Đau quai hàm: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Đau quai hàm là triệu chứng phổ biến của nhiều bệnh liên quan đến cơ xương khớp hay thần kinh vùng mặt. Trong bài viết này, hãy cùng tìm hiểu những nguyên nhân và cách điều trị đau quai hàm qua chia sẻ của bác sĩ chuyên khoa I Dương Anh Thư, Trưởng Đơn vị Răng Hàm Mặt, Phòng khám Đa khoa Tâm Anh Quận 7.

Đau quai hàm là bệnh gì?

Đau quai hàm là triệu chứng phổ biến của nhiều bệnh liên quan đến xương hàm, dây thần kinh, bệnh răng miệng… Cơn đau quai hàm có thể xuất hiện bất ngờ, dữ dội hoặc âm ỉ, kéo dài vùng nửa dưới ở cả hai bên khuôn mặt. Quai hàm bị đau có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống (giao tiếp, ăn uống, thẩm mỹ…), một số bệnh gây đau quai hàm có thể diễn tiến nặng, đe dọa đến sức khỏe, sự sống của người bệnh.

Nguyên nhân đau quai hàm là gì?

Đau quai hàm có thể do bệnh, chấn thương, thói quen ăn uống… Dưới đây là một số nguyên nhân gây đau quai hàm thường gặp:

1. Rối loạn khớp thái dương hàm

Rối loạn khớp thái dương hàm (temporomandibular disorders) là một nhóm tình trạng xảy ra ở cơ hàm, khớp thái dương hàm, dây thần kinh, gây khó khăn trong việc phối hợp hoạt động giữa cơ xương khớp vùng thái dương hàm. Viện Nghiên cứu Nha khoa và Sọ mặt Quốc gia Hoa Kỳ (The National Institute of Dental and Craniofacial Research) chia rối loạn khớp thái dương hàm thành các loại:

• Đau cơ: dạng phổ biến nhất, gây đau và khó chịu ở mạc cơ (fascia – bao quanh mọi cơ bắp) và một số cơ kiểm soát chức năng ở vùng hàm, cổ, vai.
• Rối loạn khớp: xảy ra khi xương hàm bị trật khớp, sụn đệm giữa đầu xương hàm và hộp sọ dịch chuyển (lệch đĩa khớp) hoặc chấn thương vùng xương hàm.
• Thoái hóa khớp: bao gồm các tình trạng viêm xương khớp hoặc viêm khớp dạng thấp ở khớp hàm.

Đôi khi, bác sĩ không xác định được nguyên nhân thật sự gây rối loạn khớp thái dương hàm. Yếu tố tâm lý, di truyền và những bất ổn trong hệ thần kinh có thể khiến người bệnh dễ mắc rối loạn khớp thái dương hàm mạn tính hơn. (1)

2. Nghiến răng hoặc mở miệng quá rộng

Nghiến răng có thể xảy ra ở cả lúc thức hay ngủ, do thói quen hoặc trong vô thức. Một số người có thể nghiến răng do thói quen hoặc khi căng thẳng tâm lý, cũng có người hoàn toàn không ý thức được việc mình nghiến răng khi ngủ. Người nghiến răng thường xuyên khiến răng và xương hàm chịu nhiều áp lực, có thể dẫn đến tổn thương răng, đau đầu, đau hàm… (2)

Đa số trường hợp đau quai hàm do nghiến răng khi ngủ khiến răng và quai hàm chịu nhiều áp lực trong thời gian dài. Hiện vẫn chưa thể xác định nguyên nhân gây nghiến răng khi ngủ, một số yếu tố nguy cơ có thể dẫn đến tình trạng này gồm:

• Lo âu, căng thẳng trong thời gian dài.
• Thói quen sống, đặc biệt những người uống nhiều cà phê, rượu bia và hút thuốc.
• Một số loại thuốc chống lo âu thuộc nhóm ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI).
• Chứng ngưng thở khi ngủ.

Việc mở miệng quá rộng khi ngủ có thể gây đau, mỏi khớp xương hàm vì tạo áp lực lên khớp trong thời gian dài.

3. Viêm cốt tủy xương hàm

Viêm xương tủy hàm xảy ra khi xương quai hàm bị nhiễm trùng, tình trạng viêm là cơ chế tự nhiên của cơ thể để chống lại các tác nhân gây nhiễm trùng như vi khuẩn. Bệnh chủ yếu xảy ra ở xương hàm trên, xương hàm dưới chỉ chiếm khoảng 1%-6% số trường hợp mắc bệnh. Hầu hết người bệnh viêm xương tủy hàm do sâu răng hàm, tình trạng viêm tủy sẽ lan đến vùng xương hàm thông qua chóp răng bị sâu. (3)

4. Thoái hóa khớp xương hàm

Thoái hóa khớp xương hàm khiến bề mặt xương mỏng đi. Thoái hóa khớp thường bắt nguồn từ tình trạng viêm khớp thái dương hàm nhưng không được điều trị. Khi khớp hàm bị thoái hóa chuyển động, các điểm tiếp nối nhau ở hai đầu xương tiếp xúc gây đau nhức. Đây là một trong những rối loạn khớp thái dương hàm phổ biến, nguyên nhân có thể thể bắt nguồn từ:

• Chấn thương.
• Mòn sụn hàm do thói quen nghiến răng, cắn chặt răng.
• Nhiễm trùng ở vùng miệng.
• Hàm bất thường do di truyền. (4)

5. Viêm màng hoạt dịch

Đĩa khớp thái dương hàm có chức năng đệm 2 đầu xương hàm (xương thái dương và xương lồi cầu) khi chuyển động. Lệch đĩa khớp có thể dẫn đến viêm bao khớp (viêm màng hoạt dịch). Tình trạng viêm màng hoạt dịch thường kèm theo đau khớp tại chỗ và và hạn chế khả năng há miệng. Nguyên nhân lệch khớp hàm dẫn đến viêm màng hoạt dịch thường do chấn thương hoặc viêm xương hàm.

6. Bệnh về răng miệng

Một số bệnh về răng miệng có thể gây đau vùng hàm như:

• Bệnh nướu (nha chu) do vệ sinh răng miệng kém, vi khuẩn tấn công vào vùng nướu và xương ổ răng gây nhiễm trùng, viêm sưng. Bệnh nha chu thường đi kèm với các triệu chứng như chảy máu răng, răng lung lay, hôi miệng, sưng to nướu răng. Nếu răng hàm có thể gây cảm giác đau ở khu vực quai hàm.
• Áp xe răng thường xuất hiện dưới dạng túi mủ do nhiễm trùng ở phần nướu răng. Nếu không được điều trị, tình trạng viêm có thể lan sang răng và xương hàm xung quanh.
• Sâu răng dẫn đến viêm tủy có thể gây đau vùng xương hàm nếu không được điều trị.

7. Các vấn đề về viêm xoang

Viêm xoang có thể gây đau vùng má hoặc thái dương, khá gần với xương hàm nên có cảm giác người bệnh bị đau vùng xương hàm. Viêm xoang có thể do vi khuẩn (như Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa) virus (như rhinovirus, cúm), dị ứng, bất thường trong cấu trúc mũi… gây nên. Ngoài ra, tình trạng áp xe quanh răng có thể lan rộng đến xoang trên gây viêm xoang.

8. Đau quai hàm do nguyên nhân khác

• Uốn ván (tetanus) là bệnh nhiễm trùng gây bởi vi khuẩn Clostridium tetani, khiến các cơ ở cổ và hàm trở nên đơ cứng, kém linh hoạt, thế nên, bệnh còn được gọi là lockjaw (khóa hàm). Bệnh rất nguy hiểm với tỷ lệ tử vong từ 25%-90%, tuy nhiên, bệnh hiện đã có thể được ngăn ngừa bằng cách chích vắc xin.
• Quai bị là bệnh truyền nhiễm gây sưng tuyến nước bọt (nằm giữa xương hàm và tai), gây cảm giác đau ở vùng xương hàm. Bệnh do virus quai bị gây ra, có thể lây lan qua ho, hắt hơi hay tiếp xúc nước bọt.
• Đau quai hàm có thể là dấu hiệu của của một cơn đau tim sắp diễn ra. Nếu đau quai hàm kèm theo các triệu chứng như chóng mặt, khó thở, đổ mồ hôi lạnh, người bệnh cần ngay lập tức đi khám.
• Dây thần kinh sinh ba (dây thần kinh sọ V) có 3 nhánh đi đến vùng mắt, hàm trên và hàm dưới. Đau dây thần kinh sinh ba ở hai nhánh dưới có thể gây cảm giác đau hàm. Nguyên nhân gây tổn thương dây thần kinh sinh ba có thể do khối u, chấn thương hoặc nhiễm trùng.
• Chấn thương do té ngã, tai nạn hay tác động mạnh vào xương phần đầu mặt có thể gây nứt, gãy xương, dẫn đến đau xương hàm.
• Dù hiếm khi, nhưng khối u, ung thư vùng miệng họng hoặc xương hàm có thể là nguyên nhân gây đau quai hàm.

Người dễ bị đau quai hàm

Nguyên nhân gây đau quai hàm rất đa dạng, những người mắc bệnh liên quan đến dây thần kinh sọ, xương, cơ hàm, răng miệng… có nguy cơ đau đau quai hàm cao hơn. Bên cạnh đó, những người có sức đề kháng yếu, dễ nhiễm các bệnh gây đau vùng xương quai hàm (như quai bị, viêm xoang).

Triệu chứng đau quai hàm

1. Triệu chứng phổ biến

Dưới đây là những biểu hiện cụ thể, thường gặp của cơn đau quai hàm :

• Đau nhức âm ỉ hoặc dữ dội ở vùng xương hàm.
• Cảm giác đau khi há miệng, ăn uống hay tác động lên vùng hàm.
• Cứng khớp thái dương hàm.
• Biên độ mở hàm bị giới hạn.
• Dù có thể xuất hiện ở cả hai bên mặt, người bệnh thường chỉ đau quai hàm ở một bên.

Đôi khi, cơn đau hàm có thể tự khỏi, tuy nhiên, người bệnh nên đi khám bác sĩ nếu tình trạng đau kéo dài hơn một tuần hoặc tình trạng đau ảnh hưởng đến sinh hoạt, đời sống.

2. Một số triệu chứng khác

Ở một số trường hợp, cơn đau có thể lan rộng ra vùng má, đầu, vai, ngực (có thể là triệu chứng của đau tim). Đôi khi, cơn đau quai hàm có thể gặp tình trạng ù tai đi kèm theo tình trạng ù tai.

Chẩn đoán đau quai hàm

1. Khai thác tiền sử bệnh

Khi khám lâm sàng, bác sĩ sẽ kết hợp khai thác tiền sử bệnh với một số câu hỏi thường gặp như:

• Tình trạng đau quai hàm xuất hiện từ bao giờ, kéo dài bao lâu?
• Mô tả mức độ (âm ỉ, dữ dội), vị trí cơn đau.
• Khi nào người bệnh cảm thấy đau nhất (khi ăn uống, nói chuyện, về đêm…)?
• Thói quen ăn uống, vệ sinh, chăm sóc răng…
• Bệnh đang mắc phải.
• Các triệu chứng khác đi kèm (sốt, giảm biên độ mở của hàm, sưng tấy…)

2. Chẩn đoán lâm sàng

Kết hợp với khai thác bệnh sử, bác sĩ sẽ chẩn đoán lâm sàng để đánh giá tình trạng, nguyên nhân sơ bộ gây tình trạng đau quai hàm thông qua quan sát các dấu hiệu bệnh như vị trí cơn đau (khớp thái dương hàm, hàm dưới, hàm trên), tình trạng răng miệng (sâu răng, viêm nha chu, áp xe răng…). Bác sĩ có thể chạm vào vùng sưng đau, gõ vào răng, thử tủy răng… để tìm nguyên nhân sơ bộ trước khi tiến hành chẩn đoán hình ảnh.

3. Chẩn đoán hình ảnh

Phương pháp chẩn đoán hình ảnh phổ biến nhất là chụp X-quang vùng xương quai hàm. Ảnh chụp X-quang giúp đánh giá các triệu chứng như viêm tủy răng, viêm xương tủy hàm, nứt gãy xương hàm, rối loạn khớp thái dương hàm…

Bác sĩ có thể chụp CT hoặc MRI để đánh giá chi tiết tình trạng tổn thương, viêm nhiễm vùng xương sọ, dây thần kinh. Các phương pháp này có thể giúp bác sĩ phát hiện những tổn thương nhỏ chỉ vài mm.

4. Xét nghiệm máu

Trong một số ít trường hợp, bác sĩ có thể xét nghiệm máu để tìm kiếm dấu hiệu của nhiễm trùng hoặc các bệnh tiềm ẩn (như tiểu đường) gây ảnh hưởng đến sức khỏe răng miệng hay xương của người bệnh.

Biến chứng của bệnh đau quai hàm

Đau quai hàm là triệu chứng của nhiều bệnh khác nhau, biến chứng sẽ phụ thuộc vào loại bệnh cụ thể. Ví dụ, quai bị có thể gây viêm tinh hoàn (dẫn đến vô sinh), viêm màng não, điếc tai… hay viêm khớp thái dương hàm có thể dẫn đến thoái hóa khớp, gãy khớp, buộc người bệnh phải tiến hành phẫu thuật. Đôi khi, cơn đau quai hàm là dấu hiệu của bệnh khác nguy hiểm hơn như đau tim, đột quỵ.

Điều trị đau quai hàm

Dưới đây là một số phương pháp điều trị đau quai hàm phổ biến:

1. Điều trị nha khoa

Điều trị nha khoa được dùng cho trường hợp đau xương quai hàm do các bệnh về răng miệng như viêm cốt tủy xương hàm, viêm nha chu, áp xe răng… Tùy vào tình trạng bệnh cụ thể, bác sĩ có thể dùng những phương pháp điều trị khác nhau.

Ví dụ, khi gặp người bệnh viêm tủy răng, bác sĩ có thể diệt tủy, làm sạch ổ sâu răng và trám (hoặc lắp mão răng) để bảo tồn chức năng của răng. Hoặc với người mắc bệnh nha chu, bác sĩ sẽ tiến hành cạo vôi/làm sạch gốc răng.

2. Điều trị bằng thuốc

Điều trị bằng thuốc có thể được chỉ định đối với hầu hết tình trạng bệnh có triệu chứng gây đau quai hàm như viêm nướu, viêm khớp thái dương hàm, quai bị, viêm dây thần kinh… Bác sĩ có thể dùng thuốc kháng sinh để điều trị viêm nhiễm hoặc thuốc giảm đau để thuyên giảm cơn đau quai hàm. Một số bệnh đặc thù không thể điều trị trực tiếp bằng thuốc như quai bị, bác sĩ có thể dùng các loại thuốc hạ sốt, giảm đau để cơ thể người bệnh tự hồi phục và tạo kháng thể.

3. Phẫu thuật hàm

Bác sĩ có thể chỉ định phẫu thuật trong một số trường hợp như:

• Xương hàm nứt bể, cần phẫu thuật để xếp/cố định xương hàm.
• Phẫu thuật loại bỏ tổ chức hoại tử xương răng trong trường hợp viêm tủy răng nặng.
• Phẫu thuật điều trị các rối loạn khớp thái dương hàm như:
  • Nội soi chỉnh sửa đĩa khớp, loại bỏ gai xương hàm.
  • Chọc rửa khớp để loại bỏ tác nhân gây viêm khớp.
  • Cắt xương lồi cầu để mở rộng không gian trong khớp, ngăn tình trạng khóa hàm.
  • Thay khớp thái dương hàm để cải thiện chức năng của khớp.

Tùy vào mức độ xâm lấn, vị trí phẫu thuật mà người bệnh cần nghỉ ngơi từ vài ngày đến vài tuần sau các phẫu thuật xương hàm.

Biện pháp giảm đau nhức quai hàm tại nhà

1. Chườm nóng hoặc chườm lạnh

Nếu người bệnh chưa thể điều trị hoặc muốn giảm đau không dùng thuốc, có thể cân nhắc hai phương pháp chườm nóng hoặc lạnh, giúp cảm giác đau nhức và tình trạng viêm sưng ở vùng quai hàm. Chườm ấm giúp thư giãn cơ bắp, làm dịu tình trạng đau nhức, cứng khớp hàm. Trong khi đó chườm lạnh giúp giảm sưng tấy, gây tê, làm dịu vùng quai hàm bị đau.

2. Sử dụng thuốc làm giảm đau không kê đơn

Một số loại thuốc không kê đơn như ibuprofen hay paracetamol có thể được được dược sĩ tại các cửa hàng chỉ định giúp làm dịu cơn đau quai hàm . Lưu ý, người bệnh nên uống theo đúng hướng dẫn của dược sĩ (số lượng, thời gian uống), không tự ý uống các loại thuốc không rõ nguồn gốc hay những phương pháp giảm đau dân gian chưa được kiểm chứng.

3. Massage cơ hàm bị ảnh hưởng

Trong một số trường hợp đau cơ hay khớp hàm (rối loạn khớp thái dương hàm), mát xa hàm có thể giúp giảm đau, căng cơ vùng hàm. Bên cạnh mát xa, người bệnh nên hạn chế dùng bên hàm bị đau nhai thức ăn. Ngoài ra, người bệnh cũng nên thay đổi tư thế ngủ, nằm ngược lại với hướng xương hàm bị đau.

Đau quai hàm nên ăn gì và kiêng gì?

1. Thực phẩm nên ăn

Người đang đau quai hàm nên ưu tiên các loại thực phẩm mềm, nhỏ, dễ nuốt và không cần nhai quá nhiều. Điều này giúp xương hàm được nghỉ ngơi, tránh tăng nặng triệu chứng. Ngoài ra, người bệnh có thể bổ sung thêm các loại vitamin C, D, canxi giúp tăng sức đề kháng, giúp xương hàm chắc khỏe. Trong thường hợp đau do tổn thương dây thần kinh, người bệnh có thể bổ sung thêm vitamin nhóm B như B1, B6, B12, magie… giúp tăng sức khỏe hệ thần kinh.

2. Thực phẩm nên tránh

Người bệnh đang có triệu chứng đau quai hàm nên hạn chế các loại thực phẩm có kết cấu dính, dai hoặc cứng, cần nhai nhiều, mạnh để nghiền. Ngoài ra, nên tránh các loại thức ăn có thể gây kích ứng răng (trong trường hợp đau do bệnh răng miệng) như kem, nước đá, thực phẩm chua, cay… Tránh uống rượu bia, hút thuốc lá, có thể khiến tình trạng viêm nhiễm khu vực họng miệng trở nên nặng hơn.

Phòng ngừa bệnh đau mỏi quai hàm như thế nào?

• Không dùng răng cắn vật cứng, tránh các thực phẩm quá cứng hoặc dai.
• Vệ sinh răng miệng đúng cách.
• Hạn chế các tác động mạnh lên vùng mặt, hàm.
• Nếu gặp tình trạng nghiến răng, mở rộng miệng khi ngủ, người bệnh có thể nhờ đến sự can thiệp từ bác sĩ hoặc dùng một số sản phẩm hỗ trợ như máng chống nghiến răng.

Nếu gặp các triệu chứng đau quai hàm, người bệnh nên chủ động khám sớm tại các cơ sở y tế có chuyên khoa Răng Hàm Mặt như Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh. Các cơ sở thuộc Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh đều có những bác sĩ chuyên khoa Răng Hàm Mặt giàu kinh nghiệm, được trang bị nhiều thiết bị y tế hiện đại, phục vụ tốt nhu cầu khám chữa bệnh các răng miệng cũng như xương hàm.

Đau quai hàm có thể liên quan đến rối loạn khớp thái dương hàm, viêm nhiễm, chấn thương hoặc các vấn đề răng miệng. Tình trạng kéo dài không nên xem nhẹ vì có thể ảnh hưởng đến ăn nhai, giấc ngủ và chất lượng sống. Nếu bạn có thắc mắc hoặc muốn được bác sĩ giải đáp thêm, hãy gửi câu hỏi qua fanpage hoặc truy cập website BVĐK Tâm Anh. Đội ngũ chuyên gia luôn sẵn sàng hỗ trợ bạn.