Rách bao xơ đĩa đệm là bệnh lý cột sống gây đau cổ ,đau lưng dai dẳng, có thể kèm cảm giác tê bì tay chân. Nếu không phát hiện và điều trị sớm, bệnh có thể diễn tiến nặng hơn làm ảnh hưởng sức khỏe. Vậy nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị và phòng ngừa rách bao xơ đĩa đệm như thế nào?
Trước khi tìm hiểu rách bao xơ đĩa đệm là gì, chúng ta nên hiểu về vị trí và cấu tạo của đĩa đệm. Đĩa đệm nằm giữa các đốt sống, có vai trò như “bộ phận giảm xóc”, bảo vệ các đốt sống không cọ xát vào nhau trong quá trình vận động. Đĩa đệm có cấu tạo gồm ba phần, bao gồm: nhân nhầy, bao xơ và đĩa sụn. Trong đó, bao xơ là lớp màng bao quanh nhân nhầy, giữ cho nhân nhầy luôn nằm ở vị trí trung tâm đĩa đệm, không bị rò rỉ ra bên ngoài.
Rách bao xơ đĩa đệm (hay rách vòng xơ đĩa đệm hoặc rách bao xơ) là tình trạng rách hoặc thủng lớp màng bọc bên ngoài của đĩa đệm, khi bao xơ bị rách, nhân nhầy bên trong có thể tràn ra ngoài qua vết rách. Rách vòng xơ đĩa đệm thường tiến triển do chấn thương cột sống hoặc quá trình thoái hóa, có thể là nguyên nhân gây đau cột sống âm ỉ, tê bì lan rộng, rối loạn chức năng vận động… (1)
Tùy vào vị trí và hình dạng tổn thương, rách bao xơ đĩa đệm có thể được chia thành 3 kiểu chính.
Rách hình khuyên (hay rách đồng tâm) là vết rách hình thành dưới dạng các vòng tròn đồng tâm, lan dần từ phía trong ra ngoài, khiến các lớp tách ra một phần hoặc phân tách hoàn toàn. (2)
Vết rách bao xơ bắt đầu ở lớp trong của đĩa đệm và lan dần ra bên ngoài, có khả năng gây ra vết rách đến tận rìa vòng xơ và không phải trường hợp nào cũng xuất hiện triệu chứng. Kiểu rách này có nguy cơ khiến nhân nhầy bên trong thoát ra khỏi bao xơ, gây chèn ép dây thần kinh và tủy sống.
Rách ngang (hay rách ngoại vi, rách ngoại biên) là vết rách bắt đầu ở rìa ngoài cùng của bao xơ và tiến đến nhân nhầy. Kiểu rách này gây ra những cơn đau rõ ràng, dễ nhận biết.
Rách vòng xơ đĩa đệm có thể xảy ra ở bất kỳ vị trí nào trên đốt sống. Tuy nhiên, những vị trí chịu nhiều áp lực sẽ có nguy cơ bị rách bao xơ đĩa đệm cao hơn.
Cấu tạo cột sống cổ bao gồm 7 đốt sống từ C1 đến C7. Trong đó, các vị trí C5, C6, C7 ở đốt sống cổ thường xuyên vận động và chịu áp lực lớn, khiến các đĩa đệm giữa các đốt sống này dễ bị tổn thương.
Đoạn thắt lưng gồm có 5 đốt sống L1, L2, L3, L4 và L5. Đĩa đệm đốt sống thắt lưng L4L5 và L5S1 dễ bị tổn thương nhất do nằm ở vị trí thấp nhất của vùng thắt lưng, phải chịu nhiều áp lực từ trọng lượng của nửa trên cơ thể.
Cơ thể con người có 12 đốt sống ngực, được ký hiệu từ T1-T12. Đĩa đệm đoạn ngực thường ít bị tổn thương hơn so với đoạn cổ và lưng
Thoái hóa đĩa đệm (Degenerative disc disease – DDD) là tình trạng hao mòn đĩa đệm diễn ra theo quá trình lão hóa tự nhiên, làm tăng nguy cơ rách bao xơ đĩa đệm. Thoái hóa đĩa đệm thường gặp ở người lớn tuổi, tuy nhiên, người trẻ cũng có nguy cơ do một vài yếu tố.
Sự hao mòn quá mức có thể gây mất nước hoặc giảm độ đàn hồi của đĩa đệm. Thông thường, đĩa đệm khỏe mạnh chứa đến 90% chất lỏng, tiến trình lão hóa theo thời gian khiến lượng chất lỏng giảm đi làm cho đĩa đệm mất nước và giảm tính đàn hồi, dễ bị nứt hoặc rách ở vòng ngoài bao xơ.
Sự thoái hóa sụn khớp có thể dẫn đến tình trạng khớp không ổn định và viêm do sự cọ xát trực tiếp giữa hai đầu xương khi khớp hoạt động. Hình thành gai xương (Bone spurs hoặc Osteophytes) – các mấu xương nhỏ mọc thêm ra ở đầu xương là cách cơ thể phản ứng với tình trạng viêm, thay thế cho sụn bị mất để ổn định và tăng cường khớp bị tổn thương.
Phần lớn gai xương xuất hiện và tiến triển âm thầm trong nhiều năm, không gây ra vấn đề đáng kể. Nhưng gai xương phát triển quá mức có thể gây rách bao xơ đĩa đệm, chèn ép các dây thần kinh lân cận, thường gặp nhất ở vùng cột sống thắt lưng hoặc cổ.
Một trong những nguyên nhân rách bao xơ đĩa đệm thường gặp khác là chấn thương cột sống – tình trạng tổn thương ở cột sống, bao gồm các cấu trúc như đốt sống, tủy sống, dây thần kinh, đĩa đệm và các mô hỗ trợ khác. Chấn thương cột sống xảy ra do va đập mạnh, té ngã, tai nạn… có thể gây rách đĩa đệm đột ngột, làm ảnh hưởng chức năng của cột sống.
Rách bao xơ đĩa đệm có liên quan đến yếu tố di truyền, vì đặc điểm cấu trúc và sức mạnh đĩa đệm có thể được truyền từ ông bà/cha mẹ sang cho con cháu. Người có người thân trực hệ có tiền sử mắc bệnh lý về cột sống như thoát vị đĩa đệm hoặc thoái hóa đĩa đệm sẽ có nguy cơ bị rách đĩa đệm cao hơn những người khác.
Sự lặp đi lặp lại một hoạt động nào đó trong thời gian dài có thể khiến đĩa đệm bị chấn thương, suy yếu và dễ rách bao xơ. Tình trạng này thường liên quan đến các công việc lao động chân tay, phải thường xuyên cúi hoặc vặn người gây căng thẳng lặp lại cho các đĩa đệm cột sống.
Bưng bê vật nặng sai tư thế tiềm ẩn nguy cơ dẫn đến bệnh lý cột sống, duy trì tư thế kém hoặc sử dụng kỹ thuật nâng/mang vác vật nặng không đúng cách có thể làm tăng áp lực lên các đĩa đệm cột sống, dẫn đến nguy cơ rách vòng xơ đĩa đệm theo thời gian.
Rách bao xơ đĩa đệm có thể gây ra triệu chứng sau:
Nếu rách bao xơ có kèm thoát vị nhân đệm có thể gây ra các triệu chứng:
Các triệu chứng rách bao xơ đĩa đệm thường trở nặng khi người bệnh thực hiện các động tác như ngồi, cúi người hoặc mang vác vật nặng. Mức độ và dạng triệu chứng trong mỗi trường hợp có thể khác nhau, tùy thuộc vào mức độ tổn thương và vị trí bao xơ đĩa đệm bị rách. Cơn đau khiến người bệnh cử động khó khăn, giảm tính linh hoạt trong từng chuyển động.
Rách vòng xơ đĩa đệm có thể xảy ra ở bất kỳ ai, không phân biệt độ tuổi hay giới tính. Tuy nhiên, người thuộc nhóm đối tượng nguy cơ sẽ có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn.
Trọng lượng cơ thể càng lớn, áp lực lên cột sống càng tăng. Đối với áp lực trọng lượng kéo dài, các đĩa đệm có thể không chống đỡ nổi, làm tăng nguy cơ tổn thương và rách bao xơ.
Người cao tuổi có nguy cơ cao bị rách bao xơ đĩa đệm do sự lão hóa tự nhiên của cơ thể. Theo thời gian, phần nhân nhầy bên trong đĩa đệm có hiện tượng bị khô, cứng, lớp bao xơ bên ngoài bị bào mòn và dễ rách.
Nguy cơ rách bao xơ đĩa đệm thường gặp ở người thường xuyên lao động nặng do tính chất công việc. Ngoài ra, những người ngồi nhiều như nhân viên văn phòng, tài xế lái xe đường dài cũng có thể mắc bệnh, nhất là khi làm việc sai tư thế.
Nhóm đối tượng khác có nguy cơ bị rách vòng xơ đĩa đệm là những người thường xuyên vận động cơ thể, chơi thể thao hay vận động viên. Vận động liên tục nhưng không nghỉ ngơi hợp lý hoặc không khởi động cơ thể trước tập luyện có thể khiến bao xơ bên ngoài đĩa đệm bị rách hoặc gây ra một số bệnh lý cột sống khác.
Rách bao xơ đĩa đệm mặc dù không nguy hiểm tính mạng, nhưng gây ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe và đời sống, sinh hoạt của người bệnh. Những cơn đau dai dẳng có thể khiến người bệnh suy sụp thể chất lẫn tinh thần. Để xác định mức độ tổn thương ở đĩa đệm, người bệnh nên đến bệnh viện để bác sĩ thăm khám. Rách bao xơ đĩa đệm có nguy hiểm không còn tùy thuộc vào dạng tổn thương và thời gian can thiệp, theo đó, điều trị càng sớm thì nguy cơ biến chứng càng giảm.
Nếu không kịp thời phát hiện và điều trị, hoặc điều trị không đúng cách, rách vòng xơ đĩa đệm có thể gây ra một số biến chứng sau:
Không phải trường hợp nào bị rách bao xơ đĩa đệm cũng xuất hiện biến chứng. Nếu kịp thời đến gặp bác sĩ để thăm khám và điều trị, người bệnh có thể khôi phục sức khỏe, cải thiện tinh thần và chất lượng đời sống.
Người bệnh cần đến gặp bác sĩ ngay khi nhận thấy có dấu hiệu nghi ngờ, nhất là các trường hợp bị đau dai dẳng ở vùng thắt lưng, đau lan xuống mông, đùi, bắp chân… và không có dấu hiệu thuyên giảm dù đã áp dụng các biện pháp giảm đau tại nhà. Người bệnh không nên trì hoãn việc thăm khám và điều trị để tránh khiến triệu chứng trở nặng.
Chẩn đoán rách bao xơ đĩa đệm nhằm mục đích xác định nguyên nhân và dạng tổn thương, nhờ đó, bác sĩ có thể chỉ định phương pháp điều trị hiệu quả. Quá trình chẩn đoán rách bao xơ đĩa đệm bao gồm 2 bước:
Khám lâm sàng là bước đầu tiên trong chẩn đoán rách bao xơ nói riêng và các bệnh lý nói chung.
Chẩn đoán hình ảnh giúp bác sĩ xác định mức độ tổn thương của bao xơ đĩa đệm thông qua những hình ảnh chi tiết và trực quan.
Người bệnh điều trị rách bao xơ đĩa đệm theo chỉ dẫn của bác sĩ. Tùy vào mức độ nghiêm trọng và dạng tổn thương ở bao xơ đĩa đệm, bác sĩ có thể chỉ định điều trị bằng phương pháp phẫu thuật hoặc không phẫu thuật.
Điều trị không phẫu thuật đối với trường hợp bao xơ đĩa đệm bị tổn thương mức độ nhẹ, mới khởi phát.
Điều trị phẫu thuật đối với các trường hợp người bệnh bị đau dữ dội, yếu các chi, điều trị bảo tồn không hiệu quả sau 6-8 tuần. Tùy thuộc vào mức độ đĩa đệm tổn thương, bác sĩ có thể chỉ định một số phương pháp phẫu thuật sau:
Điều trị rách bao xơ đĩa đệm bằng phương pháp phẫu thuật hay không phẫu thuật sẽ được bác sĩ chỉ định dựa trên vị trí và mức độ nghiêm trọng của vết rách bao xơ đĩa đệm, độ tuổi và sức khỏe của người bệnh. Để điều trị hiệu quả và tăng khả năng phục hồi, người bệnh cần đến bệnh viện để bác sĩ thăm khám, điều trị càng sớm càng tốt. Tham khảo thêm thông tin tại BVĐK Tâm Anh.
Thừa cân là yếu tố nguy cơ có thể gây rách bao xơ đĩa đệm. Để bảo vệ sức khỏe đĩa đệm và phòng ngừa rách bao xơ, mỗi người nên duy trì cân nặng hợp lý bằng cách ăn uống khoa học, tập luyện thể dục thể thao đều đặn. Cân nặng hợp lý giúp giảm áp lực lên cột sống, ngăn ngừa rách vòng xơ đĩa đệm cùng các vấn đề liên quan.
Thường xuyên tập thể dục giúp tăng cường sức mạnh cơ bắp, giảm bớt áp lực ở đĩa đệm cột sống. Nhờ hoạt động thể chất đều đặn, cơ thể và cột sống giữ được sự linh hoạt, thúc đẩy sự phát triển lành mạnh của xương và các khớp. Hãy lựa chọn các bài tập thể dục hoặc hoạt động thể thao phù hợp với thể trạng của bản thân để tối ưu hiệu quả.
Giữ tư thế đúng khi sinh hoạt và làm việc giúp phân bổ trọng lượng hợp lý trên toàn cơ thể, hạn chế áp lực lên đĩa đệm cột sống. Duy trì tư thế đúng giảm nguy cơ đau lưng, phòng ngừa các vấn đề xương khớp và giúp tăng năng suất lao động.
Thuốc lá và các chất kích thích chứa nhiều độc tố gây hại cho cơ thể, cản trở sự hấp thu chất dinh dưỡng của đĩa đệm cột sống, làm tăng nguy cơ tổn thương đĩa đệm. Hạn chế hoặc bỏ hẳn thuốc lá và chất kích thích giúp tăng cường sức khỏe đĩa đệm và các cơ quan, phòng ngừa bệnh cơ xương khớp hiệu quả.
Mang vác vật nặng quá sức không chỉ làm tăng nguy cơ rách bao xơ đĩa đệm mà còn có thể gây chấn thương xương khớp và phần mềm. Để phòng ngừa, mỗi người nên hạn chế mang vác vật nặng. Nếu tính chất công việc bắt buộc, hãy thực hiện tư thế đúng khi làm việc, đồng thời có thời gian nghỉ ngơi hợp lý.
Khám sức khỏe định kỳ là một phần quan trọng đối với việc phát hiện và phòng ngừa rách bao xơ đĩa đệm. Theo khuyến nghị của bác sĩ, mỗi người nên tầm soát sức khỏe ít nhất 6 tháng/lần, nếu có dấu hiệu bất thường có thể kịp thời phát hiện và điều trị.
Khả năng phục hồi tổn thương ở bao xơ đĩa đệm sẽ phụ thuộc vào nhiều yếu tố như thời điểm điều trị, kích thích vết rách, mức độ tổn thương và cách chăm sóc sức khỏe của người bệnh.
Rách bao xơ đĩa đệm có phải mổ hay không sẽ được bác sĩ chỉ định dựa trên mức độ tổn thương đĩa đệm. Phẫu thuật điều trị rách bao xơ đĩa đệm thường áp dụng đối với các trường hợp rách bao xơ kèm thoát vị nhân nhầy chèn ép thần kinh, không đáp ứng với điều trị bảo tồn.
Để thăm khám và điều trị bệnh cơ xương khớp, bạn hãy liên hệ Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Phòng khám Đa khoa Tâm Anh Quận 7 thông qua thông tin sau:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Rách bao xơ đĩa đệm là bệnh không hiếm gặp, không chỉ gây đau mà còn ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng đời sống và tinh thần. Nếu có dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh, nên nhanh chóng đến bệnh viện để bác sĩ thăm khám. Điều trị bệnh ở giai đoạn sớm giúp nâng cao tỷ lệ thành công, hạn chế nguy cơ biến chứng.
