Hội chứng trì hoãn giấc ngủ ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất, tinh thần và khả năng thích nghi xã hội. Hội chứng này có thể xảy ra do sự kết hợp của nhiều tác nhân bệnh lý, yếu tố nguy cơ như yếu tố sinh học, gen di truyền, thói quen sinh hoạt và môi trường ánh sáng… Vậy đây là tình trạng gì?
Hội chứng trì hoãn giấc ngủ (Delayed Sleep Phase Syndrome – DSPS) là một dạng rối loạn hệ thống đồng hồ sinh học. Hệ thống này thực hiện chức năng điều khiển các chu kỳ tự nhiên của cơ thể như buồn ngủ, tỉnh táo, nhiệt độ cơ thể và tiết hormone. Ở người bình thường, chu kỳ ngủ – thức được đồng bộ hóa với ánh sáng ban ngày.
Tuy nhiên, ở người mắc bệnh, đồng hồ sinh học bị lệch, khiến người bệnh không cảm thấy buồn ngủ vào buổi tối, thậm chí vẫn tỉnh táo và hoạt động hiệu quả vào nửa đêm. Điều này khiến họ thường chỉ có thể ngủ sau 2 – 3 giờ sáng và khó để thức dậy sớm vào buổi sáng.(1)
Đặc điểm quan trọng là người bệnh không bị rối loạn chất lượng giấc ngủ, chỉ bị trễ thời điểm ngủ. Nếu được ngủ theo đúng thời gian sinh học thì vẫn ngủ ngon và cảm thấy tỉnh táo sau khi thức dậy.
Hội chứng trì hoãn giấc ngủ thường kéo dài trong nhiều năm, có thể diễn tiến thành mạn tính nếu không can thiệp điều chỉnh sớm. Ở nhiều trường hợp, hội chứng này xuất hiện vào giai đoạn tuổi dậy thì và có thể cải thiện khi trưởng thành.
Tuy nhiên, tình trạng này vẫn có thể kéo dài suốt đời do các thói quen tiêu cực trong lối sống hiện đại, ví dụ như: sử dụng thiết bị điện tử vào ban đêm, thiếu tiếp xúc ánh sáng ban ngày, lịch làm việc thất thường… Một số người có thể kiểm soát được các triệu chứng bằng cách thay đổi hành vi, nhưng cũng có trường hợp cần can thiệp y khoa để điều chỉnh (ví dụ như áp dụng liệu pháp ánh sáng, điều trị bằng melatonin…).
Hội chứng rối loạn giai đoạn ngủ – thức bị trì hoãn và mất ngủ thông thường là hai tình trạng khác nhau. Dưới đây là những điểm khác biệt cơ bản của hai bệnh lý này:
| Tiêu chí so sánh | Hội chứng trì hoãn giấc ngủ | Mất ngủ |
| Bản chất | Rối loạn thời điểm ngủ | Rối loạn khả năng ngủ |
| Khó đi ngủ | Khó đi ngủ do đồng hồ sinh học bị trễ | Khó đi ngủ chủ yếu do lo âu, căng thẳng, thói quen xấu… |
| Chất lượng giấc ngủ | Bình thường nếu ngủ đúng giờ sinh học | Kém, dù ngủ đúng giờ |
| Tỉnh dậy giữa đêm | Hiếm gặp | Phổ biến |
| Phản ứng với melatonin hoặc ánh sáng | Hiệu quả cao | Hiệu quả kém hơn |
Hội chứng ngủ trễ có thể biểu hiện theo nhiều hình thái:
Người mắc hội chứng rối loạn giấc ngủ bị trì hoãn thường có các biểu hiện sau đây:(2)
Nếu các dấu hiệu gợi ý kéo dài trên 3 tháng, người bệnh nên đi khám ngay để được chẩn đoán, chỉ định điều trị hiệu quả.
Hội chứng trì hoãn giấc ngủ có thể xảy ra do sự kết hợp của nhiều yếu tố nguy cơ, tác nhân bệnh lý như:(3)
Hội chứng giấc ngủ đến trễ xảy ra phổ biến hơn ở các nhóm đối tượng sau đây:
Hội chứng trì hoãn giấc ngủ không đe dọa trực tiếp đến tính mạng nhưng có thể gây ra nhiều vấn đề đáng lo ngại nếu không được kiểm soát hiệu quả. Thiếu ngủ kéo dài do lệch pha giấc ngủ có thể gây suy giảm khả năng nhận thức, mất tập trung, giảm hiệu suất làm việc và tăng nguy cơ mắc các bệnh tâm thần như trầm cảm.
Về lâu dài, rối loạn giấc ngủ nhịp sinh học còn có thể liên quan đến các vấn đề chuyển hóa như béo phì, tiểu đường, rối loạn lipid máu, làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch và ung thư. Về mặt xã hội, người bệnh dễ bị đánh giá sai là lười biếng hoặc thiếu trách nhiệm do thường xuyên đi trễ, ngủ gật, vắng mặt.
Để chẩn đoán, bác sĩ có thể chỉ định thực hiện các phương pháp sau:
Các phương pháp điều trị hiện nay có thể giúp cải thiện lịch trình ngủ, hỗ trợ người bệnh nghi tốt hơn với xã hội, qua đó làm giảm triệu chứng mệt mỏi, mất ngủ, lo âu:
Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng đặc hiệu liều thấp dùng vào chiều tối để hỗ trợ điều chỉnh nhịp sinh học. Một số thuốc an thần hoặc chống trầm cảm cũng có thể được chỉ định dùng ngắn hạn nếu người bệnh bị rối loạn tâm lý đi kèm.
Người bệnh có thể sử dụng hộp đèn sáng cường độ cao (10.000 lux) vào buổi sáng sớm trong khoảng 30 – 60 phút để kích thích quá trình điều chỉnh đồng hồ sinh học. Đồng thời, vào buổi tối cần hạn chế tiếp xúc ánh sáng mạnh để tránh tình trạng trì hoãn giấc ngủ nghiêm trọng hơn.
Người bệnh nên thiết lập thời gian ngủ – thức cố định hằng ngày (kể cả cuối tuần), tránh sử dụng thiết bị điện tử tối thiểu 1 giờ trước khi ngủ, không tiêu thụ caffeine hoặc đồ uống có cồn vào chiều tối, duy trì không gian ngủ yên tĩnh, mát mẻ.
Người bệnh nên áp dụng liệu pháp điều chỉnh lịch trình (chronotherapy), bằng cách dời dần lịch trình ngủ sớm hơn mỗi ngày khoảng 15 – 30 phút cho đến khi đạt được giờ ngủ lý tưởng. Quá trình này cần thực hiện kiên trì và có sự giám sát của bác sĩ chuyên khoa để đạt hiệu quả tối ưu.
Người bệnh nên đi khám bác sĩ nếu tình trạng khó ngủ sớm, khó dậy sớm kéo dài trên 3 tháng và ảnh hưởng rõ rệt đến sinh hoạt, chất lượng học tập hoặc công việc. Trong quá trình thăm khám, bác sĩ tiến hành chẩn đoán phân biệt hội chứng trì hoãn giấc ngủ với các rối loạn khác như: mất ngủ kinh niên, rối loạn lo âu hoặc trầm cảm. Tình trạng này càng được điều trị sớm, khả năng kiểm soát triệu chứng càng cao và giảm thiểu nguy cơ gặp biến chứng lâu dài.
Người bệnh bị rối loạn giấc ngủ nên lựa chọn thăm khám và điều trị tại chuyên khoa Thần kinh ở các bệnh viện uy tín, đơn cử là Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM. Bệnh viện quy tụ đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm, được trang bị hệ thống máy móc hiện đại như máy đo đa ký giấc ngủ, máy CT 768 lát cắt, CT 1975 lát cắt, CT hơn 100.000 lát cắt, máy MRI 1,5 – 3 tesla, máy đo điện não, máy kích thích từ trường xuyên sọ…, giúp đánh giá chất lượng giấc ngủ chính xác, hỗ trợ điều trị hiệu quả và phù hợp cho từng người bệnh. Quy trình khám chữa bệnh chuyên nghiệp, được tư vấn cá nhân hóa, tận tâm và nhanh chóng, áp dụng đầy đủ các chính sách bảo hiểm.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Hội chứng trì hoãn giấc ngủ ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe thể chất, tinh thần và làm giảm chất lượng cuộc sống của người bệnh. Việc thăm khám và điều trị sớm có vai trò quan trọng, người bệnh tuyệt đối không nên chủ quan khi gặp các dấu hiệu gợi ý.
