi, photpho, magie và vitamin D3. Khi cơ thể thiếu hụt những chất này, cơ thể lấy canxi từ hệ xương để hấp thụ, dẫn đến còi xương, suy dinh dưỡng, chậm lớn.
Một số bệnh lý do bất thường nhiễm sắc thể có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển chiều cao của trẻ, điển hình như:
Thiếu máu do bệnh lý như tán huyết, hồng cầu hình lưỡi liềm, thiếu sắt kéo dài… có thể là nguyên nhân khiến trẻ chậm phát triển chiều cao. Theo nghiên cứu, khi cơ thể thiếu máu kéo dài, hormone tăng trưởng sẽ tiết ra chậm và ít hơn, khiến trẻ chậm lớn.
Bệnh Celiac, bệnh Crohn, viêm loét đại tràng, thấp khớp và các bệnh lý mạn tính khác ở tim, thận, hệ tiêu hóa, phổi,… có thể gây ảnh hưởng đến sự phát triển, chức năng của các cơ quan này. Về lâu, bệnh có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng hơn như rối loạn chuyển hóa, rối loạn hấp thu, rối loạn nhịp tim, rối loạn trao đổi chất… ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của trẻ, trẻ chậm tăng chiều cao.
>>>Có thể bạn chưa biết: Trẻ chậm phát triển ngôn ngữ là gì?
Một số dấu hiệu gợi ý chậm phát triển chiều cao ở trẻ:
Có. Chậm phát triển chiều cao có thể diễn ra ở bất kỳ giai đoạn tăng trưởng nào của trẻ. Vì vậy, bố mẹ nên tầm soát chậm tăng trưởng chiều cao sớm, ngay cả khi trẻ không có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào.
Khi tầm soát, bác sĩ sẽ khám lâm sàng và chỉ định thực hiện một số cận lâm sàng như xét nghiệm máu, chụp cộng hưởng từ sọ não, chụp tuổi xương, xét nghiệm vi chất, xét nghiệm hormone tăng trưởng… Qua đó, bác sĩ sẽ đánh giá sự phát triển của xương, phát hiện sớm tình trạng cũng như nguyên nhân gây chậm phát triển chiều cao ở trẻ (nếu có) và tư vấn phương pháp chăm sóc, điều trị phù hợp.
Trẻ chậm phát triển chiều cao cần được bác sĩ khám và điều trị theo đúng chỉ định của bác sĩ. Bên cạnh đó, chăm sóc đúng cách sẽ góp phần cải thiện chiều cao cho trẻ. Một số lưu ý khi chăm sóc trẻ, giúp trẻ tăng chiều cao bố mẹ nên biết:
Canxi là khoáng chất chính trong quá trình hình thành và phát triển xương, tạo nên một hệ xương vững chắc. 99% khối lượng canxi của cơ thể tồn tại trong xương, ở dạng Canxi Hydroxyapatite [Ca10(PO4)6(OH)2]. Do đó, để trẻ phát triển chiều cao, bố mẹ cần bổ sung đủ lượng canxi cần thiết cho trẻ.
Bên cạnh đó, trẻ cần được bổ sung đủ vitamin D để cơ thể hấp thụ canxi một cách tối ưu nhất. Bố mẹ nên xây dựng chế độ dinh dưỡng giàu canxi và vitamin D cho trẻ, ăn nhiều thực phẩm chứa nhiều canxi như trứng, sữa…
Ngoài ra, nếu trẻ thiếu hụt canxi và vitamin D3 nghiêm trọng, trẻ có thể cần bổ sung canxi và vitamin D bằng thực phẩm chức năng. Bố mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện để được bác sĩ khám và tư vấn phù hợp.
Thay vì cho trẻ ăn quá no trong 3 bữa chính, bố mẹ nên chia thành 5-6 bữa ăn nhỏ trong ngày. Cách này sẽ tránh được cảm giác sợ ăn ở trẻ, kích thích khả năng chuyển hóa, giảm áp lực lên hệ tiêu hóa, tăng hiệu quả hấp thu dưỡng chất.
Bố mẹ nên chú ý về giấc ngủ của trẻ, đảm bảo ngủ đủ và sâu giấc. Bởi khi ngủ, cơ thể tăng sản sinh hormone tăng trưởng, kích thích xương phát triển. Vì vậy, nên tạo cho trẻ thói quen ngủ đúng giờ, lý tưởng nhất là trước 10h tối đến 6h sáng hôm sau, ngủ đủ 8 tiếng/ngày. Để trẻ dễ ngủ và ngon giấc, bố mẹ nên tạo không gian ngủ phù hợp, thông thoáng và yên tĩnh.
Vận động, tập thể dục thể thao thường xuyên, vừa sức sẽ giúp cơ, xương được kéo giãn, tăng sản sinh hormone tăng trưởng, kích thích phát triển chiều cao. Một số môn thể thao giúp tăng chiều cao cho trẻ như bỏng rổ, bơi lội… Bên cạnh đó, các hoạt động sinh hoạt ngoài trời sẽ giúp trẻ tổng hợp vitamin D tự nhiên (từ ánh nắng mặt trời), từ đó tăng khả năng hấp thụ canxi, hình thành xương.
Sử dụng điện thoại, xem tivi thường xuyên, ngay từ khi trẻ còn nhỏ là một thói quen không tốt, ảnh hưởng xấu đến thị lực, cản trở sự phát triển của xương và trí não. Bố mẹ nên giới hạn thời gian sử dụng các thiết bị này cho trẻ. Đồng thời, khuyến khích trẻ khám phá thế giới xung quanh, vận động nhiều hơn, tham gia các câu lạc bộ thể thao, vui chơi ngoài trời…
Đi, ngồi, nằm đúng tư thế sẽ giúp cột sống phát triển đúng hướng, tránh được những ảnh hưởng nghiêm trọng do sai tư thế gây ra như cong, vẹo cột sống, gù. Từ đó, trẻ phát triển chiều cao tốt hơn.
Chậm phát triển chiều cao nếu không được phát hiện và khắc phục sớm, trẻ có thể gặp phải nhiều vấn đề về tâm lý, thể chất, sức khỏe và tương lai.
Ngoài ra, khi chiều cao bị hạn chế, trẻ có thể gặp nhiều trở ngại trong việc lựa chọn bạn đời và nghề nghiệp sau này.
Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh là bệnh viện đa khoa chuyên sâu, được trang bị hệ thống trang thiết bị hiện đại và quy tụ đội ngũ chuyên gia, bác sĩ chuyên môn cao, giàu kinh nghiệm. Với tiêu chí mang đến sự tiện nghi và hiệu quả điều trị tối ưu nhất, khi đến thăm khám tại đây, trẻ sẽ được chăm sóc tận tình bởi đội ngũ nhân viên chăm sóc khách hàng chuyên nghiệp, được khám và điều trị theo phác đồ cá nhân hóa. Do đó, nếu nghi ngờ trẻ chậm phát triển chiều cao, bố mẹ nên đưa trẻ đến BVĐK Tâm Anh để được bác sĩ khám và tư vấn phù hợp.
>>>Tham khảo thêm: Nguyên nhân trẻ chậm phát triển vận động
Dưới đây là một số câu hỏi thường gặp về trẻ chậm phát triển chiều cao:
Tốc độ tăng trưởng của xương sẽ chậm lại khi hết tuổi dậy thì. Một số rất ít trẻ có thể phát triển 18 tuổi nếu là bé gái và 20 tuổi nếu là bé trai. Lúc này, các sụn xương đều sẽ đóng lại và các phương pháp cải thiện chiều cao hầu như không còn hiệu quả. Vì vậy, phát hiện và điều trị chậm phát triển chiều cao càng sớm, trẻ sẽ có nhiều cơ hội hơn, đạt được chiều cao mà trẻ nên có.
Theo khuyến nghị của Viện Hàn lâm Nhi khoa Mỹ, bố mẹ nên theo dõi sự phát triển và do chiều cao định kỳ của trẻ: lúc mới sinh, khi trẻ được 2 – 4 ngày tuổi, trẻ 1, 2, 4, 6, 9, 15, 18 và 24 tháng tuổi, định kỳ hàng năm cho đến khi trưởng thành (khoảng 21 tuổi).
Nhiều phụ huynh có quan điểm sự tăng trưởng về kích thước bàn chân sẽ tương ứng với sự phát triển chiều cao của trẻ. Hay còn có thể nói trẻ chân càng to sẽ càng cao và ngược lại, trẻ chân nhỏ sẽ thấp bé hơn so với trẻ khác. Tuy nhiên, điều này không đúng hoàn toàn. (2)
Thực tế, kích thước bàn chân tăng lên là dấu hiệu cho sự phát triển chiều cao của trẻ cho thời gian sắp tới. Ở bé gái, chiều cao sẽ tăng lên sau khoảng 1 năm kể từ khi size giày của trẻ tăng lên. Và ở bé trai, chiều cao sẽ tăng lên sau khoảng 2 năm rưỡi kể từ khi tăng size giày.
Bên cạnh đó, không phải trẻ có bàn chân to hơn thì sẽ cao hơn những trẻ khác. Nhiều trẻ có cùng chiều cao nhưng kích thước bàn chân khác nhau.
Để biết thêm thông tin về cách chăm sóc trẻ và những vấn đề về sức khỏe khác của trẻ, bạn có thể liên hệ tới bệnh viện theo địa chỉ:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Trẻ chậm phát triển chiều cao có thể khắc phục được nếu được phát hiện và can thiệp sớm. Vậy nên, bố mẹ cần theo dõi sát sao sự phát triển của trẻ, đưa trẻ đến bệnh viện để được bác sĩ khám nếu trẻ có biểu hiện bất thường, chậm lớn.
