Tràn dịch màng phổi ở người già: Nguyên nhân và cách điều trị

Tràn dịch màng phổi ở người già thường liên quan đến nhiều nguyên nhân như ung thư phổi, viêm phổi, suy tim, suy thận, suy gan hoặc bệnh lý tự miễn… Do người cao tuổi thường mắc nhiều bệnh lý nền và có hệ miễn dịch suy giảm, dẫn đến việc họ không chỉ dễ mắc bệnh hơn mà còn có nguy cơ gặp phải các biến chứng nghiêm trọng. Chủ đề “Tràn dịch màng phổi ở người già: Nguyên nhân và cách điều trị” sẽ cung cấp thông tin chi tiết về bệnh và các phương pháp điều trị phù hợp đối với người cao tuổi.

Tràn dịch màng phổi ở người già là gì?

Tràn dịch màng phổi ở người già là tình trạng dịch tích tụ bất thường trong khoang màng phổi của bệnh nhân. Nhìn chung, bệnh có cơ chế tương tự như tràn dịch màng phổi ở các độ tuổi khác. Cụ thể, ở trạng thái bình thường, lượng dịch trong khoang màng phổi khoảng từ 10-20ml để bôi trơn và hỗ trợ hoạt động của phổi.

Tuy nhiên, khi lượng dịch này nhiều hơn mức bình thường, nó có thể gây ra triệu chứng như tức ngực, khó thở. Tràn dịch màng phổi ở người cao tuổi hay người trẻ đều không phải là một bệnh lý riêng lẻ mà thường là hệ quả của nhiều vấn đề sức khỏe gây nên. Bệnh thường chia thành hai dạng chính bao gồm:

• Tràn dịch màng phổi dịch thấm: Liên quan đến các bệnh lý như suy tim, suy thận, suy gan, suy dinh dưỡng.
• Tràn dịch màng phổi dịch tiết: Do các bệnh lý như lao, ung thư, nhiễm trùng gây nên.

Nguyên nhân tràn dịch màng phổi ở người già

Khi tuổi tác tăng dần, nguy cơ mắc các bệnh hô hấp và các bệnh lý mạn tính khác cũng gia tăng. Những biến đổi trong hệ hô hấp do lão hóa không chỉ ảnh hưởng đến sự phát triển bệnh mà còn tác động đến quá trình điều trị. Ngoài biến đổi sinh lý theo thời gian, các yếu tố như tiếp xúc kéo dài với bụi mịn trong không khí, khói thuốc lá (cả chủ động và thụ động), cũng như môi trường lao động ô nhiễm đều có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh. (1)

1. Nguyên nhân bệnh lý

Việc xác định nguyên nhân là bước quan trọng trong chẩn đoán và điều trị, giúp kiểm soát triệu chứng, ngăn ngừa biến chứng. Dưới đây là một số bệnh lý phổ biến có thể gây ra tình trạng này:

• Lao màng phổi là nguyên nhân phổ biến, có thể đi kèm với lao phổi.
• Ung thư phổi có thể gây tràn dịch màng phổi khi tế bào ung thư xâm nhập vào màng phổi hoặc làm tắc nghẽn quá trình dẫn dịch. Ngoài ra, nhiều trường hợp tràn dịch còn xuất phát từ ung thư di căn từ các cơ quan khác.
• Suy tim, đặc biệt là suy tim sung huyết, là một trong những nguyên nhân phổ biến gây tràn dịch màng phổi. Khi tim không thể bơm máu hiệu quả, máu bị ứ lại trong tuần hoàn phổi, làm tăng áp lực mao mạch phổi và dẫn đến thoát dịch vào khoang màng phổi.
• Viêm phổi cũng có thể gây tràn dịch màng phổi do quá trình nhiễm trùng lan rộng hoặc tổn thương gần màng phổi kích thích tiết dịch. Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh có thể tiến triển thành tràn mủ màng phổi, gây kéo dài thời gian điều trị và có thể biến chứng dày dính màng phổi và ảnh hưởng đến chức năng hô hấp.

Ngoài ra, các bệnh lý mạn tính như suy thận, xơ gan cổ trướng, suy dinh dưỡng,… cũng là nguyên nhân tràn dịch màng phổi ở người cao tuổi. Một số trường hợp còn do nhiễm ký sinh trùng hoặc các bệnh tự miễn như lupus ban đỏ, viêm khớp dạng thấp.

2. Nguyên nhân không do bệnh lý

Tràn dịch màng phổi ở người cao tuổi (bao gồm tràn dịch dưỡng chấp, tràn máu, tràn mủ) không do bệnh lý thường xuất phát từ các yếu tố bên ngoài tác động đến khoang màng phổi, bao gồm:

• Chấn thương trực tiếp ở lồng ngực: Tai nạn giao thông, té ngã mạnh hoặc va đập mạnh dẫn đến gãy xương sườn có thể gây tổn thương phổi, mạch máu màng phổi làm rò rỉ dịch máu vào khoang màng phổi.
• Chấn thương sau phẫu thuật: Tổn thương ống ngực có thể dẫn đến tình trạng dưỡng chấp tràn vào khoang màng phổi. Các nguyên nhân phổ biến bao gồm biến chứng sau phẫu thuật lồng ngực, mổ tim hở, xạ trị, hoặc do dị vật xâm nhập vào đường thở hay đường tiêu hóa gây rách ống ngực. (2)
• Tiếp xúc với chất độc hại: Hít phải hóa chất độc hại hoặc bụi silic trong thời gian dài có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, trong đó có các bệnh lý nghiêm trọng như viêm phổi, ung thư phổi… Những bệnh này có thể dẫn đến triệu chứng tràn dịch màng phổi.

Triệu chứng tràn dịch màng phổi ở người cao tuổi

Triệu chứng của tràn dịch màng phổi ở người già có thể khác nhau tùy thuộc vào nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Một số triệu chứng thường gặp bao gồm:

• Khó thở: Có thể xảy ra khi vận động gắng sức hoặc ngay cả khi nghỉ ngơi; nếu tình trạng khó thở kéo dài và không liên quan đến hoạt động thể chất, đây có thể là dấu hiệu của bệnh lý hô hấp, bao gồm tràn dịch màng phổi.
• Đau ngực hoặc có cảm giác tức ngực: Cơn đau có xu hướng tăng lên khi hít sâu, nói to hoặc thực hiện các động tác tác động đến lồng ngực.
• Ho kéo dài, ho khan hoặc ho có đờm, tùy thuộc vào nguyên nhân gây bệnh.
• Sốt kèm theo cảm giác ớn lạnh, đặc biệt nếu tràn dịch màng phổi do nhiễm trùng.
• Cơ thể suy nhược, chán ăn, mệt mỏi kéo dài, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.
• Phù chi dưới, thường xuất hiện ở những trường hợp tràn dịch màng phổi liên quan đến suy tim, suy gan, suy thận hoặc suy dinh dưỡng.

Nhận biết sớm các triệu chứng này giúp người bệnh có hướng thăm khám và điều trị kịp thời, tránh biến chứng nghiêm trọng.

Chẩn đoán tràn dịch màng phổi ở người già

Việc chẩn đoán tràn dịch màng phổi ở người cao tuổi đòi hỏi sự thận trọng do bệnh nhân thường có nhiều bệnh lý nền đi kèm, dễ làm che lấp triệu chứng hoặc gây nhầm lẫn với các bệnh hô hấp khác. Bác sĩ sẽ dựa vào thăm khám lâm sàng kết hợp với các phương pháp cận lâm sàng như chụp X-quang phổi, siêu âm màng phổi, chọc hút dịch màng phổi và các xét nghiệm đánh giá toàn trạng để xác định nguyên nhân.

• X-quang: Hình ảnh X-quang có thể cho thấy vùng mờ bất thường ở một hoặc cả hai bên phổi, chủ yếu ở vùng thấp. Tuy nhiên, nếu dịch ít và khu trú, việc phát hiện có thể gặp khó khăn.
• Chụp CT ngực: Phương pháp này cung cấp hình ảnh rõ hơn về vị trí, mức độ tràn dịch và giúp xác định nguyên nhân.
• Siêu âm: Siêu âm màng phổi là phương pháp đơn giản, an toàn, giúp phát hiện tràn dịch ngay cả khi lượng dịch ít.
• Chọc hút dịch màng phổi: Thủ thuật này được thực hiện dưới hướng dẫn siêu âm, đảm bảo an toàn và hiệu quả. Màu sắc dịch màng phổi có thể thay đổi tùy theo nguyên nhân bệnh lý (trong, vàng chanh, mủ, đỏ máu, trắng đục…). Mẫu dịch sau khi lấy sẽ được phân tích để xác định các vấn đề như: loại dịch thuộc dạng dịch thấm hay dịch tiết; sự có mặt của loại vi khuẩn, ký sinh trùng gây bệnh; bệnh liên quan đến tính chất lành tính hay ác tính.
• Nội soi kết hợp sinh thiết màng phổi: Phương pháp này được thực hiện khi chưa xác định được nguyên nhân tràn dịch màng phổi dịch tiết. Bác sĩ sẽ gây mê, đưa camera vào khoang màng phổi để quan sát tổn thương và lấy mẫu mô màng phổi làm xét nghiệm giải phẫu bệnh. Bên cạnh đó, bác sĩ có thể chỉ định thêm các xét nghiệm hỗ trợ như công thức máu, tốc độ lắng máu, sinh hóa máu, điện tâm đồ, siêu âm tim… để hỗ trợ chẩn đoán.

Điều trị tràn dịch màng phổi ở người già

Cũng giống như những trường hợp khác, điều trị tràn dịch màng phổi ở người già phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh, từ đó có phương án phù hợp nhất:

• Chọc hút dịch màng phổi: Phương pháp giúp loại bỏ bớt dịch, giảm áp lực lên phổi, cải thiện tình trạng khó thở.
• Dẫn lưu màng phổi: Áp dụng khi bệnh nhân bị tràn mủ, tràn máu hoặc tràn khí kèm dịch. Một ống dẫn lưu sẽ được đặt vào khoang màng phổi, kết nối với hệ thống hút áp lực âm để loại bỏ dịch bao gồm dịch mủ hoặc máu.
• Điều trị bằng thuốc: Nếu người bệnh được chẩn đoán nguyên nhân do nhiễm khuẩn sẽ được chỉ định dùng kháng sinh để kiểm soát vi khuẩn. Trường hợp do lao sẽ điều trị theo phác đồ thuốc kháng lao. Mặt khác, bệnh xuất phát do biến chứng của ung thư sẽ tiến hành điều trị ung thư kết hợp biện pháp gây dính màng phổi để hạn chế tái phát.
• Các biện pháp hỗ trợ điều trị tràn dịch màng phổi ở người cao tuổi như: Cải thiện hô hấp bằng phương pháp hút dịch hoặc thở oxy; kiểm soát triệu chứng bằng thuốc giảm đau, hạ sốt; thay đổi chế độ sinh hoạt khoa học; tập luyện những bài tập hô hấp giúp phổi hồi phục chức năng thông khí.
• Phẫu thuật: Tùy thuộc vào nguyên nhân của tràn dịch màng phổi. Các biện pháp phẫu thuật phổ biến như: nội soi bóc vỏ màng phổi, ổ cặn màng phổi, thắt ống ngực…

Biến chứng tràn dịch màng phổi ở người già

Tràn dịch màng phổi ở người già có thể tiến triển nghiêm trọng hơn do sức đề kháng suy giảm và bệnh lý nền đi kèm. Biến chứng có thể gặp gồm:

• Biến chứng bệnh lý: Dày dính màng phổi làm hạn chế hô hấp, xẹp phổi, suy hô hấp, chèn ép tim.
• Biến chứng do can thiệp y khoa: Tràn khí màng phổi, nhiễm trùng, chảy máu màng phổi.

Những rủi ro này có thể ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng sống, đặc biệt ở người cao tuổi. Vì vậy, cần thăm khám sớm và điều trị kịp thời tại các cơ sở chuyên khoa để kiểm soát bệnh hiệu quả, hạn chế biến chứng nguy hiểm.

Cách phòng ngừa tràn dịch màng phổi ở người cao tuổi

Việc duy trì lối sống lành mạnh, kiểm tra sức khỏe định kỳ và điều trị sớm các bệnh lý nền có thể giúp hạn chế nguy cơ mắc tràn dịch màng phổi ở người lớn tuổi. Một số lưu ý để hạn chế tối đa rủi ro mắc bệnh hoặc khiến bệnh trở nặng trong quá trình điều trị bao gồm:

• Giữ gìn môi trường sống và nơi làm việc thông thoáng, sạch sẽ, hạn chế khói bụi và ô nhiễm không khí.
• Nên ăn đồ ăn chín, tránh các món sống để bảo vệ cơ thể khỏi nguy cơ nhiễm khuẩn, ký sinh trùng.
• Hạn chế tiếp xúc với người mắc bệnh lao, trong trường hợp vô tình hoặc bắt buộc nên tìm đến bác sĩ để được tư vấn dự phòng.
• Điều trị các bệnh viêm nhiễm hô hấp để ngăn biến chứng tới phổi.
• Không hút thuốc lá, hạn chế sinh sống/ làm việc trong môi trường khói thuốc.

Chăm sóc cho người già bị tràn dịch màng phổi

Tại bệnh viện Tâm Anh, người bệnh được các bác sĩ, y tá và điều dưỡng theo dõi sát sao, thực hiện điều trị theo phác đồ và hỗ trợ phục hồi theo quy trình chuyên môn. Do đó, khi xuất viện, người thân chăm sóc tại nhà sẽ tiếp tục công việc thay các bác sĩ để hỗ trợ người bệnh nhanh hồi phục:

• Theo dõi triệu chứng: Quan sát các dấu hiệu bất thường như khó thở, đau ngực tăng, ho kéo dài hoặc sốt để kịp thời đưa bệnh nhân đi tái khám.
• Duy trì chế độ dinh dưỡng hợp lý: Bổ sung thực phẩm giàu đạm, vitamin, tránh đồ ăn nhiều dầu mỡ, quá mặn hoặc quá ngọt.
• Tư thế nằm nghỉ: Nên cho bệnh nhân nằm ở tư thế gối đầu cao từ 20-40 độ, nằm nghiêng về phía tràn dịch. Các đồ vật cần thiết để ở vị trí trong tầm tay.
• Hỗ trợ vận động nhẹ nhàng: Khuyến khích người bệnh đi lại nhẹ nhàng, tập hít thở sâu để cải thiện chức năng phổi.
• Giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sống: Phòng ngủ cần sạch sẽ, thoáng khí, tránh ẩm mốc, khói bụi.
• Tuân thủ lịch tái khám: Đảm bảo người bệnh uống thuốc theo chỉ định và đi khám định kỳ để theo dõi diễn tiến bệnh.

Câu hỏi liên quan

Tràn dịch màng phổi ở người già là một tình trạng phức tạp, do đó, việc đặt câu hỏi để hiểu rõ hơn về bệnh và phương pháp điều trị cũng như cách chăm sóc là điều rất cần thiết cho mỗi gia đình. Dưới đây là một số thắc mắc phổ biến mà nhiều người quan tâm:

1. Người già bị tràn dịch màng phổi có chữa khỏi hoàn toàn được không?

Có, tùy thuộc vào nguyên nhân gây bệnh. Một số trường hợp như tràn dịch do nhiễm khuẩn có thể hồi phục trong vòng 2-6 tháng. Mặt khác, tràn dịch do ung thư thường dễ tái phát nên quá trình điều trị từ lúc bắt đầu đến khi triệt để bệnh cần được theo dõi chặt chẽ bởi bác sĩ.

2. Tràn dịch màng phổi ở người cao tuổi có lây không?

Một số nguyên nhân gây tràn dịch như lao phổi có thể lan qua đường hô hấp và dẫn đến biến chứng tràn dịch màng phổi ở người tiếp xúc. Vì vậy, người bệnh khi phát hiện triệu chứng bất thường về đường hô hấp cần được thăm khám sớm để tìm nguyên nhân gây bệnh; nếu tràn dịch màng phổi do lao, các bác sĩ sẽ đưa ra phương án cách ly và tầm soát cho người xung quanh.

3. Khi nào cần đưa người bệnh đến bệnh viện?

Người cao tuổi thường có nhiều bệnh nền và sức khỏe suy giảm hơn so với người trẻ; do vậy, khi xuất hiện các triệu chứng nghi ngờ tràn dịch màng phổi như khó thở, đau ngực, ho kéo dài, mệt mỏi… cần đưa đến bệnh viện sớm để được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Ngoài ra, việc thăm khám định kỳ cũng rất quan trọng, giúp phát hiện bệnh từ giai đoạn sớm và tránh nhầm lẫn với các bệnh lý khác có triệu chứng tương tự, hạn chế tình trạng chủ quan dẫn đến biến chứng nguy hiểm.

Tràn dịch màng phổi ở người già có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân bệnh lý nghiêm trọng, do vậy cần được chẩn đoán và điều trị sớm để tránh biến chứng. Bên cạnh đó, việc theo dõi sức khỏe, tuân thủ phác đồ bác sĩ đưa ra và tái khám định kỳ giúp kiểm soát bệnh, hạn chế biến chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh.