Thoát vị hoành: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và phòng ngừa

Thoát vị hoành là bệnh lý xảy ra ở mọi lứa tuổi, bao gồm cả thoát vị hoành bẩm sinh. Điều trị bệnh thoát vị hành chủ yếu là thông qua can thiệp nội khoa và can thiệp phẫu thuật khi có biến chứng.

Phần lớn trường hợp thoát vị hoành đều nhẹ, không gây ra triệu chứng. Tuy nhiên, các trường hợp nặng có thể xuất hiện các triệu chứng như nóng rát sau xương ức, nuốt khó, trớ đồ ăn hay dịch lên miệng, đau bụng hoặc đau ngực,…

Thoát vị hoành là gì?

Thoát vị hoành là tình trạng các tạng ở ổ bụng di chuyển ngược lên lồng ngực, thông qua những lỗ khuyết ở cơ hoành (thường là vị trí lỗ sau và bên trái của cơ hoành). Tùy lỗ thoát vị to hay nhỏ, những tạng từ ổ bụng có thể di chuyển lên lồng ngực như dạ dày, ruột non, lách. Các trường hợp thoát vị hoành bẩm sinh thường xuất hiện tổn thương nặng nề ở phổi.

Ở người lớn, thoát vị khe hoành thường là thoát vị ở khe thực quản. Cơ hoành gồm 3 lỗ mở chính. Những lỗ nhỏ phụ giúp thực quản, động mạch chủ, tĩnh mạch chủ trên “chui qua”. Tình trạng dạ dày thoát vị qua khe thực quản được gọi là thoát vị khe thực quản. Một trong các triệu chứng thường gặp nhất của thoát vị hoành ở vị trí khe thực quản là tình trạng trào ngược dịch vị dạ dày lên thực quản. (1)

Đối tượng có nguy cơ bị thoát vị hoành?

Bệnh thoát vị hoành có thể xuất hiện ở bất kỳ ai, bất kỳ độ tuổi nào. Tuy vậy, các đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh như:

• Người trên 50 tuổi
• Nữ giới thừa cân, béo phì

Các loại thoát vị hoành

Các loại thoát vị hoành thường gặp nhất là thoát vị hoành bẩm sinh và thoát vị khe hoành.

Thoát vị khe hoành được phân thành 4 dạng, cụ thể:

• Thoát vị trượt: Thoát vị trượt là dạng thường gặp nhất ở bệnh nhân lớn tuổi và trẻ tuổi. Ở dạng thoát vị này, phần khuyết tâm vị được đẩy lên trên cơ hoành, dẫn tới tình trạng thoát vị đối xứng một phần trên dạ dày.
• Thoát vị cuốn: Phần đáy vị bị cuốn lên trên vị trí nối thực quản – dạ dày, khuyết tâm vị vẫn nằm bên dưới cơ hoành. Dạng thoát vị này thường là biến chứng của phẫu thuật củng cố cơ vòng thực quản dưới trong điều trị trào ngược dạ dày thực quản.
• Thoát vị hỗn hợp: Thoát vị hỗn hợp là sự kết hợp thoát vị trượt và thoát vị cuốn. Khuyết tâm vị và phần đáy vị được đẩy lên trên cơ hoành. Thậm chí, đáy vị di chuyển còn cao hơn so với khuyết tâm vị. Tình trạng này thường xảy ra ở người bệnh lớn tuổi. Ban đầu bệnh có thể xuất hiện dưới dạng thoát vị trượt, sau đó tiến triển thành dạng hỗn hợp.
• Thoát vị phức tạp: Đây là tình trạng thoát vị trong lồng ngực của những cơ quan khác như đại tràng, ruột non, mạc nối, túi thoát vị ở bên trên cơ hoành. Dạng thoát vị này hiếm xảy ra.

Nguyên nhân gây thoát vị hoành

Nguyên nhân gây thoát vị hoành hiện vẫn chưa được xác định. Thông thường, thực quản đi vào dạ dày thông qua khe hở ở trong cơ hoành, thoát vị khe hoành xảy ra khi những mô cơ xung quanh khe hở này trở nên suy yếu.

Một số yếu tố nguy cơ có thể dẫn tới tình trạng thoát vị hoành như:

• Các tổn thương ở cơ hoành do chấn thương
• Người bệnh được sinh ra với một khe hở lớn bất thường tại dạ dày (thoát vị hoành bẩm sinh)
• Cơ hoành bị yếu do thoái hóa ở tuổi già.
• Tăng áp lực lên ổ bụng liên tục và dữ dội do nôn, ho, rặn nhiều khi đi tiêu, tập thể dục, nâng vác vật nặng.
• Tiền căn phẫu thuật cơ hoành
• Béo phì
• Vẹo cột sống

Chẩn đoán thoát vị hoành

Để chẩn đoán bệnh thoát vị hoành, bác sĩ có thể chỉ định người bệnh thực hiện một số phương pháp chẩn đoán gồm:

• Siêu âm: Đây là phương pháp thường áp dụng hiệu quả ở giai đoạn bào thai và trẻ nhỏ, giúp bác sĩ đánh giá các trường hợp thoát vị hoành bẩm sinh. Siêu âm là phương pháp chẩn đoán đơn giản, hữu ích trong thực hành lâm sàng. Kết quả siêu âm ngực bụng sẽ cho thấy hình ảnh của những tạng ổ bụng nằm trong lồng ngực.
• Chụp X-quang bụng không chuẩn bị, chụp có hoặc không có uống thuốc cản quang, chụp tư thế đầu thấp cũng cho đánh giá tốt bệnh thoát vị hoành.
• Siêu âm tim: Phương pháp này giúp bác sĩ phát hiện tình trạng tim lệch phải, đánh giá áp lực động mạch phổi và tìm dị tật tim bẩm sinh phối hợp
• Chụp CT và chụp CT có tiêm kết hợp uống thuốc cản quang hiện được áp dụng phổ biến trong chẩn đoán bệnh thoát vị hoành, đặc biệt là ở người bệnh lớn tuổi. Kết quả chụp CT sẽ cho phép bác sĩ đánh giá chi tiết về thoát vị như vị trí thoát vị, tạng thoát vị, loại thoát vị… Điều này góp phần tích cực trong định hướng phương pháp xử lý sau này cho người bệnh.
• Chụp MRI vùng ngực-bụng.

Thoát vị hoành có nguy hiểm không?

Nếu trì hoãn điều trị bệnh thoát vị hoành, người bệnh có thể đối mặt với các biến chứng nguy hiểm như:

• Tắc ruột, hoại tử ruột, xoắn ruột
• Xẹp phổi
• Viêm phổi, suy hô hấp

Điều trị thoát vị hoành

Mục tiêu của việc điều trị thoát vị hoành là kiểm soát tốt những triệu chứng bệnh, giảm thiểu nguy cơ xuất hiện biến chứng. Người bệnh cần đạt mục tiêu chính là thay đổi lối sống cùng chế độ dinh dưỡng. Để ngăn dịch vị trào ngược và tới thực quản khi ngủ, đầu giường của người bệnh nên được nâng khoảng 10 – 15cm (với đồ kê cứng).

Bác sĩ có thể chỉ định người bệnh sử dụng các loại thuốc như:

• Antacids: Đây là loại thuốc kháng axit trung hòa axit dạ dày
• Những loại thuốc giảm sản xuất axit như famotidine và ranitidine hay dùng thuốc ức chế bơm proton.
• Phẫu thuật: Bác sĩ sẽ chỉ định thực hiện phẫu thuật thoát vị hoành đối với các trường hợp không đáp ứng tốt với các phương pháp điều trị nội khoa, hoặc khi xuất hiện các biến chứng như tắc ruột, suy hô hấp.

Bên cạnh đó, người bệnh nên lưu ý một số điều trong sinh hoạt để có thể kiểm soát được bệnh thoát vị hoành, cụ thể:

• Giảm cân: Người bệnh thừa cân, béo phì nên giảm cân
• Tập thể dục với cường độ vừa phải.
• Ăn chậm: Mỗi ngày người bệnh nên dùng 4-5 bữa nhỏ thay vì ăn 1-2 bữa lớn
• Kiêng các món ăn gây ợ chua như chocolate, thực phẩm cay, thức ăn làm từ hành, khoai tây, trái cây họ cam, quýt…

Phòng ngừa bệnh thoát vị hoành

Đến ngày nay, các chuyên gia chưa xác định được căn nguyên rõ ràng. Vì thế, hiện vẫn không có bất kỳ biện pháp nào giúp phòng ngừa bệnh hiệu quả.

Với thoát vị hoành bẩm sinh, nữ giới trong quá trình mang thai nên tự theo dõi sức khỏe, duy trì khám thai định kỳ theo chỉ định từ bác sĩ. Nếu xuất hiện bất cứ dấu hiệu bất thường nào, thai phụ cần nhanh chóng đi đến các cơ sở y tế để được thăm khám, chẩn đoán và có hướng xử trí kịp thời.

Câu hỏi thường gặp

1. Thai bị thoát vị hoành có sao không?

Khi thai nhi bị thoát vị hoành, các tạng trong ổ bụng di chuyển lên lồng ngực, ảnh hưởng tới quá trình hoạt động của phổi cũng như các tạng bị thoát vị.

Trong thai kì, thoát vị hoành sẽ ảnh hướng đến sự hình thành và phát triển của phổi, gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe của thai nhi. Nếu bệnh được phát hiện sớm trong thai kỳ, trẻ có cơ hội sống rất cao.

Việc phát hiện bệnh từ trong bụng mẹ sẽ giúp bác sĩ có kế hoạch theo dõi thai phụ, chăm sóc trẻ sau sinh kịp thời, đúng đắn. Một số trường hợp trẻ không được tầm soát tiền sản hay tầm soát mà không phát hiện ra, sau sinh một thời gian dài mới được chẩn bệnh, việc điều trị sẽ gặp nhiều khó khăn, có thể xuất hiện nhiều biến chứng nghiêm trọng.

2. Thoát vị hoành có đau không?

Phần lớn những trường hợp thoát vị hoành đều nhẹ, không có bất cứ triệu chứng nào. Tuy nhiên, khi bệnh đã tiến triển nặng, người bệnh có thể cảm thấy đau đớn và khó chịu ở vùng ngực và bụng. Nặng hơn có thể gây tử vong nếu các biến chứng không được phát hiện kịp thời.

Trung tâm Nội soi và Phẫu thuật nội soi tiêu hóa (BVĐK Tâm Anh TP.HCM) và Khoa Ngoại Tổng hợp (BVĐK Tâm Anh Hà Nội) thuộc Hệ thống BVĐK Tâm Anh là những trung tâm y tế chuyên khoa Tiêu hóa uy tín, cung cấp dịch vụ thăm khám và điều trị cao cấp, hiệu quả cho người bệnh gặp các vấn đề về đường tiêu hóa từ nhẹ đến nặng.

Để đặt lịch thăm khám và điều trị các bệnh lý đường tiêu hóa với các chuyên gia bác sĩ về Tiêu hóa của Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, xin vui lòng liên hệ:

Khi có dấu hiệu thoát vị hoành, người bệnh cần nhanh chóng đi đến các cơ sở y tế uy tín để được thăm khám, chẩn đoán và có hướng can thiệp sớm, giảm thiểu nguy cơ xuất hiện biến chứng. Thai phụ nên đi khám thai theo đúng lịch hẹn của bác sĩ, từ đó có thể phát hiện sớm bệnh ở thai nhi (nếu có) và có hướng xử trí kịp thời, đảm bảo an toàn cho mẹ và bé.