Bệnh khô mắt: Vì sao người bị khô mắt vẫn chảy nhiều nước mắt?

Thống kê cho thấy, nước ta có khoảng 4 đến 8 triệu người bị bệnh khô mắt ở các mức độ khác nhau. Khô mắt do thiếu nước mắt ở cả hai mắt, diễn biến mạn tính. Các triệu chứng bao gồm ngứa, cộm xốn, kích thích và sợ ánh sáng. Chẩn đoán dựa vào lâm sàng, test Schirmer có thể hữu ích. Điều trị bằng bổ sung nước mắt nhân tạo và đôi khi là nút lỗ lệ.

Khô mắt là gì?

Khô mắt là sự rối loạn của màng phim nước mắt vốn được cấu tạo bởi 3 lớp: lớp mỡ, lớp nước và lớp nhầy. Lớp mỡ giúp hạn chế sự bốc hơi nước mắt. Lớp nước cung cấp oxy cho biểu mô giác mạc, có tính sát trùng nhẹ, giúp rửa trôi bụi bẩn cho giác mạc trơn nhẵn. Lớp nhầy giúp dàn đều nước mắt trên giác mạc. Ba lớp này cùng “hợp lực” bảo vệ nhãn cầu khỏi những tác động xấu bên ngoài.

Tuy nhiên, khi bị mất cân bằng, khả năng bảo vệ mắt sẽ suy giảm, dẫn đến tình trạng nước mắt bay hơi nhanh, từ đó không còn đủ để bôi trơn, bảo vệ bề mặt nhãn cầu và nuôi dưỡng giác mạc, gây ra cảm giác khó chịu cho đôi mắt. (1) 

Nguyên nhân và những yếu tố nguy cơ gây khô mắt

Bệnh khô mắt có thể xuất phát từ hai lý do: không đủ lượng nước mắt hoặc chất lượng nước mắt kém. Khô mắt cũng có thể xảy ra với những người mắc phải Hội chứng Sjögren, viêm khớp dạng thấp hoặc lupus ban đỏ hệ thống; Người mắc các bệnh gây sẹo xơ tuyến lệ như pemphigoid, mắt hột, hội chứng Stevens-Johnson. 

Ngoài ra, tình trạng mắt bị khô cũng có thể xuất phát từ các yếu tố nguy cơ sau:

• Phụ nữ tuổi mãn kinh
• Hậu quả tổn thương tuyến lệ, xạ trị tại chỗ
• Thiếu lớp mỡ trên bề mặt phim nước mắt dẫn tới tăng tốc độ bốc hơi và thiếu lượng nước mắt trên bề mặt
• Do hở mi (liệt mặt ngoại biên) hoặc giảm tần số chớp mắt (bệnh Parkinson)
• Thời gian sử dụng mắt kéo dài (ví dụ như đọc sách, làm việc trên máy tính, lái xe, xem tivi)
• Môi trường sống khô, nhiều gió hoặc khói bụi
• Người sử dụng những loại thuốc toàn thân, bao gồm isotretinoin, thuốc an thần, thuốc lợi tiểu, thuốc chống tăng huyết áp, thuốc ngừa thai uống, các thuốc kháng cholinergic (bao gồm thuốc kháng histamine và thuốc đường tiêu hóa).
• Mất nước

Triệu chứng

Một nghịch lý xảy ra là người khô mắt lại thường xuyên bị chảy nước mắt sống. Đây cũng chính là biểu hiện thường gặp của người bị khô mắt. Lý giải cho điều này, ThS.BS Phạm Huy Vũ Tùng – BVĐK Tâm Anh TP.HCM chia sẻ: “Khi mắt rơi vào tình trạng bị khô sẽ lập tức gửi tín hiệu cho hệ thần kinh để “cầu cứu” việc bổ sung nước mắt. Tuy nhiên, sự “đáp lại” diễn ra quá mức cần thiết nhưng lại không đảm bảo chất lượng nước mắt. Nước mắt chỉ đơn thuần là nước mà không có thành phần mỡ và chất nhầy, khiến cho tình trạng mắt khô lại càng thêm khô”. 

Theo đó, những biểu hiện của người mắc bệnh khô mắt bao gồm:

• Cảm giác ngứa, bỏng rát, cộm, co kéo, như có dị vật trong mắt và sợ ánh sáng.
• Cảm thấy đau nhói, căng; mỏi mắt; nhìn mờ. 
• Nước mắt chảy giàn giụa khi bị kích ứng. (2) 

Các triệu chứng giảm nhẹ trong môi trường mát mẻ, mưa, độ ẩm cao… Tình trạng nhìn mờ tái đi tái lại, kéo dài, kèm theo kích thích… gây ảnh hưởng tới sinh hoạt hằng ngày. Tuy nhiên, hiếm khi có tổn hại thị lực vĩnh viễn.

• Tình trạng khô mắt giảm tiết, kết mạc có thể khô và mất bóng với nhiều nếp gấp. 
• Tình trạng khô mắt bay hơi sẽ khiến nước mắt dư, tạo thành kết cấu dạng bọt, bám ở bờ mi. 
• Tình trạng khô mắt nặng, tiến triển mạn tính (hiếm gặp) có thể gây mất thị lực trầm trọng do biểu mô hóa bề mặt nhãn cầu hay mất biểu mô giác mạc; Các hậu quả khác có thể xảy ra như sẹo, tân mạch, nhiễm trùng, loét và thủng giác mạc.

Chẩn đoán bệnh khô mắt

Chẩn đoán dựa trên các biểu hiện lâm sàng đặc trưng thông qua việc các kỹ thuật như xác định mức độ chế tiết nước mắt có ở trạng thái bình thường (test Schirmer), thời gian vỡ phim nước mắt (TBUT)… để phân biệt các hình thái khô mắt, từ đó có phương án điều trị phù hợp.

• Test Schirmer: Dùng giấy lọc chuyên biệt được đặt (không gây tê tại chỗ) ở chỗ giao giữa điểm giữa và phần ba ngoài của mi dưới. Nếu trong 2 lần liên tiếp, dải giấy thấm ướt < 5,5mm sau thời gian 5 phút, bệnh nhân mắc khô mắt chế tiết.
• Test TBUT: Nhỏ fluorescein vào mắt người bệnh, thực hiện nháy mắt nhiều lần để dàn đều lớp phim nước mắt. Người bệnh nhìn thẳng, canh thời gian cho đến khi TBUT được xác định. Màng nước mắt được quan sát dưới ánh sáng màu xanh cobalt ở đèn khe. Nếu thời gian vỡ ngắn (< 10 giây) nghĩa là mắt bị khô. 
• Chẩn đoán khô mắt còn cần phải xem xét khả năng người bệnh mắc hội chứng Sjögren, nếu có kèm theo khô miệng. 

Điều trị

• Sử dụng nước mắt nhân tạo. Nước mắt nhân tạo có độ nhớt cao hơn bề mặt mắt, chứa lipid làm giảm bốc hơi. Nước mắt nhân tạo dạng mỡ được sử dụng trước khi ngủ đặc biệt hữu ích cho người bị hở mi ban đêm hoặc kích thích khi đang tỉnh. 
• Giữ độ ẩm, sử dụng máy làm ẩm, tránh ở trong môi trường quá khô. 
• Trường hợp không đáp ứng điều trị có thể cân nhắc nút điểm lệ.
• Trường hợp nặng, khâu cò mi một phần có thể giúp hạn chế khô mắt do bay hơi. (3) 

Cách phòng ngừa bệnh khô mắt

Dù bệnh khô mắt không gây ra hậu quả nghiêm trọng như mất thị lực nhưng nếu xảy ra bệnh cũng ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày, về lâu dài làm trầm trọng thêm các vấn đề về mắt. Do đó, để phòng ngừa mắt “khô hạn”, bạn nên lưu ý những vấn đề sau:

• Nếu mắt bị khô do các yếu tố môi trường, hãy tránh tiếp xúc với khói thuốc lá và bảo vệ mắt bằng kính mắt khi hoạt động bên ngoài lúc trời gió.
• Thêm máy tạo độ ẩm trong nhà có thể tạo độ ẩm trong không khí, giúp giảm khô mắt.
• Hạn chế đeo kính áp tròng.
• Giảm thời gian sử dụng các thiết bị màn hình phẳng.
• Duy trì chế độ dinh dưỡng hợp lý bao gồm các dưỡng chất cần thiết cho mắt như Vitamin A, Omega-3, kẽm, lutin… giúp duy trì chức năng giác mạc.
• Uống nhiều nước giúp duy trì độ ẩm cho cơ thể và mắt.
• Đảm bảo giấc ngủ đủ 6-8 tiếng mỗi ngày để mắt kịp hồi phục, duy trì độ ẩm ở màng mắt, thư giãn cơ mắt. (4)

Khám mắt định kỳ cũng là cách phòng bệnh về mắt và bảo vệ đôi mắt của bạn trước các tác nhân từ môi trường, lối sống… Thông qua thăm khám, bạn sẽ hiểu hơn về sức khỏe đôi mắt, từ đó có các biện pháp khắc phục kịp thời, duy trì tầm nhìn luôn sáng rõ cũng như phòng tránh được bệnh khô mắt.

Phòng khám Mắt tại Hệ thống BVĐK Tâm Anh được trang bị máy móc, thiết bị hiện đại cùng đội ngũ bác sĩ, y tá có chuyên môn cao sẽ giúp bảo vệ đôi mắt của bạn. Để đăng ký khám bệnh, bạn có thể đến khám trực tiếp hoặc liên hệ đặt lịch thông qua tổng đài theo số hotline: 0287 102 6789 (TP.HCM) và 1800 6858 (Hà Nội).

Để đặt lịch khám ThS.BS Phạm Huy Vũ Tùng – BVĐK Tâm Anh TP.HCM, bạn đăng ký tại đây.