Gan nhiễm mỡ không do rượu là tình trạng tổn thương tế bào gan đáng lo ngại, tiềm ẩn nguy cơ dẫn đến viêm gan, và các biến chứng nặng như xơ gan, ung thư gan nếu không điều trị sớm. Bệnh thường không biểu hiện triệu chứng đặc hiệu ở giai đoạn đầu. Do đó, mỗi người nên chủ động thăm khám định kỳ để được chẩn đoán chính xác và điều trị sớm.
Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD -Non-Alcoholic Fatty Liver Disease; gần đây theo đồng thuận quốc tế, được đổi sang thuật ngữ MASLD-Metabolic Dysfunction Associated Steatolic Liver) là tình trạng tích tụ mỡ trong tế bào gan, chủ yếu dưới dạng triglyceride, vượt mức >5 % trọng lượng gan, ở người bệnh không uống hoặc chỉ uống ít rượu (<30g/ngày ở nam, <20g/ngày ở nữ).
Bệnh bao gồm giai đoạn đơn thuần (NAFL) và dạng tiến triển, với đặc điểm là viêm và tổn thương tế bào gan, có thể dẫn tới xơ hóa gan quan trọng, xơ gan và ung thư biểu mô tế bào gan nếu không điều trị kịp thời.
Bệnh thường gặp ở những người mắc hội chứng chuyển hóa như: béo phì, đặc biệt là béo bụng (vòng eo tăng), kháng insulin, rối loạn lipid máu, đái tháo đường type2,…
Người có các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh:
Bệnh hình thành do nhiều cơ chế bệnh sinh khác nhau, điển hình như sau:
Kháng insulin gây rối loạn chuyển hóa đường và lipid. Glucose không được tế bào ngoại vi hấp thu hiệu quả, lipolysis tăng, gan thu nạp acid béo tự do và tổng hợp triglyceride quá mức, đồng thời giảm khả năng xuất triglyceride ra ngoài. Điều này dẫn đến tích tụ mỡ trong gan, góp phần gây ra tình trạng bệnh. (1)
Mỡ nội tạng bài tiết adipokine và cytokine tiền viêm (TNF‑α, IL‑6), đồng thời làm tăng lượng acid béo tự do. Quá trình này sẽ kích hoạt stress oxy hóa, dẫn đến viêm và xơ hóa gan.
Chế độ ăn giàu năng lượng (lipid bão hòa, fructose) nhưng thiếu chất chống oxy hóa (vitamin E, polyphenol) làm tăng ROS (Reactive Oxygen Species – các gốc oxy hóa hoạt động có nguồn gốc từ oxy), gây tổn thương DNA, lipid peroxidation và phá hủy tế bào gan.
Ít vận động làm giảm chuyển hóa đường-mỡ, làm tăng mỡ nội tạng và kháng insulin. Do đó, theo khuyến nghị từ các hướng dẫn y khoa, mỗi người nên tập thể dục vừa phải ≥150 phút mỗi tuần để giảm mỡ gan, ngay cả khi cân nặng không thay đổi.
Các đột biến gen như PNPLA3 (rs738409) và TM6SF2 (rs58542926) liên quan đến giảm thoái hóa lipid nội bào và làm tăng nguy cơ tiến triển thành viêm gan/xơ gan. Đây cũng chính là cơ chế tiềm ẩn ở các trường hợp mắc bệnh nhưng không thừa cân (còn được gọi là “lean NAFLD”).
Hội chứng buồng trứng đa nang, suy giáp, thiếu hormone tăng trưởng góp phần làm tăng kháng insulin.
Một số thuốc như corticosteroid, tamoxifen, amiodarone, methotrexate, liệu pháp retrovirus… cùng các độc chất môi trường như hóa chất công nghiệp cũng có thể gây tích mỡ gan thứ phát. Các chất này làm rối loạn chuyển hóa lipid máu gan nội tế bào, kích hoạt stress oxy hóa và gây viêm, trực tiếp liên quan đến bệnh.
Bệnh thường diễn tiến âm thầm với triệu chứng không đặc hiệu. Một số người bệnh có thể cảm thấy mệt mỏi, đầy bụng, khó chịu vùng hạ sườn phải, ăn kém ngon.
Khi bệnh tiến triển sang xơ gan, có thể xuất hiện vàng da, phù chân, báng bụng, ngứa da và mệt mỏi kéo dài.
Sinh thiết được coi là “tiêu chuẩn vàng” để phân biệt giữa đơn thuần và tiến triển, đánh giá mức độ viêm, hoại tử và xơ hóa. Phương pháp này thường được chỉ định khi có nghi ngờ tiến triển nặng hoặc các phương pháp không xâm lấn không cho kết quả chẩn đoán rõ ràng.
Người bệnh nên đi thăm khám bác sĩ sớm trong các trường hợp sau:
Để điều trị, bác sĩ có thể chỉ định thực hiện các phương pháp sau:
Người bệnh nên áp dụng chế độ ăn Địa Trung Hải với nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên cám, dầu olive, cá nhiều omega‑3, hạn chế fructose và chất béo bão hòa. Ngoài ra, thực đơn hàng ngày nên giảm khoảng 500-1000 kcal để giúp giảm cân 7 – 10%, từ đó cải thiện men gan và mô học gan.
Theo khuyến nghị từ các hướng dẫn y khoa, mỗi người tập thể dục ít nhất 150 – 200 phút/tuần ở mức độ trung bình hoặc tập kháng lực 2-3 buổi/ tuần. Mục tiêu là giảm cân, giảm mỡ gan và cải thiện chuyển hóa đường – lipid.
Giấc ngủ kém hoặc stress mạn tính có thể làm nặng thêm tình trạng kháng insulin, tăng trọng lượng và tổn thương gan. Do đó, người bệnh nên duy trì ngủ đủ 7 – 8 giờ mỗi đêm, kiểm soát tốt tình trạng căng thẳng bằng cách tập thể dục nhẹ nhàng, thiền thư giãn… để cải thiện trao đổi chất và hỗ trợ điều trị gan nhiễm mỡ không do rượu.
Người bệnh nên kiểm soát tốt bệnh nền theo hướng dẫn của bác sĩ, đặc biệt là đái tháo đường tuýp 2, tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu, bệnh nội tiết khác … Điều quan trọng là cần điều trị phối hợp sâu với bác sĩ nội tiết và tiêu hóa để tối ưu hóa kết quả gan.
Thuốc điều trị: tuỳ vào mức độ tổn thương gan và các bệnh lý đi kèm.
Để phòng ngừa gan nhiễm mỡ không do bia rượu, mỗi người nên chủ động thay đổi lối sống toàn diện, bằng cách:
Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Trung tâm khám chữa bệnh Tâm Anh tại Quận 7 (cũ), Quý khách vui lòng liên hệ:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Gan nhiễm mỡ không do rượu là tình trạng nguy hiểm, tiềm ẩn nguy cơ diễn tiến gan bị nhiễm mỡ, xơ gan và ung thư biểu mô tế bào gan nếu không được can thiệp điều trị kịp thời. Do đó, mỗi người nên chủ động đi khám sức khỏe để được chẩn đoán và điều trị sớm, đặc biệt khi thuộc nhóm có nguy cơ cao.
