Tế bào máu đóng vai trò quan trọng đối với quá trình duy trì sự sống. Vậy, các tế bào máu ở người gồm mấy loại? Nguồn gốc đến từ đâu và có chức năng gì?
Tế bào máu (hay tế bào tạo máu) là các tế bào có trong máu được tủy xương tạo nên, đóng vai trò thiết yếu trong quá trình duy trì sự sống cũng như bảo vệ cơ thể. Các tế bào này chiếm khoảng 45% thể tích máu.
Máu là một loại dịch lỏng quan trọng, di chuyển liên tục trong cơ thể nhờ hệ tuần hoàn, bao gồm các mạch máu như mao mạch, động mạch và tĩnh mạch.
Tủy xương là cơ quan tạo ra đến 95% tế bào máu trong cơ thể [1], một số hệ thống và cơ quan khác giúp điều hòa tế bào này. Cụ thể, lách, hạch bạch huyết và gan tham gia vào việc điều hòa quá trình sản xuất – biệt hóa – tiêu hóa của tế bào.
Các tế bào máu bao gồm thành phần chính là tiểu cầu, hồng cầu và bạch cầu, trong đó hồng cầu chiếm đa số. Mỗi thành phần của tế bào này sở hữu các chức năng chuyên biệt.
Tế bào hồng cầu chứa huyết sắc tố là tế bào chiếm số lượng chủ yếu (đến 96% trên tổng lượng tế bào máu). Hồng cầu sở hữu khả năng biến dạng cao, lớp màng bọc dẻo dai giúp chúng hạn chế nguy cơ bị vỡ khi di chuyển. Trong tủy xương, tế bào tiền nguyên hồng cầu sẽ phát triển đến hồng cầu lưới. Sau đó, các tế bào hồng cầu lưới được giải phóng ra máu ngoại vi, mạng lưới này sẽ biến mất và hình thành nên tế bào hồng cầu trưởng thành trong 24 đến 48 giờ.
Thời gian tồn tại của tế bào hồng cầu trung bình từ 90 đến 120 ngày [2], có khoảng 200 đến 400 tỷ tế bào chết đi và bị gan / lách tiêu hủy mỗi ngày. Sau đó, tủy xương sẽ tiếp tục sản xuất các tế bào hồng cầu mới để thay thế chúng với mục đích duy trì lượng hồng cầu ổn định giúp bảo vệ cơ thể.
Bạch cầu là tế bào máu người quan trọng có tác dụng tạo ra phản ứng viêm, hỗ trợ cơ thể chống lại sự tấn công của tác nhân gây bệnh từ bên ngoài. Bạch cầu đóng vai trò thiết yếu trong hệ miễn dịch, các tế bào này tham gia vào hệ thống miễn dịch dịch thể và miễn dịch tế bào.
Quá trình tạo máu trong tủy xương tạo ra bạch cầu, bắt nguồn từ tế bào gốc tạo máu (HSC). Để có thể tạo nên các tế bào bạch cầu trưởng thành, tế bào gốc tạo máu cần trải qua quá trình biệt hóa với nhiều giai đoạn.
Đầu tiên, tế bào HSC sẽ trải qua giai đoạn phân tách thành tế bào gốc tạo máu đầu dòng tủy và đầu dòng lympho. Kế tiếp, tế bào gốc tạo máu đầu dòng lympho sẽ biến hóa và hình thành các dòng tế bào lympho (tạo nên tế bào lympho B và lympho T).
Trong khi đó, các tế bào gốc tạo máu đầu dòng tủy sẽ biệt hóa và tạo nên nguyên tủy bào – chúng tiếp tục trải qua giai đoạn trưởng thành để sản xuất nên các dòng tế bào bạch cầu ái kiềm, bạch cầu đa nhân trung tính, đại thực bào, bạch cầu đơn nhân và bạch cầu ái toan. Quá trình biệt hóa nguyên tủy bào trong tủy xương không chỉ tạo ra các dòng tế bào máu bạch cầu mà còn tham gia vào việc hình thành tiểu cầu, tế bào đầu dòng hồng cầu.
Tiểu cầu là tế bào máu không màu, không có nhân tế bào. Tiểu cầu vốn là mảnh vỡ tế bào bắt nguồn từ tế bào nhân khổng lồ được hình thành từ các megakaryocytes ở tủy xương. Trong cơ thể người trưởng thành khỏe mạnh, tỷ lệ tiểu cầu so với hồng cầu là từ 1:10 – 1:20.
Đời sống của tế bào tiểu cầu thường diễn ra trong thời gian từ 5 đến 7 ngày. Trong cơ thể, lách là cơ quan đảm nhiệm vai trò giữ và tiêu hủy tiểu cầu.
Cấu tạo tế bào máu cụ thể như sau:
Tế bào tạo máu được tạo ra bởi tủy xương – mô mềm xốp trong khoang xương, bao gồm tủy đỏ và tủy vàng. Tế bào máu được tủy xương tạo ra chiếm đến 95% tổng lượng tế bào trong cơ thể.
Chức năng chính của các tế bào máu gồm:
Tế bào hồng cầu sở hữu chức năng chính là vận chuyển oxy từ phổi đi khắp các tế bào trong cơ thể, song song đó sẽ nhận lại CO2 từ mô vận chuyển đến phổi để tiến hành đào thải ra ngoài.
Hồng cầu có thể vận chuyển oxy nhờ một loại protein gọi là hemoglobin, được tạo thành từ hai thành phần chính là nhóm “heme” và nhóm “globin”. Trong đó, nhóm heme chứa sắt tạo nên màu đỏ cho tế bào hồng cầu, nhóm globin là một loại protein giúp hồng cầu vận chuyển oxy đến khắp nơi trong cơ thể.
Tiểu cầu có chức năng chính là đông máu giúp ngăn chặn nguy cơ chảy máu quá mức bằng cách tập kết và tạo nên “nút chặn” tại vị trí tổn thương mạch máu. Quá trình đông máu cụ thể như sau:
Tế bào bạch cầu sở hữu chức năng giúp bảo vệ cơ thể khỏi tình trạng nhiễm trùng. Trong quá trình di chuyển đến các mô, tế bào bạch cầu sẽ xác định vị trí nhiễm trùng và ra tín hiệu thu hút các tế bào bạch cầu khác tập trung ở ổ nhiễm trùng. Khi đó, chúng sẽ bắt đầu sản xuất protein kháng thể để chống lại sự tấn công của các tác nhân gây hại cho sức khỏe.
Khi các tế bào máu gặp phải sự bất thường về cấu tạo và chức năng, cơ thể có thể gặp phải các triệu chứng như chóng mặt, mệt mỏi, da tái nhợt, tăng nhiệt tim, khó thở… Dấu hiệu sức khỏe cảnh báo các vấn đề liên quan đến tế bào này có thể khác nhau tùy thuộc vào từng rối loạn cụ thể. Một số trường hợp người bệnh gặp phải các rối loạn về tế bào máu nhưng không xuất hiện bất kỳ triệu chứng cụ thể nào.
Một số xét nghiệm giúp chẩn đoán chính xác tình trạng của các tế bào máu bao gồm:
Ba loại tế bào máu (hồng cầu, tiểu cầu và bạch cầu) chiếm khoảng 45% tổng thể tích máu, 55% còn lại là huyết tương [3].
Tế bào máu không có nhân là tế bào hồng cầu và tế bào tiểu cầu.
Tế bào hồng cầu là tế bào máu chiếm số lượng chủ yếu với tỷ lệ 96% trên tổng lượng tế bào trong thành phần của máu.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Tóm lại, tế bào máu bao gồm ba loại chính là hồng cầu, tiểu cầu và bạch cầu – mỗi loại sở hữu chức năng chuyên biệt. Tất cả vấn đề liên quan đến bất thường về cấu tạo, chức năng của các tế bào máu đều ảnh hưởng đến sức khỏe. Người bệnh khi có dấu hiệu nghi ngờ cần đi khám sớm tại chuyên khoa Nội Tổng hợp, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh.
